Van Kalesi, Türkiye’nin Van il merkezine 5 kilometre mesafede, Van Ovası’nda doğu-batı doğrultusunda uzanan bir kaya kütlesi üzerine inşa edilmiş tarihi bir yapıdır. Kale, 1800 metre uzunluğunda, 20-120 metre genişliğinde ve yaklaşık 100 metre yüksekliğinde doğal bir kalker kayalık üzerinde yer alır. Güneyi sarp ve dik, kuzeyi ise meyilli bir topografik özellik gösterir. Üç bölümlü yapısıyla dikkat çeken kalenin kuzeybatıdaki giriş yolu, batıdan doğuya doğru hafif bir rampa şeklindedir. Van Gölü’nün 4 kilometre doğusunda konumlanan kale, günümüzde hem tarihi dokusu hem de sunduğu şehir, göl ve dağ manzarasıyla turistlerin ilgisini çekmektedir.
Van Kalesi (Gürpınar Kaymakamlığı)
Tarihçe
Van Kalesi, Urartu Kralı I. Sarduri tarafından M.Ö. 840-825 yılları arasında kurulmuştur. Tuşpa adıyla Urartu Devleti’nin yaklaşık 300 yıl boyunca başkenti olan kale, M.Ö. 9. yüzyılın ortalarında inşa edilmiştir. I. Sarduri’nin emriyle yaptırılan kale, Urartu medeniyetinin en önemli merkezlerinden biri haline gelmiş ve bu dönemde 13 kral tarafından yönetilmiştir. M.Ö. 855’ten itibaren yaklaşık 2850 yıllık bir geçmişe sahip olan yapı, dünyadaki en eski yapılardan biri olarak kabul edilir ve büyük ölçüde sağlam bir şekilde günümüze ulaşmıştır. Urartu’nun başkenti olarak önemini, Asur saldırıları karşısında acze düşen Kral II. Rusa’nın başkenti Toprakkale’ye taşımasıyla kaybetmiştir. Daha sonraki dönemlerde bölgeye hâkim olan uluslar tarafından onarılmış ve özellikle Osmanlı döneminde askeri üs olarak kullanılmıştır.
Van Kalesi (YYÜ)
Mimari Özellikler ve Kalıntılar
Kale, ana kayaya oyulmuş sur duvar yatakları ve sur duvarlarıyla çevrilidir. Urartu döneminden kalma önemli yapılar arasında Madır (Sardur) Burcu, Analı-Kız Açık Hava Tapınağı, I. Argişti, Menua ve II. Sarduri kaya mezarları, Bin Merdivenler (Şeytan Merdivenleri) ve çivi yazılı kitabeler yer alır. Girişin hemen batısında bulunan Sardur Burcu, 47 metre uzunluğunda, 13 metre genişliğinde ve 4 metre yüksekliğinde dikdörtgen planlı bir yapıdır. Burcun taşları üzerinde I. Sarduri tarafından Asur diliyle yazılmış çivi yazılı kitabeler bulunur; bu yazıtlar, Tuşpa’nın Urartu başkenti olduğunu belgeleyen en önemli kanıtlardır. Ayrıca, kalenin güney kesiminde Urartu krallarına ait düzgün planlı mezar odaları ana kayaya oyularak yapılmıştır. Kuzeybatı ucunda I. Argişti’nin mezar anıtı ve çivi yazılı yıllıklar dikkat çeker.
Urartu döneminden sonra kale, Pers yazıtı dışında önemli bir kalıntı bırakmadan Osmanlı dönemine kadar varlığını sürdürmüştür. Osmanlı döneminde tamamen askeri amaçlı kullanılan kalede, doğu tarafındaki sur ve kuleler, kuzeybatıya bakan giriş kapısı, tahkimat duvarları, Yukarı Kale, Süleyman Han Camii ve minaresi ile kerpiç ve taştan yapılmış çeşitli yapılar inşa edilmiştir. Tahkimatı sağlayan beden duvarları, burçlar ve kuleler moloz taş, kerpiç ve kesme taş malzemelerle yapılmış olup, kuzeyden kalenin siluetini oluşturur. Kale, dört bedenle çevrilidir; ikisi Urartu, diğer ikisi Akkoyunlu ve Osmanlı Türklerine aittir. Osmanlı döneminde kale içinde cami, medrese, kışlalar ve su sarnıçları gibi yapılar da bulunmaktaydı. Evliya Çelebi, kaleden bahsederken 300 kadar yeniçeri ve topçunun iç kalede yaşadığını, Süleyman Han Camii’nin kiliseden dönüştürüldüğünü ve kale duvarlarının okla aşılmasının imkânsız olduğunu belirtmiştir.
Van Kalesi (Kültür Portalı)
Güneydeki Eski Van Şehri
Kalenin güneyinde, 1915 Rus-Ermeni işgaline kadar yaşanılır bir kent olan Eski Van Şehri yer alır. Müslümanlar ve azınlıklarla birlikte yaklaşık 35.000 kişinin yaşadığı bu şehir, 1918’de Rusların çekilmesiyle yıkılıp yakılmış ve günümüzde harabe halindedir. Eski Van Şehrinde Selçuklu dönemine ait Ulu Camii ile Osmanlı döneminden Kaya Çelebi ve Hüsrev Paşa Camileri gibi dikkat çekici eserler bulunur. Şehir, kalenin eteğinde surlarla çevrili olarak kurulmuş, ancak 1915’ten sonra tahrip olmuş haliyle günümüze ulaşmıştır.
Van Kalesi (YYÜ)
UNESCO Dünya Mirası ve Günümüz
Van Kalesi, 2016 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne eklenmiştir. Tarihi dokusunun yanı sıra etrafındaki yemyeşil bahçeler ve kaynak sularıyla ziyaretçiler için bir dinlenme alanı sunar. Hafif tempolu bir tırmanışla ulaşılan kale, sunduğu manzarayla da dikkat çeker. Yüzyıllık Nemrut Dağı’nın göründüğü bu tepe, tarihin kokusunu rüzgârlarla taşıyan bir anıt şehir manzarası arz eder. Arkeolog Layard’ın 1889’da gerçekleştirdiği kazılarda, ilk ve orta çağlara ait değerli eserler ortaya çıkarılmıştır. Bugün kale, Urartu çivi yazıları, kaya mezarları, mabetler, Osmanlı camileri ve ihtişamlı burçlarıyla eşsiz bir tarihi miras olarak ayakta durmaktadır.
