Erzurum iline bağlı bir ilçe olan Tekman, Doğu Anadolu Bölgesi'nin yüksek ve engebeli arazileri üzerinde yer almaktadır. Tarihi İpek Yolu güzergahına yakınlığı ve belirgin coğrafi yapısıyla tanımlanan ilçe, çeşitli kültürel ögelere ve doğal kaynaklara sahiptir. Ekonomisi ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılığa dayanan Tekman, son yıllarda turizm potansiyelini de açığa çıkartmaktadır.
Tekman (Kaynak: Erzurum ansiklopedisi)
Tarih
Tekman ve çevresinin tarihi, Neolitik Dönem'e kadar uzanan yerleşim izleriyle oldukça eskidir. Bölge, tarih boyunca Hurriler, Urartular, Asurlar, Medler, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Sasaniler gibi çeşitli medeniyetlerin hakimiyetine girmiştir. 1071 Malazgirt Zaferi'nin ardından Selçuklu Türkleri'nin Anadolu'ya yayılmasıyla birlikte Tekman da Türk egemenliğine geçmiştir. Selçukluların ardından Eyyubiler, Anadolu Selçuklu Devleti ve İlhanlılar'ın kontrolünde kalan bölge, daha sonra Akkoyunlu ve Karakoyunlu devletleri arasında mücadelelere sahne olmuştur.
15.yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu'nun yükselişiyle birlikte Tekman, Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı döneminde Erzurum Beylerbeyliği'ne bağlı bir sancak olarak idare edilmiş ve bölgedeki ticari ve kültürel faaliyetlerde rol oynamıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nun zayıflaması sürecinde Tekman ve çevresi, Rus işgalleri ve savaşlarının etkisi altında kalmıştır. Özellikle 19. yüzyılda yaşanan Osmanlı-Rus savaşları bölgede büyük tahribata yol açmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kurulması ve Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasıyla birlikte Tekman, Türkiye Cumhuriyeti'nin bir parçası olmuş ve Cumhuriyetin ilanından sonra Erzurum iline bağlı bir ilçe statüsü kazanmıştır.
Coğrafya
Tekman, Erzurum il merkezinin yaklaşık 130 kilometre güneyinde yer almaktadır. İlçe, dağlık ve yüksek bir plato üzerinde konumlanmıştır. Kuzeyinde Çat ve Hınıs, doğusunda Karayazı, güneyinde Bingöl'ün Karlıova ilçesi ve batısında Muş'un Varto ilçesi ile komşudur. İlçenin ortalama yükseltisi 2000 metrenin üzerindedir. Tekman'ın coğrafi yapısı, derin vadiler, yüksek dağlar ve geniş yaylalarla karakterizedir. Önemli dağları arasında Allahuekber Dağları'nın bir uzantısı olan Tekman Dağları yer almaktadır. İlçenin önemli akarsuları arasında Murat Nehri'nin kolları bulunmaktadır.
Tekman parkı (Kaynak: Tekman kaymakamlığı)
İklim
Tekman'da Doğu Anadolu Bölgesi'nin tipik karasal iklimi hüküm sürmektedir. Yazları kısa, serin ve kurak geçerken, kışları uzun, soğuk ve kar yağışlıdır. Yıllık ortalama sıcaklık düşüktür ve gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı belirgindir. Kar yağışı genellikle Ekim ayından başlayarak Nisan ayına kadar devam edebilir ve kar kalınlığı yer yer önemli seviyelere ulaşabilir. İlkbahar ve sonbahar ayları ise kısa ve ılıman geçiş dönemleridir.
Nüfus-Demografi
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) 2024 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) verilerine göre Tekman ilçesinin toplam nüfusu 7.248 kişidir. Bu nüfusun 3.156'sı ilçe merkezinde (%43.5), 4.092'si ise kırsal yerleşim birimlerinde (%56.5) yaşamaktadır. İlçenin nüfusu, coğrafi koşullar ve ekonomik faktörler nedeniyle zaman içinde dalgalanmalar göstermiştir. Kırsal bölgelerdeki nüfus yoğunluğu, ilçe merkezine göre daha düşüktür.
Yaş yapısı incelendiğinde, genç bir nüfusun varlığı dikkat çekmektedir. Ancak, ekonomik imkanların kısıtlılığı nedeniyle büyük şehirlere yönelik göç olgusu ilçede belirgindir. Cinsiyet dağılımı genel olarak dengelidir ancak göç hareketliliğine bağlı olarak dönemsel değişimler yaşanmaktadır. Etnik yapı bakımından ilçede ağırlıklı olarak Türk ve Kürt nüfusu bir arada yaşamaktadır. Sosyo-kültürel yaşam, geleneksel yaşam biçiminin sürdüğü bir yapıya sahiptir. Eğitim seviyesi, son yıllarda yapılan yatırımlarla artış göstermiştir; ancak coğrafi koşullar, bazı bölgelerde eğitime erişimi sınırlamaktadır.
Ekonomi
Tekman'ın ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Tarımsal faaliyetler genellikle geleneksel yöntemlerle yapılmakta olup, başlıca ürünler arasında buğday, arpa, çavdar ve yem bitkileri yer almaktadır. Yüksek rakımlar ve iklim koşulları, tarımsal çeşitliliği sınırlamaktadır. Hayvancılık ise özellikle küçükbaş hayvan (koyun ve keçi) yetiştiriciliği şeklinde yaygındır. Mera ve yayla alanlarının genişliği, hayvancılık faaliyetleri için elverişli koşullar sağlamaktadır.
İlçede sanayi ve ticaret sektörü gelişmemiştir. Yerel ihtiyaçlara yönelik küçük ölçekli işletmeler bulunmaktadır. Son yıllarda arıcılık ve yöresel ürünlerin üretimi gibi alternatif ekonomik faaliyetler sınırlı ölçekte uygulanmaktadır. Devletin ve yerel yönetimlerin teşvikleriyle turizm potansiyelinin değerlendirilmesi yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Ancak, ulaşım ve altyapı sorunları ekonomik gelişimi olumsuz etkileyen faktörler arasındadır.
Turizm - Kültür - Mutfak
Tekman, doğal yapısı ve tarihî izleriyle turizm potansiyeli henüz yeterince gelişmemiştir. İlçede bulunan eski yerleşim yerleri ve kaleler, tarih araştırmaları için kaynak niteliği taşımaktadır. Yüksek yaylalar ve dağlık alanlar, doğa yürüyüşleri ve dağcılık gibi aktiviteler için uygun ortamlar sunmaktadır. Ancak, turizm altyapısının yetersizliği bu potansiyelin tam olarak değerlendirilmesini engellemektedir.
Tekman'ın kültürel yapısı, Doğu Anadolu Bölgesi'nin genel özelliklerini yansıtmakla birlikte, yöreye özgü gelenek ve görenekler de bulunmaktadır. Halk oyunları, el sanatları ve sözlü edebiyat, yerel kültürün öne çıkan bileşenleridir. Mutfak kültürü de bölgenin coğrafi ve ekonomik yapısıyla şekillenmiştir. Temel gıda maddeleri arasında un, et ve süt ürünleri yer almaktadır. Yöresel yemekler arasında tandırda pişirilen et yemekleri, hamur işleri ve süt ürünlerinden yapılan çeşitli lezzetler bulunmaktadır.
