Üç Boğumlu Bulutsu (İng. Trifid Nebula), gökyüzünde Yay (Sagittarius) takımyıldızı yönünde yer alan ve hem salma hem de yansıma bulutsusu özellikleri taşıyan karma tipte bir bulutsudur. Messier 20 (M20) olarak da bilinen bu yapı, yaklaşık olarak 5.000 ışık yılı uzaklıkta konumlanmakta olup, yaklaşık 40 ışık yılı genişliğe sahiptir. "Trifid" adı, bulutsunun ortasından geçen koyu toz şeritlerinin onu üç ana bölgeye ayırmasından kaynaklanır.

Yapısı ve Tipi

Üç Boğumlu Bulutsu, üç farklı türde astrofiziksel bileşeni bir arada barındırmasıyla dikkat çeker:

• Salma Bölgesi (Emisyon Bulutsusu): Bulutsunun merkezinde yer alan genç ve sıcak O tipi yıldızlar, çevredeki hidrojen gazını iyonize ederek kırmızı tonlarda bir parlama üretir. Bu bölgeye hidrojen alfa ışıması hâkimdir.
• Yansıma Bölgesi: Mavi tonlarda görülen bu kısım, genç yıldızlardan gelen ışığın çevredeki toz parçacıkları tarafından saçılması sonucu oluşur.
• Karanlık Nebula (Toz Şeritleri): Bulutsunun karakteristik üç parçaya ayrılmasına neden olan opak toz şeritleri, arka plandaki ışığı bloke ederek siyah bölgeler meydana getirir.

Bu yapılar bir araya geldiğinde, Üç Boğumlu Bulutsu gökbilimsel açıdan hem morfolojik çeşitlilik hem de yıldız oluşum süreçlerini gözlemleme açısından önemli bir hedef hâline gelir.

Yıldız Oluşumu ve Astrofiziksel Önemi

M20, aktif bir yıldız oluşum bölgesidir. İçinde barındırdığı protostellar kütleler, özellikle kızılötesi gözlemlerle tespit edilen çok sayıda yeni doğmakta olan yıldız (young stellar objects – YSOs) içerir. Bu özelliğiyle, yıldız evriminin erken evrelerini incelemek için değerli bir örnek teşkil eder. Ayrıca, iyonize gaz bölgelerinin yoğunluğu ve sıcaklığı, galaktik yıldız oluşum modellerine dair önemli veriler sağlar.

Keşif ve Gözlem Tarihi

Bulutsu ilk kez 1764 yılında Charles Messier tarafından gözlemlenmiş ve Messier kataloğuna M20 numarasıyla dahil edilmiştir. Optik teleskoplarla gözlemlenmesi mümkün olan Üç Boğumlu Bulutsu, özellikle yaz aylarında gökyüzü gözlemcileri tarafından sıklıkla hedef alınmaktadır. Hubble Uzay Teleskobu ve Spitzer Uzay Teleskobu tarafından yapılan gözlemler, bulutsunun yapısını çok daha detaylı şekilde ortaya koymuştur.

^{Üç Boğumlu Bulutsu (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Gözlem Koşulları ve Konumu

Üç Boğumlu Bulutsu, Yay takımyıldızı içerisinde, aynı bölgede yer alan ve daha parlak olan Lagün Bulutsusu (M8) ile yakın konumdadır. Her iki bulutsu birlikte, küçük çaplı teleskoplarla dahi gözlemlenebilecek görsel zenginliğe sahiptir. Gözlem için ideal dönem, kuzey yarımkürede Haziran–Ağustos ayları arasıdır.