Vatandaş ve vatandaşlık kavramlarının tanımı toplumların kültürel, tarihî, siyasal, ekonomik ve sosyal yapısına göre değişiklik göstermiştir. Küresel gelişmelere bağlı olarak dünya vatandaşlığı ve küresel vatandaşlık gibi kavramlar literatüre girmişse de en geniş anlamıyla vatandaşlık, birey ile devlet arasında kanunlar ve anayasa ile belirlenmiş, karşılıklı haklara ve ödevlere dayanan hukuksal bağ olarak tanımlanır. T.C. Anayasası'nın 66. maddesine göre, "Türk Devleti'ne vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk'tür. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir."
Vatandaşlık eğitimi, genel anlamda bireylerin gelecekteki sorumluluk ve rollerine tam olarak hazırlanıp etkin bir vatandaş olarak yetişmeleri için gerekli bilgi, beceri, tutum ve değerleri uygun içerik, yöntem ve araçlarla kazandırmayı hedefleyen eğitimi ifade eder. Geleneksel toplumlarda aile ve sosyal çevre tarafından çocuğa kazandırılan birçok bilgi, beceri ve değer, modern toplumlarda kurumsal eğitimin yaygınlaşmasıyla birlikte okullar tarafından çocuklara kazandırılmaya başlanmış ve vatandaşlık eğitiminin içeriği buna göre oluşturulmuştur. Ulus-devletlerin kurulmasıyla birlikte eğitimin en önemli işlevlerinden biri istenilen özelliklere uygun vatandaş yetiştirme olarak görülmeye başlanır. Okullarda verilen vatandaşlık eğitiminin içeriği, devletlerin vatandaşlık anlayışı ile doğrudan ilişkilidir.
Türkiye'de vatandaşlık eğitiminin yapı ve içeriği dönemin iç ve dış siyasal gelişmelerine göre şekillenmiştir. 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu'na göre millî eğitimin genel amaçlarından birincisi Türk milletinin bütün fertlerini Türkiye Cumhuriyeti'ne karşı görevlerini ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmektir.
Başlangıç dönemlerinden itibaren Osmanlı eğitim geleneğinin temel amacı tebaanın öncelikle devlete ve hanedana bağlı iyi bir insan, iyi bir müslüman olarak yetişmesini sağlamaktı. Bu gelenek içerisinde halkın hukukî durumu tebaa statüsü içerisinde değerlendirilirken Tanzimat ve Islahat fermanlarının ilanıyla birlikte modern anlamda vatandaşlık tanımına uygun düzenlemeler yapılmış, 1876 Kanûn-ı Esâsî ve 1908 yılında ilan edilen II. Meşrutiyet'le birlikte temel hakları ve özgürlükleri anayasal güvence altına alınan yeni bir vatandaş anlayışı ortaya çıkmıştır. Tebaadan vatandaşlığa bu geçiş döneminde özellikle II. Abdülhamid'in saltanatında devlet eliyle açılan ilk ve orta dereceli okul müfredatlarında dinî değerlerine bağlı, ahlaklı ve padişaha sadık vatandaş idealize edilmekteydi. Öğretim programları, ders kitapları ve çeşitli uygulamalar bunu temine yönelikti.
II. Meşrutiyet'ten bugüne kadar vatandaşlık eğitimi öğretim programlarında farklı isimlerde ve farklı içeriklerde yer alan bir ders olmuştur. Musâhabât-ı ahlakiye, mâlûmât-ı medeniye, yurt bilgisi, vatanî malumat, yurttaşlık bilgisi, toplum ve ülke incelemeleri, sosyal bilgiler, vatandaşlık bilgileri, vatandaşlık ve insan hakları eğitimi, vatandaşlık ve demokrasi eğitimi, insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi gibi isimler altında bağımsız bir ders olmasının yanı sıra hayat bilgisi ve sosyal bilgiler derslerinde disiplinler arası bir yaklaşımla da vatandaşlık bilinci aşılanmaya çalışılmıştır.
