Köken

Tırkaz sözcüğü, Eski Yunanca trochós “tekerlek, değirmen taşı” kelimesinden Türkçeye geçmiştir. Bu sözcük, Eski Yunanca trécho “koşmak” fiilinden türetilmiştir.

Kullanım Alanları

• Tarihsel Kullanım: Orta Çağ ve Osmanlı döneminde kapı ve pencere kilitleme araçlarını belirtmek için kullanılmıştır. Osmanlı dönemi yazılı eserlerinde ve sözlüklerde yer almakta, özellikle kapı sürgüsü veya mandalı anlamında kullanılmıştır. 15. ve 16. yüzyıl Osmanlı Türkçesi metinlerinde “tırkaz” ve türevleri yaygın olarak görülür.
• Güncel Kullanım: Türkçe ağızlarda, özellikle Anadolu’nun bazı yörelerinde kapı veya pencere sürgüsü anlamında kullanılmaktadır. Halk arasında güvenlik amaçlı kapı ve pencereyi sabitleyen araç olarak söylenir. Edebiyat ve halk söyleyişlerinde nadiren yer almaktadır.