Thyateira, günümüzde Manisa ilinin Akhisar ilçesi sınırları içerisinde yer alan antik bir kenttir. Modern Akhisar ilçesi, tamamen antik kentin üzerine inşa edilmiştir. Kalıntılar özellikle Tepe Mezarlığı Örenyeri ve Hastane Höyüğü bölgesinde yoğunlaşmıştır. Kent, Phrygios (Phryks/Kumçayı) ya da Hyllos havzasının kuzey ucunda, Lycos (Lykos, Lykus, Lycus/Gördük/Gürdük Çayı) olarak adlandırılan çayın suladığı verimli ovanın bitişiğinde kuruludur. Lydia’nın kuzeyinde ve Mysia’nın güneyindeki en büyük antik yerleşim olarak bilinir. Kent, Pergamon (Bergama) ile Sardeis (Salihli) arasındaki antik yolun yanı sıra daha uzak mesafede Smyrna ile Bithynia arasındaki ana yolun kıyısında yer almıştır.

^{Thyateira Antik Kenti (T.C. Akhisar Belediyesi)}

Tarihsel Gelişim ve Ekonomi

Thyateira, özellikle Roma İmparatorluğu döneminde Batı Anadolu’nun önemli kentlerinden biri olarak öne çıkmıştır. Kentin ekonomisi tarım ve kısmen sanayiye dayanmaktaydı. En önemli endüstri tekstil olup; yün üretimi, yün ve kumaş boyamacılığı, keten üretimi gelişmişti. Ayrıca kumaş boyama, seramik üretimi, ayakkabıcılık, dericilik ve bakırcılık gibi iş kolları da kentte yaygındı. Bu faaliyetlere ilişkin çok sayıda epigrafik veri mevcuttur.

Dinî ve Kültürel Önemi

Thyateira, İncil’de adı geçen yedi Hristiyan cemaatinden biri olarak kayda geçmiştir. Bu bağlamda kent, Hristiyanlığın erken dönemlerinde Batı Anadolu’da inanç merkezi olmuştur. Bu nedenle XVII. yüzyıldan itibaren çok sayıda gezgin ve seyyah kentte incelemelerde bulunmuştur. İlk ciddi lokalizasyon çalışmasını İngiltere’nin İzmir temsilcisi Paul Rycault yapmıştır (1670). İzmir’de görev yapan çeşitli papazlar ve seyyahlar (Thomas Smith, Edmund Chishull, Piton de Tournefort, Richard Pococke gibi) kent hakkında gözlemlerini yayımlamışlardır. 19. yüzyılda Thomas Allom’un yaptığı çizimler ve Robert Walsh’ın eserleri görsel açıdan önem taşımaktadır. Evliya Çelebi ise 1671 yılında Akhisar’a gelmiş ve bölge hakkında ayrıntılı bilgi vermiştir.

Arkeolojik Kazılar

Thyateira’da ilk arkeolojik kazılar 1962 yılında Prof. Dr. Yusuf Boysal liderliğinde Tepe Mezarlığı Örenyeri’nde başlamıştır. 1968-1971 yıllarında arkeolog Rüstem Duyuran tarafından yürütülen kazılarda Roma ve Bizans dönemlerine ait apsisli bir yapı (bazilika ya da piskopos sarayı) ile sütunlu cadde ortaya çıkarılmıştır. 2011 yılından itibaren Dokuz Eylül Üniversitesi adına Prof. Dr. Engin Akdeniz başkanlığındaki ekip kazıları sürdürmektedir. Hastane Höyüğü’nde ise son Neolitik ve İlk Kalkolitik dönemlerden başlayarak antik döneme uzanan buluntulara ulaşılmıştır.

Mimari ve Arkeolojik Bulgular

Tepe Mezarlığı’ndaki kalıntılar arasında M.S. II–VI. yüzyıllara tarihlenen apsisli bir bazilika bulunmaktadır. Yapının duvarları 4-5 metre yüksekliğindedir; planı dikdörtgen olup kuzey kesimi apsis şeklindedir. Genişliği yaklaşık 10 metre, uzunluğu ise 43 metre civarındadır. Yapının batısında kare veya dikdörtgen oda ve mekanlar mevcuttur. Bölgede mozaik, fresk, seramik parçaları ve Roma dönemi sikkeleri ele geçmiştir.

Roma dönemine ait kuzey-güney doğrultulu sütunlu cadde, Tepe Mezarlığı’ndan kuzeye Hastane Höyüğü’ne uzanır. Cadde 9,83 metre genişliğinde olup sütun kaideleri ve başlıkları M.S. II. yüzyıla tarihlenmektedir. İki tip sütun başlığı tespit edilmiştir: İon tipi volütlü başlıklar ve farklı dekoratif motifler.

Hastane Höyüğü’nde ortaya çıkarılan tapınak yapısı, dasit bloklarla inşa edilmiş ve üzeri mermer kaplamalıdır. Yapı M.Ö. II. yüzyılda inşa edilmiş ve Roma döneminde iki kez onarılmıştır. Tapınağın M.S. V. yüzyıla dek kullanıldığı, ardından höyük üzerine Bizans dönemi yapısının inşa edildiği ve çevresinin nekropol olarak kullanıldığı tespit edilmiştir.

^{Thyateira Antik Kenti (T.C. Akhisar Belediyesi)}

Thyateira Savaşı

M.S. 366 yılında Thyateira, Roma tahtı için ayaklanan Kilikyalı komutan Procopius ile Roma tahtı varisi I. Valentinianus’un kardeşi Valens’in orduları arasında gerçekleşen savaşa sahne olmuştur. Bu çatışmada Valens’in kuvvetleri üstün gelmiş ve Procopius idam edilmiştir.

Ziyaret ve Koruma

Thyateira antik kentinden günümüze ulaşan kalıntılar, özellikle Tepe Mezarlığı Örenyeri’nde ziyarete açıktır. 2019 yılının ilk altı ayında, bu örenyeri 11.282 kişi tarafından ziyaret edilmiştir. Kazılarda bulunan eserler Manisa ve Akhisar müzelerinde sergilenmektedir. Restorasyon çalışmaları 2019 yılında başlamış ve 2020’de tamamlanması planlanmıştır.