II. Meşrutiyet aydınlarının yeni insan-yeni toplum projesi çerçevesinde üzerinde hassasiyetle durdukları okulda vatandaşlık eğitimi Cumhuriyet'in ilanından sonra da takip edilen bir siyaset oldu. Meşrutiyet döneminde evvela mâlûmât-ı medeniye ve ahlakiye ve iktisadiye adıyla okullarda bağımsız bir ders okutulmaya başlandı ve bu konuda birçok ders kitabı yazıldı. Dersin içerisinde Mebusan Meclisi, seçimler, vergiler, askerlik, seçim gibi konular ele alınıyordu. Musâhabât-ı ahlakiye (tarihiye, sıhhiye ve medeniye) dersi aracılığı ile çocuklara ahlakî davranışlar kazandırılması da hedeflenmiş, özellikle aile ve akrabaya sevgi, padişaha itaat etme, vatan sevgisi ve bunlara karşı görevler vurgulanmıştır. Bu dönemde vatandaşlık eğitimi aracılığı ile Osmanlılık kimliği çevresinde bütünleşme, Osmanlıcılık ideolojisinin ve meşrutî rejimin çocuklara benimsetilmesi hedeflenmiştir. Dönemin ders kitaplarında ortak bir Osmanlı kimliğinin inşasında tarih, coğrafya ve mâlûmât-ı medeniye gibi dersler dışında farklı kitaplarda yer alan okuma parçalarıyla da vatandaş özelliklerini geliştirmek için çeşitli mesajlar verilir. Ancak Balkan savaşlarından sonra Türkçülük ideolojisine ve milliyetçilik değerlerine vurgu yapıldığı görülür (bk. Osmanlıcılık).
Cumhuriyet dönemiyle birlikte Cumhuriyet rejimine ve Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlı nesiller yetiştirme hedefi ön plana geçmiş, bunun dışında bireyin topluma ve devlete ilişkin sorumlulukları ile ahlakî ve toplumsal ilkeler bütün programlarda tekrar edilmiştir. 1924 yılında hazırlanan ilk mektepler müfredat programında musâhabât-ı ahlakiye ve mâlûmât-ı vataniye derslerine büyük önem verilmiştir. 1926 yılında hazırlanan yeni programda da hayat bilgisi ve yurt bilgisi dersleri aracılığı ile Cumhuriyet rejiminin doğasına uygun bireyler yetiştirilmesi öngörülmüştür. Daha sonra Atatürk tarafından Afet İnan'a yazdırılan ve vatandaş eğitimi açısından önemli bir dönüm noktası olan Vatandaş İçin Medenî Bilgiler kitabı 1931 yılında iki cilt halinde yayımlanmıştır. 1936 yılına gelindiğinde inkılapların tamamlanmış ve devlet ideolojisinin net bir şekilde belirginleşmiş olmasına paralel olarak yeni bir program yapılarak tarih, coğrafya ve yurt bilgisi dersleri vatandaşlık eğitiminin aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır (bk. Tarih Eğitimi). Bu süreçte derslerde Türk tarih tezine ve Güneş-Dil teorisine verilen önem arttırılır. 1946 yılında çok partili hayata geçişin ardından 1948 yılında yoğun bir içerikle yeni bir program oluşturulur. Bu programla 4 ve 5. sınıfta okutulmak üzere yurttaşlık bilgisi dersi getirilmiş, Cumhuriyet rejimi için sadık ve fedakâr yurttaşlar yetiştirme hedefi tekrarlanmıştır. 1949 yılında da demokratik hayat vurgusu ile yeni rejimin devamlılığını sağlayacak birlikte yaşama ve iş birliği vurgusu yapılmıştır. 1960 askerî darbesinden sonraki dönemde düzenlenen 1962 yılı programında toplum ve ülke incelemeleri dersi getirilmiş, dersin ismi farklı olmakla birlikte içerik 1936 ve 1948 tarihli ilkokul programlarıyla benzer şekilde tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi konularına tahsis edilmiştir. Bu çerçevede vatandaşlık konuları da Amerika Birleşik Devletleri'ndeki programlardan esinlenilerek sosyal bilgiler dersi içinde verilmeye başlanmıştır. Bu ders 1998, 2005 ve 2018 programlarında da yer almaya devam etmiştir (bk. Sosyal Bilgiler Eğitimi). 1970-1971 tarihli ortaokul programında sosyal bilgiler dersinde değişikliğe gidilmiştir. Ortaokul 1, 2 ve 3. sınıflarda tarih, coğrafya ve yurttaşlık bilgisi konuları bu dersin içinde birlikte verilmiştir. 