Türk Dil Bayramı, Türkçenin tarihî serüvenindeki önemli dönüm noktalarından biri olarak kabul edilen 13 Mayıs 1277 tarihli fermanın anısına her yıl 13 Mayıs’ta kutlanan bir bayramdır. Bu ferman, Karamanoğlu Mehmed Bey tarafından yayımlanmış ve Anadolu'da Türkçenin kamusal ve idari alanda kullanımı için bir dönüm noktası olmuştur.

 

^{Türk Dil Bayramı'nı Tanıtan Video (T.C. İletişim Başkanlığı)}

Tarihi

Anadolu’da 11. yüzyıldan itibaren etkili olan Oğuz boylarının yerleşmesiyle birlikte, bölgede Oğuz Türkçesine dayalı bir yazı dilinin temelleri atılmaya başlanmıştır. Ancak Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu Devletleri’nde edebiyat ve resmî yazışma dili olarak Arapça ve Farsça hâkim olmuştur. 13. yüzyıl sonlarında ise, Anadolu Beylikleri döneminin başlamasıyla birlikte Türkçenin kamusal kullanımı artmıştır.

1277 Fermanı ve Karamanoğlu Mehmed Bey

13 Mayıs 1277 tarihinde Karamanoğlu Mehmed Bey, Konya’da düzenlenen bir toplantıda şu meşhur fermanı ilan etmiştir:

 

“Şimden girü hiç kimesne kapuda ve divanda ve mecalis ve seyranda Türkî dilinden gayri dil söylemeye.”

 

Bu ifade, günümüz Türkçesiyle “Bugünden sonra hiç kimse sarayda, divanda, meclislerde ve halk arasında Türkçeden başka dil kullanmayacaktır.” şeklinde yorumlanmaktadır.

 

Karamanoğlu Mehmed Bey’in bu kararı, dönemin Arapça ve Farsça hâkimiyetine karşı bir dil politikası örneği olarak değerlendirilmiştir. Bu olay, milli kimliğin ve Anadolu’da oluşan yeni yazı dilinin temel taşlarından biri sayılır.

 

^{13 Mayıs'ın Neden Türk Dil Bayramı Olduğuna Dair Video (TRT Avaz)}

Tartışmalar ve Akademik Değerlendirmeler

Uzun süre bu kararın doğrudan Karamanoğlu Mehmed Bey tarafından alındığı ifade edilse de bazı tarihçiler (örneğin Erdoğan Merçil) bu görüşe eleştirel yaklaşmaktadır. Merçil'e göre, karar Selçuklu Divanı tarafından alınmıştır ve Karamanoğlu Mehmed Bey yalnızca birkaç gün sonra vezir olmuştur. Dolayısıyla kararın bireysel değil kollektif olduğu ve dönemin siyasal karmaşası içinde şekillendiği öne sürülmektedir.

 

Yine de, tarihsel hafızada ve kültürel sembolizmde bu adım, Karamanoğlu Mehmed Bey’e mal edilmiş ve Türk dilinin Anadolu’daki kamusal hâkimiyetinin başlangıcı olarak kabul edilmiştir.

Cumhuriyet Dönemi ve Türk Dil Bayramı’nın Kurumsallaşması

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, Türk diline büyük önem vermiştir. 12 Temmuz 1932’de kurulan Türk Dil Kurumu (TDK) ve ardından 26 Eylül 1932’de toplanan Birinci Türk Dili Kurultayı, modern Türkçenin geliştirilmesi sürecinde önemli rol oynamıştır.

 

1932’deki bu gelişmelerin ardından, 26 Eylül uzun yıllar boyunca Dil Bayramı olarak kutlanmışsa da 13 Mayıs tarihi, özellikle Karaman Valiliği ve Karaman Üniversitesi öncülüğünde Karamanoğlu Mehmed Bey’in fermanına atıfla “Türk Dil Bayramı” olarak da benimsenmiş ve kutlanmaya başlanmıştır.

Günümüzde Türk Dil Bayramı

Günümüzde 13 Mayıs, başta Karaman ve Konya olmak üzere Türkiye'nin birçok şehrinde törenlerle anılmaktadır. Ayrıca bu bayram, Türk dünyasının çeşitli bölgelerinde de tanıtılmakta ve kutlanmaktadır. Türkçenin bilimsel, sanatsal ve sosyal hayattaki etkisini artırmak amacıyla dil sempozyumları, edebiyat etkinlikleri ve yarışmalar düzenlenmektedir.