logologo
"TUHFE-i ŞÂHİDÎ"
fav gif
Kaydet
viki star outline
Avatar
Ana YazarTalat AYTAN18 Nisan 2025 10:20
Öğrenciler ve eğitime yeni başlayanlar için ezber yoluyla kelime ve gramer öğretimi ile kültür, edebiyat ve aruz bilgilerine öğrenme imkânı sunan manzum tuhfeler, öğrenciye cazip gelmesi ve öğrenmeyi kolaylaştırması bakımından tüm eğitim tarihinde ilgi görmüş eserlerden biridir. Bu itibarla Osmanlı dönemi sıbyan mekteplerinde manzum sözlüklerin (Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe) çocukların ve gençlerin eğitiminde kullanılması geleneğinin örneği olarak değerlendirilebilecek Tuhfe-i Şâhidî, Muğlalı bir Mevlevî şeyhi olan İbrâhim Şâhidî'nin 1514 yılında Tuhfe-i Hüsâm'a nazire olarak kaleme aldığı bir Farsça-Türkçe manzum sözlüktür. Tuhfe-i Şâhidî'de Farsça kelime öğretiminin yanı sıra "Gele evzânıla etfâle kudret" mısrasıyla çocuklara aruz öğretiminde yardımcı olma, "Olalar ilm-i Mevlânâ'ya kabil" mısrasıyla da başta mesnevi olmak üzere Mevlânâ'nın eserlerinin anlaşılmasına hizmet etme amaçlarının güdüldüğü görülmektedir. Ayrıca bazı kelimelerin Arapça karşılıklarının da verildiği sözlükte farklı türlerde 1400 kelime bulunmaktadır. Kütüphanelerde 146 yazmasına ve 57 şerhine ulaşılan Tuhfe-i Şâhidî besmele, hamdele, salvele, sebeb-i telif ve duadan oluşan altmış bir beyitlik mukaddime bölümüyle başlayıp altı beyitlik tarih bölümüyle sona erer. Eserin sözlük kısmı, her birinde aruzun farklı bir vezninin kullanıldığı yirmi yedi bölüm halinde düzenlenmiştir. Osmanlı döneminde Farsça öğrenmek isteyenlerin baş ucu kitabı olan Tuhfe-i Şâhidî Arapça, Latince ve İngilizce'ye tercüme edilmiş ve kendisine birçok nazire yazılmıştır. Kusûrî'nin Tazmîn-i Tuhfe-i Şâhidî'si, Denizlili Mustafa b. Osman Keskin'in Manzûme-i Keskin'i ve Antepli Fedâî Mehmed'in Tuhfe-i Fedâî'si, Şâhidî lügatına nazire olarak yazılan eserlerden bazılarıdır. Tuhfe-i Şâhidî şerhleri arasında da ön plana çıkanların Bosnalı Sûdî, Abdülkadir b. Ömer Bağdâdî ve Nâdîde Ahmed Hâfız tarafından yapılanları söylenebilir.İmamoğlu (2004) ve Kılıç (2007) tarafından Latin harflerine aktarılan Tuhfe-i Şâhidî'nin şerhleri ile ilgili akademik çalışmalar günümüzde (Öz, 1999; Gümüş, 2006; Demirci, 2013; Köse, 2017; Barlak, 2020; Yazar, 2020) çoğalmaktadır.
badge borderhover badge border
avatar
Türk Maarif Ansiklopedisi Kategorisi
Kurulları tarafından
onaylanmıştır.

"TUHFE-i ŞÂHİDÎ"

Board Main İcon
Wiki Card Image
Tuhfe-i Şâhidî (XVII. yüzyıl el yazması, British Library)

