Uluslararası Bilgiye Evrensel Erişim Günü, her yıl 28 Eylül’de kutlanan ve tüm bireylerin bilgiye eşit erişim hakkını vurgulayan uluslararası bir gündür. Bu gün, bilgi edinme hakkının demokratik toplumlarda oynadığı merkezî rolü ve bireylerin karar alma süreçlerine bilinçli katılımını hatırlatmak amacıyla belirlenmiştir. Bilgiye evrensel erişim, ifade özgürlüğünün ayrılmaz bir parçası olarak kabul edilir ve insan hakları belgelerinde güvence altına alınmıştır.

Amaç ve Önemi

Bilgiye erişim hakkı, bireylerin yönetime, kamu politikalarına ve toplumsal süreçlere bilinçli bir şekilde katılabilmesini sağlar. Evrensel bilgi erişimi, insan haklarının korunması, yoksulluğun azaltılması, kapsayıcı bilgi toplumlarının inşası ve şeffaf yönetim anlayışının güçlendirilmesinde temel bir araçtır. Bilgi edinme hakkı, vatandaşların yöneticilerin karar ve uygulamalarını değerlendirmesine imkân tanıyarak hesap verebilirliği ve güveni artırır. UNESCO, bilgiye erişimi sürdürülebilir kalkınma, demokrasi ve eşitlik açısından temel bir unsur olarak kabul etmektedir.

Bilgiye evrensel erişim, herkesin bilgi arama, alma ve paylaşma hakkını içerir. Bu hak, ifade özgürlüğü ile yakından ilişkilidir ve medya, halkın bilgilendirilmesinde önemli bir rol oynar. Medyanın etkin çalışabilmesi için de bilgiye erişim hakkının korunması gerekmektedir.

Tarihçe ve Uluslararası Kararlar

Uluslararası Bilgiye Evrensel Erişim Günü’nün temelleri, UNESCO Genel Konferansı tarafından 17 Kasım 2015’te kabul edilen 38 C/Resolution 57 kararına dayanır.^【1】 Bu karar, bilgi hakkının ifade özgürlüğünün bütünleyici bir parçası olduğunu vurgulamış, Bilgi Toplumu Dünya Zirvesi, Brisbane Deklarasyonu (2010), Maputo Deklarasyonu (2008) ve Dakar Deklarasyonu gibi uluslararası belgelerde bilgi hakkının önemi pekiştirilmiştir.

Afrika’da 17-19 Eylül 2011 tarihlerinde Cape Town’da gerçekleştirilen Pan-Afrikan Konferansı ve Afrika Platformu Deklarasyonu, bilgiye erişimi kalkınma, demokrasi, eşitlik ve kamu hizmetlerinde temel bir unsur olarak tanımıştır. UNESCO, bu bağlamda bilgiye erişimi faaliyetlerinin öncelikli alanlarından biri olarak benimsemiştir.

15 Ekim 2019 tarihinde Birleşmiş Milletler 74. Genel Kurulu, 28 Eylül’ü Birleşmiş Milletler düzeyinde “Uluslararası Bilgiye Evrensel Erişim Günü” olarak ilan etmiştir. Kararda, bilgi edinme hakkının demokratik katılım, hesap verebilirlik ve şeffaflığın temel unsuru olduğu vurgulanmıştır. Üye devletler, Birleşmiş Milletler sistemindeki kuruluşlar, uluslararası ve bölgesel kuruluşlar ile sivil toplum kuruluşları ve bireyler, bu günü en uygun şekilde kutlamaya davet edilmiştir.^【2】 

Bilgiye Evrensel Erişim Hakkı ve Hukuki Dayanaklar

Bilgi edinme hakkı, bireylerin bilgi arama, alma ve paylaşma hakkını kapsar ve ifade özgürlüğünün bir parçası olarak tanınır. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 19. maddesi ve Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi bu hakkı güvence altına alır. UNESCO, bilgiye erişimi sürdürülebilir kalkınma, kapsayıcı bilgi toplumları ve iyi yönetişimin temel unsuru olarak değerlendirmektedir.

Küresel Çalışmalar ve Etkinlikler

UNESCO, bilgiye erişim hakkının uygulanmasını desteklemek için Uluslararası İletişim Geliştirme Programı ve Herkes İçin Bilgi Programı gibi girişimlerle uluslararası politika tartışmalarına katılım için platformlar sağlamaktadır. Bu programlar, bilgiye erişimin güçlendirilmesi, açık bilim, çok dillilik, engelliler ve dezavantajlı gruplar için bilişim teknolojileri ve medya okuryazarlığı projelerini desteklemektedir.

2025 yılı teması “Dijital Çağda Çevresel Bilgiye Erişim” olarak belirlenmiştir. Tema, çevresel verilerin (iklim değişikliği, kirlilik, biyolojik çeşitlilik ve afet riskleri) uluslararası ve zamanında paylaşımının önemine dikkat çekmektedir. Ayrıca dijital teknolojiler ve açık veri platformlarının, vatandaşları çevresel yönetişim süreçlerine katılım konusunda güçlendirdiği vurgulanmaktadır.

Türkiye’de Bilgi Edinme Hakkı ve Uygulamalar

Türkiye’de bilgi edinme hakkı, 9 Ekim 2003 tarihinde kabul edilen 4982 sayılı “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu” ile yasal güvenceye kavuşmuştur. 12 Eylül 2010’daki halk oylaması ile Anayasa’nın 74. maddesine eklenerek anayasal nitelik kazanmıştır. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu (BEDK), vatandaşların itiraz başvurularını Anayasa ve mevzuat çerçevesinde değerlendirmekte, kararlarını tarafsız ve eşitlikçi bir biçimde alarak kamuoyu ile paylaşmaktadır. Kurul kararları web sitesinde ve “T.C. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Kararları Işığında Bilgi Edinme Hakkı” isimli yayında yer almaktadır. Bu uygulamalar, bilgi edinme hakkının güçlendirilmesi ve etkin kullanımının sağlanması amacıyla sürdürülmektedir.