Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, devletin en yüksek yürütme makamıdır ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na göre yürütme yetkisini elinde bulunduran başlıca organdır. 1923 yılında cumhuriyetin ilan edilmesiyle oluşturulan cumhurbaşkanlığı makamı, zaman içinde anayasal değişikliklerle çeşitli yetkilere sahip olmuştur. 2017 yılında yapılan anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilerek yönetim modeli değiştirilmiştir.
Türkiye’de Cumhurbaşkanlığının Tarihçesi
Cumhurbaşkanlığı makamı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla birlikte 29 Ekim 1923'te oluşturulmuştur. İlk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk olmuştur. Cumhurbaşkanları, başlangıçta TBMM tarafından seçilirken, 2007 yılında yapılan anayasa değişikliği ile doğrudan halk tarafından seçilmeye başlanmıştır. 2017 anayasa değişikliği ile Türkiye, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçerek cumhurbaşkanının yürütme yetkilerini artırmıştır.
Türkiye’de cumhurbaşkanlığı makamı, çeşitli anayasal değişiklikler ve reformlarla evrim geçirmiştir:
1921 ve 1924 Anayasaları: Cumhurbaşkanı, TBMM tarafından seçilmiştir ve yürütme yetkisi Başbakan ve Bakanlar Kurulu’na ait olmuştur.
1961 Anayasası: Cumhurbaşkanlığı makamı güçlendirilmiş, ancak yetkileri yine sembolik kalmıştır.
1982 Anayasası: Cumhurbaşkanının yetkileri artırılmış ve kriz dönemlerinde etkin müdahale edebilmesi sağlanmıştır.
2007 Anayasa Değişikliği: Cumhurbaşkanı seçimleri halk oylamasına açılmıştır.
2017 Anayasa Değişikliği: Parlamenter sistem kaldırılmış, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmiş ve yürütme yetkisi tamamen cumhurbaşkanına verilmiştir.
Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ve Yetkileri
2017 referandumu sonucunda Türkiye’de parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmiştir. Yeni sistemde, yürütme yetkisi tamamen cumhurbaşkanına verilmiştir. Cumhurbaşkanının başlıca yetkileri şunlardır:
Yürütme Yetkisi: Cumhurbaşkanı, devletin en üst düzey yürütme organıdır ve tüm yürütme yetkilerini doğrudan kullanır.
Kanunları Onaylama ve Geri Gönderme: TBMM tarafından kabul edilen yasaları onaylayabilir veya tekrar görüşülmek üzere meclise geri gönderebilir.
Bakanları Atama ve Görevden Alma: Cumhurbaşkanı, bakanları ve üst düzey kamu yöneticilerini doğrudan atama yetkisine sahiptir.
Kararnameler Çıkarma: Anayasa tarafından belirlenen çerçevede, yürütme yetkisine ilişkin konularda cumhurbaşkanlığı kararnameleri çıkarabilir.
Yargı Yetkisi Üzerindeki Rolü: Anayasa Mahkemesi, Danıştay ve diğer yüksek yargı organlarına üye atayabilir.
Silahlı Kuvvetlerin Başkomutanı: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na göre, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin başkomutanıdır.
Dış Politika ve Diplomasi: Türkiye’yi uluslararası alanda temsil eder, yabancı devletlerle ilişkileri yürütür ve uluslararası anlaşmalara imza atar.
Cumhurbaşkanı Seçimi, Görev Süresi ve Yardımcıları
Cumhurbaşkanı, halk tarafından doğrudan seçilir ve görev süresi 5 yıldır. Bir kişi en fazla iki dönem cumhurbaşkanı olabilir. Seçimler, çift turlu bir sistemle gerçekleştirilir ve adaylardan biri ilk turda oyların %50’den fazlasını alamazsa seçim ikinci tura kalır.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nde, cumhurbaşkanı yardımcıları atanabilir ve yürütme sürecinde yetki paylaşımı yapılabilir. Ayrıca, kabinenin oluşumu tamamen cumhurbaşkanının takdirine bırakılmıştır.
Cumhurbaşkanlığı Sembolü ve Anlamı
Cumhurbaşkanlığı forsu ve resmi sembolü, Türkiye'nin tarihsel ve kültürel köklerini yansıtan önemli bir unsurdur. Cumhurbaşkanlığı ambleminde yer alan 16 yıldız, tarih boyunca kurulmuş 16 büyük Türk devletini temsil etmektedir. Bu devletler şunlardır:
1. Büyük Hun İmparatorluğu
2. Batı Hun İmparatorluğu
3. Avrupa Hun İmparatorluğu
4. Akhun (Eftalit) İmparatorluğu
5. Göktürk Kağanlığı
6. Avar Kağanlığı
7. Hazar Kağanlığı
8. Uygur Kağanlığı
9. Karahanlılar
10. Gazneliler
11. Büyük Selçuklu İmparatorluğu
12. Harezmşahlar
13. Altın Orda Devleti
14. Timur İmparatorluğu
15. Babür İmparatorluğu
16. Osmanlı İmparatorluğu
Amblemde yer alan merkezdeki büyük altın güneş, Türkiye Cumhuriyeti'ni temsil etmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanları
Türkiye Cumhuriyeti tarihinde bugüne kadar görev yapmış cumhurbaşkanları şunlardır:
1. Mustafa Kemal Atatürk (1923-1938)
2. İsmet İnönü (1938-1950)
3. Celal Bayar (1950-1960)
4. Cemal Gürsel (1961-1966)
5. Cevdet Sunay (1966-1973)
6. Fahri Korutürk (1973-1980)
7. Kenan Evren (1982-1989)
8. Turgut Özal (1989-1993)
9. Süleyman Demirel (1993-2000)
10. Ahmet Necdet Sezer (2000-2007)
12. Recep Tayyip Erdoğan (2014-günümüz)
Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı makamı, anayasal sistem içinde sürekli olarak evrim geçirmiş ve 2017 değişiklikleriyle yeni bir yönetim modeli benimsenmiştir. Günümüzde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisini tek başına kullanmakta ve devlet yönetiminde belirleyici bir konumda bulunmaktadır. Cumhurbaşkanlığı makamı, Türkiye’nin siyasi yapısının en temel unsurlarından biri olmaya devam etmektedir.
