Vaniköy Camii, İstanbul Boğazı’nın Anadolu yakasında, Üsküdar’ın Vaniköy semtinde yer alan tarihi bir yapıdır. 1665 yılında, Sultan IV. Mehmed döneminde, döneminin tanınmış şeyhülislamı Vani Mehmed Efendi tarafından inşa ettirilmiştir. Caminin banisi olan Vani Mehmed Efendi, dini ilimler ve edebiyat alanlarında önemli bir şahsiyettir. Osmanlı matbaasında basılan ilk eserlerden biri olan "Vankulu Lügati" adlı çeviri eseriyle bilinir.

^{Vankulu Lügati (Kaynak: NTV)}

Caminin bulunduğu bölge, Papaz Bahçesi olarak bilinirken Sultan IV. Mehmed tarafından Vani Mehmed Efendi’ye hediye edilmiştir. Bu olaydan sonra bölgeye "Vaniköy" adı verilmiştir. Sultan I. Mahmut döneminde camiye hünkar mahfili eklenerek yapıya yeni bir işlevsellik kazandırılmıştır.

Mimari Özellikleri

Vaniköy Camii, genelde Boğaziçi yılı camileri ile benzerlik gösteren bir mimariye sahiptir. Dikdörtgen planlı olan yapı, kâgir duvarlarla inşa edilmiş ve ahşap karkas sistemiyle desteklenmiştir. Girişi batı yönünde bulunan caminin ön cephesinde camekanlı bir bölüm yer alır. Bu alan, son cemaat yeri olarak kullanılmaktadır. Cami harimine altı adet ağaç direk ile desteklenmiş bir bölümdün içinden geçilerek ulaşılır.

^{Vaniköy Cami (Kaynak: Instagram/istanbulmosques)}

Mihrabın altı ve üst kısımlarında pencereler bulunur. Alttaki pencereler dış yüzeyde yuvarlak kemerli, içeride ise kare planlıdır. Üst pencereler ise hem dışça hem de içeride yuvarlak kemerli tasarlanmıştır. Tek minaresi kâgir bir zemine oturtulmuş, tek şerefeli bir yapıya sahiptir.

^{Vaniköy Cami (Kaynak: Instagram/istanbulmosques)}

2020 Yangını ve Restorasyon

5 Kasım 2020 tarihinde Vaniköy Camii’nde büyük bir yangın çıkmış ve yapının ahşap kısımları tamamen yanmıştır. Yangından sonra, caminin asıl yapısına uygun şekilde restore edilmesi kararlaştırılmış ve çalışmalar Kalyon Vakfı, Vakıflar 2. Bölge Müdürlüğü ve Mehmet Vani Vakfı arasında imzalanan protokol çerçevesinde yürütülmüştür. Restorasyon çalışmalarında, caminin orijinal mimari özelliklerine sadık kalınmış ve modern malzemelerle desteklenen bir yenileme gerçekleştirilmiştir.

^{Vaniköy Cami Yangını(Kaynak: GZT )}

Yangın enkazından çıkan tahrip olmuş ahşaplar peyzaj alanında kullanılırken bazı parçalar Hünkar Kasrı’nda sergilenmek üzere muhafaza edilmiştir. Yeniden inşa edilen caminin üst katında, İstanbul ile ilgili nadide eserlerin bulunduğu 1600 kitaplık bir kütüphane de hizmete açılmıştır. Cami, 16 Haziran 2023 tarihinde yeniden ibadete açılarak Boğazıçi’nin tarihi dokusuna katkı sağlamıştır.

Kültürel ve Tarihi Önemi

Vaniköy Camii, Osmanlı döneminin dini ve kültürel mirasını yansıtan önemli bir yapı olarak Boğaziçi’nin tarihi siluetine katkıda bulunmaktadır. Bulunduğu konum itibariyle hem mimari hem de estetik açıdan dikkat çeken cami, şehrin dinî ve sosyal hayatında önemli bir yere sahiptir.

^{Vaniköy Cami (Kaynak: Instagram/istanbulmosques)}