Van Kavut, Türkiye’nin Van iline özgü geleneksel bir yöresel yemektir ve özellikle Van kahvaltısının temel öğelerinden biri olarak kabul edilir. Coğrafi işaret olarak tescil edilen Van Kavut, Van Ticaret ve Sanayi Odası tarafından 25 Ekim 2018 tarihinde Mahreç işareti kapsamında korunmaya alınmıştır.
Van Kavut (Türk Patent Ve Marka Kurumu)
Tarihçe
Van Kavut’un kökeni Urartular dönemine kadar uzanmaktadır. Bölgede yürütülen 42 yıllık arkeolojik kazılar, Urartuların buğday, mercimek ve nohut tarımı yaptığını ve kalelerin alt kısımlarında depolar bulunduğunu göstermektedir. Bu kazılarda kavut yemeğinin 3 bin yıllık kalıntıları da ortaya çıkarılmıştır. Tarihi kaynaklarda, 16. yüzyıl sonlarında Şeref Han ve 17. yüzyılda Van ve Bitlis’i ziyaret eden Evliya Çelebi, yöre halkının darıdan yapılan kavutu sıklıkla tükettiklerini ve misafirlere ikram ettiklerini kaydetmiştir. Evliya Çelebi, Van’da kavut için yörede kullanılan isimlerden birinin “pohin” (veya “poksin”) olduğunu belirtmiştir.
Tüketim Ve Kültürel Önemi
Kavut, Van Gölü havzasının yanı sıra Ortadoğu’nun bazı bölgelerinde de tüketilen bir yemektir. Eskiden yapılan elmalı kavut artık günümüzde üretilmemektedir; ancak kavut, pekmez, gül reçeli veya bal ile birlikte açık ekmek üzerinde sunularak yenmeye devam edilmektedir. Sütle bekletilmiş ve öğütülmüş kabuklu buğday unu ile tereyağının kavrulması sonucu elde edilen kavut, besin değeri yüksek bir üründür. Tarih boyunca erken kalkanların ve sahur sofralarının yiyeceği olarak bilinmiş, peygamber sofralarında da yer almıştır. Van Kavut’un besin içerikleri; %94,2-94,8 kuru madde, %3,32-%3,55 yağ, %4,14-%4,32 kül ve %13,2-%13,9 protein olarak belirlenmiştir.
Üretim Metodu ve Malzemeler
Van Kavut’un üretiminde kullanılan temel malzeme, Van iline özgü Tir buğdayıdır (Triticum aestivum Var. aestivum L. ssp. Leucospermum Körn.). Tir buğdayı, Van’ın sert iklim koşullarında ve organik madde açısından fakir topraklarında yetişir. Bu buğdayın koleoptil uzunluğu, derin kök yapısı ve hastalıklara dayanıklılığı sayesinde toprak neminden yararlanması ve 10–15 cm derinlikte ekilmesi mümkündür.
Üretim süreci şu şekildedir: Tir buğdayı kabuğundan ayrılmadan 12 saat süt içerisinde bekletilir, ardından gölgelik bir ortamda kurutulur ve el değirmeninde öğütülür. El değirmeni, iki silindirik taşın ortasındaki delik aracılığıyla elle çevrilerek çalıştırılır. Bu yöntem, unun iri taneli kalmasını sağlar ve kimyasal maddelerle temasını önler.
4 kişilik bir kavut için yaklaşık 70–80 gram tereyağı bakır tavada eritilir ve hafif ateşte ısıtılır. Ardından 100 gram buğday unu eklenir ve bulamaç haline gelinceye kadar yaklaşık 15 dakika pişirilir. Kavut, bu şekilde pişirildikten sonra servis edilir. Tüm malzemeler ve üretim yöntemleri Türk Gıda Kodeksi’ne uygun olmalıdır.
Coğrafi Sınır ve Üretim Koşulları
Van Kavut yalnızca Van ili sınırları içinde üretilir. Üretim sürecinde Van Gölü havzasından temin edilen Tir buğdayı kullanılır ve bu buğdaydan elde edilen un el değirmeninde öğütülür. Ürünün yöresel karakteri, bu buğdayın kullanımı ve geleneksel pişirme yöntemi ile sağlanır.
Denetim ve Koruma
Van Kavut’un coğrafi işaret kapsamında korunması, Van Ticaret ve Sanayi Odası koordinatörlüğünde yürütülmektedir. Denetim mercii; Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Van İl Müdürlüğü, Van Aşçılar ve Pastacılar Derneği ve Van Lokantacılar ve Fırıncılar Odası’ndan birer temsilci olmak üzere üç kişiden oluşur. Bu merci, üretim yöntemlerinin teknik ve hijyenik standartlara uygunluğunu denetler, depolama, taşıma ve pazarlama süreçlerini kontrol eder ve coğrafi işaretin takibini sağlar. Kurallara uymayanlara karşı yasal takibat başlatılır. Denetim raporları yılda bir kez Van Ticaret ve Sanayi Odası tarafından Türk Patent ve Marka Kurumu’na gönderilir.
Özellikleri ve Önemi
Van Kavut, Van kahvaltı kültürünün ayrılmaz bir parçasıdır ve bölgenin tarihi, kültürel ve gastronomik mirasını yansıtır. Kullanılan malzemeler, üretim tekniği ve besin değerleri ile Van iline bağlı özel bir yöresel üründür. Tarihsel kökenleri Urartular dönemine dayanan kavut, hem kültürel hem de beslenme açısından bölge halkı için önemli bir yere sahiptir.