Öğrenciler ve eğitime yeni başlayanlar için ezber yoluyla kelime ve gramer öğretimi ile kültür, edebiyat ve aruz bilgilerine öğrenme imkânı sunan manzum tuhfeler, öğrenciye cazip gelmesi ve öğrenmeyi kolaylaştırması bakımından tüm eğitim tarihinde ilgi görmüş eserlerden biridir. Bu itibarla Osmanlı dönemi sıbyan mekteplerinde manzum sözlüklerin (Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe) çocukların ve gençlerin eğitiminde kullanılması geleneğinin örneği olarak değerlendirilebilecek Tuhfe-i Şâhidî, Muğlalı bir Mevlevî şeyhi olan İbrâhim Şâhidî'nin 1514 yılında Tuhfe-i Hüsâm'a nazire olarak kaleme aldığı bir Farsça-Türkçe manzum sözlüktür.  Tuhfe-i Şâhidî'de Farsça kelime öğretiminin yanı sıra "Gele evzânıla etfâle kudret" mısrasıyla çocuklara aruz öğretiminde yardımcı olma, "Olalar ilm-i Mevlânâ'ya kabil" mısrasıyla da başta mesnevi olmak üzere Mevlânâ'nın eserlerinin anlaşılmasına hizmet etme amaçlarının güdüldüğü görülmektedir. Ayrıca bazı kelimelerin Arapça karşılıklarının da verildiği sözlükte farklı türlerde 1400 kelime bulunmaktadır. Kütüphanelerde 146 yazmasına ve 57 şerhine ulaşılan Tuhfe-i Şâhidî besmele, hamdele, salvele, sebeb-i telif ve duadan oluşan altmış bir beyitlik mukaddime bölümüyle başlayıp altı beyitlik tarih bölümüyle sona erer. Eserin sözlük kısmı, her birinde aruzun farklı bir vezninin kullanıldığı yirmi yedi bölüm halinde düzenlenmiştir. Osmanlı döneminde Farsça öğrenmek isteyenlerin baş ucu kitabı olan Tuhfe-i Şâhidî Arapça, Latince ve İngilizce'ye tercüme edilmiş ve kendisine birçok nazire yazılmıştır. Kusûrî'nin Tazmîn-i Tuhfe-i Şâhidî'si, Denizlili Mustafa b. Osman Keskin'in Manzûme-i Keskin'i ve Antepli Fedâî Mehmed'in Tuhfe-i Fedâî'si, Şâhidî lügatına nazire olarak yazılan eserlerden bazılarıdır. Tuhfe-i Şâhidî şerhleri arasında da ön plana çıkanların Bosnalı Sûdî, Abdülkadir b. Ömer Bağdâdî ve Nâdîde Ahmed Hâfız tarafından yapılanları söylenebilir.



İmamoğlu (2004) ve Kılıç (2007) tarafından Latin harflerine aktarılan Tuhfe-i Şâhidî'nin şerhleri ile ilgili akademik çalışmalar günümüzde (Öz, 1999; Gümüş, 2006; Demirci, 2013; Köse, 2017; Barlak, 2020; Yazar, 2020) çoğalmaktadır.

Kaynakça

Barlak, Eyup. Abdülkâdir bin Ömer el-Bağdâdî’nin Şerh-i Tuhfe-yi Şâhidî’si (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). Dr.T, Erciyes Üniversitesi, 2020.
Çıpan, Mustafa. “Şâhidî, İbrâhim”. DİA. 2010, XXXVIII, 273-274.
Ekici, Hasan. “Bosnalı Atfî Ahmed Efendinin Şerh-i Tuhfe’si ve Şerh Metodu”. Külliyat: Osmanlı Araştırmaları Dergisi. 2 (2017), s. 19-36.
İmamoğlu, Ahmet Hilmi. Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şâhidî’nin Sözlüğü, İnceleme-Metin. Muğla 2004.
Kılıç, Atabey. “Türkçe - Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî (Metin)”. Turkish Studies. 2/4 (2007), s. 516-548.
Köse, İlham. Bosnalı Sûdî (ö. 1600)’nin Tuhfe-i Şâhidî Şerhi: İnceleme, Çeviriyazılı Metin. Dr.T, Marmara Üniversitesi, 2017.
Öz, Yusuf. Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri. Konya 1999.
Tanç, Nilüfer. “Tuhfe-i Şâhidî (Şâhidî)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü.  http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/tuhfe-i-sahidi-sahidi. (Erişim tarihi: 19. 11. 2022).
Yazar, Sadık. “Tuhfe-i Şâhidî’nin Osmanlı Telif Geleneğindeki Etkisine Farklı Bir Örnek: Hatîb’in Hibetü’l-Vehhâb’ı”. KÜLTÜRK: Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2 (2020), s. 97-131.
Talat AYTAN, ""TUHFE-i ŞÂHİDÎ"", Türk Maarif Ansiklopedisi, https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/tuhfe-i-sahidi/#yazar-1 (16.04.2025).

Sen de Değerlendir!

0 Değerlendirme
KÜRE'ye Sor