Türkiye’de televizyon yayıncılığı denince akla ilk olarak TRT gelse de, bu alandaki öncülük İstanbul Teknik Üniversitesi’ne (İTÜ) aittir. Türkiye’deki ilk televizyon yayını, 1952 yılında İTÜ TV aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Bu girişim, hem teknik hem de kültürel açıdan büyük bir öneme sahiptir.
Yayına dair bir haber (İstdergi)
İTÜ’de İlk Televizyon Yayınının Gerçekleşme Aşamaları
İlk Adımlar: Prof. Dr. Mustafa Santur’un Teklifi
İTÜ TV’nin temelleri, 16 Temmuz 1951’de Prof. Dr. Mustafa Santur’un üniversite yönetimine yazdığı bir mektupla atıldı. Bu mektupta, televizyonun dünyadaki gelişimine dikkat çekilerek, İTÜ Elektrik Fakültesi Yüksek Frekans Laboratuvarı’nda küçük ölçekli bir deneysel televizyon tesisi kurulması teklif edildi
Teknik Hazırlıklar ve Philips İşbirliği
İTÜ yönetimi bu öneriyi kabul etti. Ancak gerekli cihazların Türkiye’de bulunmaması nedeniyle, Hollandalı elektronik firması Philips’le işbirliğine gidildi. Philips, İTÜ’ye televizyon cihazlarını uygun koşullarda sağladı. Ayrıca Adnan Ataman, üç aylık televizyon eğitimi için Hollanda’ya gönderildi
Yayınların Başlaması (1952 İlkbaharı)
İlk yayınlar, İTÜ Taşkışla binasının çatı katında küçük bir stüdyoda başladı. Stüdyoda Philips’in süper ikonoskop kamerası, sinema projektörü, ses monitörü ve diğer temel yayın ekipmanları yer alıyordu. Yayınlar haftada bir gün, başlangıçta 18:00–20:00 saatleri arasında yapılıyordu. İlk gösterimde Kore Savaşı’nı anlatan bir film yer aldı. İlk canlı yayın konukları gazeteci Burhan Felek oldu
Teknik Kadro ve Öğrenci Katılımı
İTÜ TV, yalnızca bir yayın merkezi değil aynı zamanda bir eğitim laboratuvarıydı. Cihazların birçoğu İTÜ’lü mühendisler tarafından üniversite bünyesinde üretildi. Örneğin ilk montaj cihazı Avni Morgül, ilk yaka mikrofonu ise Duran Leblebici tarafından üretildi.
Yayınların Gelişimi ve Etkileri
Zamanla yayın saatleri arttı ve içerik çeşitlendi. 1960’lara gelindiğinde İstanbul genelinde televizyon alıcısı sayısı artmaya başladı. Suadiye, Büyükada, Beyoğlu, Bakırköy gibi semtlerde televizyon izlenebiliyordu. İTÜ TV, sadece teknik bir yenilik değil, aynı zamanda kültürel bir atılım olarak da kabul edildi.
Yayınların Sona Ermesi
İTÜ TV, 25 Nisan 1971’de oynanan Almanya-Türkiye futbol maçının yayınıyla son yayınını gerçekleştirdi. 1972 yılında TRT İstanbul yayınlarına başlarken İTÜ TV’nin Maçka stüdyosu ve teknik altyapısını kullandı
İTÜ’deki Televizyon Yayınlarının Sonraki Süreçlere Etkisi
Yayınlardan bir sahne (İstdergi)
Teknik Eğitimde Çığır Açan Bir Laboratuvar
İTÜ TV, yalnızca Türkiye’nin ilk televizyon yayını olma özelliği taşımaz; aynı zamanda ülkedeki ilk televizyon mühendisliği okulu olarak da kabul edilir. Yayınlar, İTÜ Elektrik Fakültesi öğrencileri için pratik mühendislik eğitimi imkânı sundu. Öğrenciler, sinyal üretiminden stüdyo ışıklandırmasına, mikrofon tasarımından ses yalıtımına kadar her aşamayı öğrenerek uygulama imkânı buldu. Avni Morgül, Duran Leblebici, Aldo d’Orfani, İlhan Türegün gibi isimler hem teknik donanım üretiminde hem yayıncılığın gelişiminde önemli roller üstlendi. Bu teknik birikim, ileride Türkiye'deki yayın altyapısının oluşturulmasına katkı sağladı.
Türkiye’de Görsel Kültürün ve Yayıncılığın Temelini Attı
İTÜ TV’nin haftalık yayınları sayesinde halk ilk kez düzenli televizyon yayınıyla tanıştı. Başlangıçta dar bir izleyici kitlesine ulaşsa da bu yayınlar televizyon alıcılarının üretimini, ithalatını ve kullanımını teşvik etti. Böylece Türkiye’de görsel kültürün gelişmesinde büyük bir ivme kazanıldı.
Yayınlarda sunuculuk, müzik, tiyatro ve kısa filmler yer aldı. Bu sayede ileride TRT’de görev alacak birçok televizyoncunun ilk sahne deneyimi İTÜ TV’de gerçekleşti. Örneğin:
- Fecri Ebcioğlu,
- Halit Kıvanç,
- Sezen Cumhur Önal ve
- Altan Erbulak gibi isimler İTÜ TV sayesinde ekran deneyimi kazandı
TRT’nin Teknik Altyapısına Zemin Hazırladı
1971’de İTÜ TV yayınlarını sonlandırdığında, TRT henüz İstanbul’da yayına başlamamıştı. 1972’de TRT’nin İstanbul stüdyosu olarak kullanılmaya başlanan bina, İTÜ’nün Maçka kampüsündeki stüdyoydu. Böylece:
- TRT, ilk yıllarında İTÜ’nün teknik altyapısından faydalandı.
- İTÜ TV’nin teknik kadrosu TRT’ye danışmanlık verdi.
Bu geçiş, kurumsal televizyon yayıncılığının temellerinin İTÜ TV üzerinden TRT’ye aktarılması anlamına geliyordu
Kültürel ve Akademik Hafızada Kalıcı Bir İz
İTÜ TV’nin arşiv niteliğindeki çalışmaları ve Türkiye’de yayıncılığın doğuşuna katkısı, bugün bile araştırmacıların ve tarihçilerin ilgisini çekmektedir. Aynı zamanda:
- Türkiye’de bilimsel-teknolojik gelişmelerin eğitimle birleştiği örnek modellerden biri olarak gösterilir.
- İlk televizyon yayınları sayesinde halkın teknolojiyle olan ilişkisi yeni bir boyuta taşındı.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, TRT ve akademik kaynaklar hâlen İTÜ TV’nin bu öncü rolünü belgelerle anlatmakta; dijital platformlarda yaygınlaştırmaktadır
