Tophane Saat Kulesi, Bursa ilinin Osmangazi ilçesinde, Osmangazi ve Orhangazi türbelerinin arkasında, tarihî kaynaklarda “Meydan-ı Osmaniye” olarak geçen bölgede yer alan tarihî bir kuledir. Yapı, kentin tarihî dokusu içerisinde yer almakta olup, Bursa'nın önemli tarihî silüetlerinden biridir. Kule, günümüzde sadece zamanı ölçmeye değil, aynı zamanda Bursa'nın önemli turistik yapısı görevini de üstlenmektedir.

^{Tophane Saat Kulesi'nin üstten görünümü. (Bursa Turizm Portalı)}

Tarihçe

Bursa'da saat kulelerinin tarihçesi Sultan Abdülaziz dönemine (1861-1876) kadar uzanmaktadır. Bu dönemde, mevcut konumda bir saat kulesi inşa edilmiştir. İlk kulenin, yangınları gözetlemek amacıyla yapılmış bir yangın kulesi olma ihtimali de yüksek görülmektedir. Bursa Kütüğü'ne göre, bu ilk kule, 1890 yılında inşa edilmiş ve inşasında küfeki taşı^【1】  kullanılmıştır. Ancak, 1893 yılında Bursa'da meydana gelen şiddetli lodos fırtınasında, bu kule rüzgârın etkisiyle yıkılmıştır. Günümüzde ayakta duran Tophane Saat Kulesi, 2 Ağustos 1904 tarihinde yeniden inşa edilmeye başlanmış ve Sultan II. Abdülhamid’in tahta çıkışının 29. yıldönümünde, yani 31 Ağustos 1905 tarihinde, Bursa Valisi Reşit Mümtaz Paşa'nın düzenlediği bir törenle hizmete açılmıştır. Bu kule, Hakkı Acun'un Anadolu Saat Kuleleri^【2】  adlı çalışmasına göre, Türkiye’de günümüze kadar ulaşabilen 52 saat kulesinden biridir. 1990'lı yıllarda kulenin tarihi saati bozulmuş, saat sökülerek kulenin içinde çürümeye terk edilmiştir. Tarihi saatin işlevsiz hale gelmesinin ardından, kulenin saatleri elektronik bir mekanizma ile çalıştırılmaya devam edilmiştir. 

Mimari Özellikleri

Tophane Saat Kulesi kare planlı bir yapıdır ve toplamda 6 katlı olarak tasarlanmıştır. Kule, 33 metre yüksekliğe sahiptir ve gövdesi, her biri profilli saçaklarla ayrılan 6 ayrı bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlendirme, yapıya hem estetik bir ritim kazandırmış hem de sağlamlık hissini artırmıştır.

Her katta, tüm cephelerde simetrik düzenlenmiş, üst kısmı yuvarlak kemerli dikdörtgen pencereler yer almaktadır. Zemin katın güney cephesindeki pencere kapıya dönüştürülmüş olup, giriş bu noktadan sağlanmaktadır. Üst katlarda ise küçük bir girintiyle toparlanan yapının her yüzünde, dikdörtgen formunda ve üst ortalarında 90 cm çapında birer saat bulunmaktadır. Bu saatler, dört cepheden de okunabilecek şekilde yerleştirilmiştir. Saatlerin bulunduğu katın hemen üzerinde bir balkon yer almakta olup, bu balkon uzun yıllar boyunca yangın gözetleme kulesi olarak da kullanılmıştır. Kulenin iç kısmında yukarıya doğru çıkışı sağlayan 89 basamaklı ahşap bir merdiven bulunmaktadır.

^{Tophane Saat Kulesi. (Bursa Turizm Portalı)}

Kente Katkısı ve Günümüzdeki Durumu

Tophane Saat Kulesi, Bursa ilinin, önemli tarihi ve turistik yapılarından biridir. Kule; Orhangazi ve Osmangazi türbeleri, Bursa Kalesi, Hanlar Bölgesi ve Bursa Ulu Camii gibi diğer önemli yapılarla yakın konumda bulunması nedeniyle yoğun bir ziyaretçi trafiği yaşanmaktadır. Kule, şehir merkezinde ve yüksek yapıların çevresinde yer almasına rağmen, konumunun avantajı sayesinde bulunduğu Tophane Meydanı’ndan geniş bir Bursa manzarası izlenebilmektedir. Günümüzde kulenin etrafında çeşitli kafe ve restoranlar bulunmaktadır. Bu mekânlar Bursa manzarasını izlemek isteyen ziyaretçilerin uğrak noktasıdır. Yapı, akşam saatlerinde uygulanan özel aydınlatma sistemiyle aydınlatılmaktadır. Kule, farklı renklerde ışıklandırılarak geceleri de görsel olarak belirgin hâle getirilmektedir. 

^{Tophane Saat Kulesi gece aydınlatması. (Bursa Turizm Portalı)}

Restorasyon

Tophane Saat Kulesi’nin asırlık saati, 2022 yılında aslına uygun olarak restore edilmiştir. Saatin restorasyon süreci, 2016 yılında Tüm Saatçi İş Adamları Derneği (TÜSAD) Başkanı Hayrettin Akpınar'ın katkılarıyla başlatılmıştır. Akpınar, tarihi saatin yeniden çalışır hale getirilebilmesi amacıyla Belçika'da yaşayan saat restoratörü Fatih Serhat Yurtdakal ile iletişime geçmiştir. Yaklaşık 400 kg ağırlığında olan ve 500’ü aşkın parçadan oluşan tarihi saat, Fatih Serhat Yurtdakal’ın büyük katkılarıyla aslına uygun bir şekilde restore edilmiştir. Bugün, tarihi saat saat kulesinin önünde cam bir kafes içerisinde çalışır vaziyette sergilenmekte olup, ziyaretçiler saatin çalışma mekanizmasını yakından gözlemleyebilmektedir. Ayrıca, saatin saat başlarında çalan mekanizması, manuel olarak her 24 saatte bir kurulmaktadır.

^{Tophane Saat Kulesi'nin restorasyon sonrası tarihi saati. (Anadolu Ajansı)}