Tevfik Rüştü Aras (1883–1972), Türk tıp doktoru, devlet adamı ve siyasetçi olup, Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde uzun yıllar Dışişleri Bakanlığı görevini yürütmüştür. Atatürk’ün dış politika vizyonunun uygulayıcısı olarak kabul edilen Aras, Türkiye’nin özellikle Sovyetler Birliği ile ilişkilerinin gelişmesinde ve Balkanlar’da barışın korunmasına katkılar sağlamıştır. Dış politikada “Yurtta sulh, cihanda sulh” ilkesinin uygulayıcılarından biri olarak tanınmıştır.

Erken Hayatı ve Ailesi

Tevfik Rüştü Aras, 1883 yılında Çanakkale’de doğmuştur. Babası Hasan Rüştü Bey, dönemin tanınan ailelerinden biridir. Eğitim hayatına İzmir’de başlayan Aras, orta öğrenimini Üsküp’te tamamlamıştır. Daha sonra İstanbul’da bulunan Numune-i Terakki Mektebi’ne girmiş ve buradan birincilikle mezun olmuştur. Eğitimine devam etmek üzere Beyrut’a giderek Fransız Laik Mektebi’ne kayıt olmuş, ardından Beyrut Tıbbiye Mektebi’ni bitirerek tıp doktoru unvanı kazanmıştır.

Eğitim ve Mesleki Kariyeri

Beyrut Tıbbiyesi’nden mezun olduktan sonra, çeşitli sağlık kurumlarında görev yapmaya başlamıştır. İzmir’de Gureba Hastanesi’nde doğum doktoru olarak çalışmıştır. 1909-1911 yılları arasında Selanik Vilayeti’nde sıhhiye müfettişliği, 1911 yılında Genel Sıhhiye Müfettişliği görevlerinde bulunmuştur. Ayrıca, Hıfzısıhha Emrazı Sariye Encümeni üyeliği, Üsküp Hilaliahmer Hastanesi baştabipliği ve Çanakkale Hastanesi baştabipliği yapmıştır. Sağlık Genel Müdürlüğü’nde I. Müfettişlik, Hıfzısıhha Şubesi Müdür Muavinliği ve Teftiş Kurulu Başkanlığı gibi önemli görevlerde bulunmuştur. Ayrıca I. Ordu Hıfzısıhha Müşaviri olarak askerlik hizmeti yapmış, Yüzbaşı rütbesiyle görev yapmıştır.

Siyasi Hayata Girişi

Selanik’te görev yaptığı dönemde İttihat ve Terakki Partisi’ne katılarak siyasi hayata adım atmıştır. Bu süreçte Mustafa Kemal Atatürk ile yakın dostluk geliştirmiştir. Mütareke döneminde Yüksek Sağlık Kurulu üyesi olarak görev yaparken, İzmir’in tanınmış ailelerinden Evliyazâde Hacı Mehmet Efendi’nin kızı ve dönemin kadın gazetecilerinden Evliyazâde Makbule Hanım ile evlenmiştir. 1920 yılında TBMM’de Menteşe (Muğla) milletvekili olarak parlamentoya katılmış, aynı zamanda Kastamonu İstiklal Mahkemesi üyeliği yapmıştır.

Milli Mücadele ve TBMM Dönemi

Kuvayi Milliye hareketine katılarak milli mücadeleye aktif destek vermiştir. 1920’de Türkiye Komünist Fırkası’nın (TKF) kurucuları arasında yer almış ve Mustafa Kemal’in isteği üzerine Türkiye-Rusya ilişkilerinin geliştirilmesi amacıyla Moskova’ya giderek incelemelerde bulunmuştur. 1923’te İzmir milletvekili olarak TBMM’de görev yapmaya başlamış, aynı yıl Türkiye-Yunanistan Mübadele Komisyonu Başkanlığı görevini üstlenmiştir.

Dışişleri Bakanlığı Dönemi (1925-1938)

1925 yılında Cumhuriyet’in dış politikasının şekillenmesinde etkin rol üstlenen Tevfik Rüştü Aras, Takrir-i Sükûn Kanunu’nun çıkışından Atatürk’ün ölümüne kadar Dışişleri Bakanı olarak görev yapmıştır. Bu dönemde Türkiye’nin dış politikasını “müstakim ve halisâne olarak sulhün ve muahedatın muhafazasına müteveccih” bir çizgiye oturtmuştur. Atatürk’ün dış politika vizyonunu yansıtan Aras, Sovyetler Birliği ile dostane ilişkiler kurulmasını sağlamış, bu amaçla üç kez Rusya’yı ziyaret ederek Sovyet yetkilileriyle görüşmeler yapmıştır. Türkiye’nin Balkan ülkeleriyle barış içinde yaşamasını ve Batı ülkeleriyle dostane ilişkiler geliştirmesini desteklemiştir. Uluslararası toplantılarda silahsızlanma ve dünya barışını savunan konuşmalar yapmış, hegemonya karşıtı tutumunu açıkça ortaya koymuştur.

Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası

Atatürk’ün 1938’deki ölümü üzerine dış politika alanındaki bazı görüş ayrılıkları nedeniyle 1939’da kabinede görev alamamış ve milletvekilliğinden ayrılmıştır. Aynı yıl Londra Büyükelçisi olarak atanmış, 1942’de ise emekliye ayrılmıştır. 1946’da Demokrat Parti ve Yeni Türkiye Partisi’ni desteklemiş, İnsan Hakları Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer almıştır. 1952-1959 yılları arasında İş Bankası yönetim kurulu başkanlığı görevini yürütmüştür.

Edebi ve Akademik Çalışmaları

Tevfik Rüştü Aras, dış politika alanında verdiği söylevleri “Lozan’ın İzlerinde On Yıl” adıyla derlemiş ve bu eser 1935’te yayımlanmıştır. Kitap, 1937 yılında Fransızcaya da çevrilmiştir. Ayrıca uluslararası diplomasi alanında “Diplomasi Sözlüğü” adlı eser için Türkiye’nin dış politikası maddesini kaleme almıştır. Gazetelerde dış politika üzerine yazdığı makaleleri “Görüşlerim” adlı iki cilt kitapta toplanmıştır. Tıp alanında ise “Çiçek Hastalığı” (1914), “Isıtma” (1914) ve “Papatatis Humması” (1924) gibi eserleri vardır.

Kişisel Hayatı ve Ölümü

Evliyazâde Makbule Hanım ile evli olan Tevfik Rüştü Aras, 5 Ocak 1972 tarihinde İstanbul’da vefat etmiş ve Rumelihisarı Mezarlığı’na defnedilmiştir. Hem hekim hem diplomat kimliğiyle Türkiye’nin erken Cumhuriyet döneminde önemli bir figür olarak kabul edilmektedir.