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra yapılan düzenlemelerle 1985 yılında ortaokul 1 ve 2. sınıflarda sosyal bilgiler dersinin yerine millî tarih ve millî coğrafya dersleri getirilmiş, ayrıca ortaokul 3. sınıflara T.C. inkılap tarihi ve Atatürkçülük dersi ile vatandaşlık bilgileri dersi konmuştur. "Atatürk ilke ve inkılaplarını özümsemiş, Cumhuriyet rejimine sadık, millî duyguları gelişmiş" nesiller yetiştirme hedefleri bu derslerde de belirgindir. 1997 yılında zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkarılmasıyla birlikte ortaokul programında yer alan millî tarih ve millî coğrafya dersleri kaldırılarak 1997-98 eğitim öğretim yılından itibaren sosyal bilgiler dersi yeniden 4, 5, 6 ve 7. sınıflarda okutulmaya başlanmıştır. Ayrıca 7 ve 8. sınıflarda vatandaşlık ve insan hakları adıyla da vatandaşlık eğitimi verilmeye devam edilmiştir. 1998 programındaki vatandaşlık ve insan hakları dersinin genel amaçlarına bakıldığında insan haklarını bilen, insan ve ahlak kavramını benimsemiş, insan haklarının korunmasındaki rolünün farkında olan bireyler yetiştirmenin amaçlandığı görülür.
2005 yılında Türkiye'nin Avrupa Birliği (AB) ile ilişkilerinin de etkisiyle, Avrupa Birliği ve uluslararası kuruluşların eğitimle ilgili güncel yaklaşımlarını programlara ve kitaplara yansıtabilmek amacıyla programlarda köklü değişikliklere gidilmiştir. Bu programla vatandaşlık ve insan hakları dersi kaldırılmış, vatandaşlık konuları 1. sınıftan itibaren programdaki bütün derslerin konularıyla ilişkilendirilerek ara disiplin olarak ele alınmıştır. Sosyal bilgiler dersinde vatandaşlıkla ilgili bilgi, beceri, tutum ve değerleri kazandırabilmek için sosyal bilimlerin tarih, coğrafya, sosyoloji, siyaset bilimi, hukuk, iktisat, antropoloji, arkeoloji disiplinlerinden yararlanarak disiplinler arası yaklaşımla konular ele alınmaktadır. 2010 yılında yapılan bir değişiklikle vatandaşlık ve demokrasi eğitimi adında 8. sınıflara yeni bir ders konmuştur. Bu derste demokratik ve etkin vatandaşlık, demokratik hayat, demokrasiyi yaşam biçimine dönüştürme vurgusu dikkat çekmektedir. 2015-2016 eğitim öğretim yılından itibaren 8. sınıflarda okutulan vatandaşlık ve demokrasi eğitimi dersi kaldırılarak 4. sınıflara insan hakları, yurttaşlık ve demokrasi isimli bir ders konmuştur. 2018 yılında öğretim programlarında bir defa daha değişikliğe gidilmiş ve bu kapsamda ilkokul 4. sınıfta okutulan bu dersin kapsamında değişiklik yapılarak derste kavramsal bilginin yanında temel değerlerin kazandırılmasının ve bu bilgi ve değerlerin bir yaşam biçimi ve kültür haline getirilmesinin hedeflendiği belirtilmiştir. 2018 yılında kabul edilen sosyal bilgiler dersi programında yeni yüzyılda bireylerin ihtiyaç duyacağı yirmi yedi beceriye yer verilerek çevre okuryazarlığı, finansal okuryazarlık, hukuk okuryazarlığı, politik okuryazarlık gibi beceriler programa eklenmiştir. Programlarda bütün dersler için kök değerler benimsenmiş, bütün eğitim sürecinde ve farklı kazanımlarla ilişkilendirilecek şekilde adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, vatan severlik ve yardım severlik gibi değerlere yer verilmiştir. Bu kök değerlere ek olarak Sosyal Bilgiler Öğretim Programı'nda ise adalet, aile birliğine önem verme, bağımsızlık, barış, bilimsellik vatan severlik başta olmak üzere on sekiz değere vurgu yapılmıştır. 2018 yılında kabul edilen ders içeriklerinde "Türkiye yeterlikler çerçevesi"nde tanımlanan ve öğrencilerin hayatları boyunca ihtiyaç duyacakları sekiz anahtar yetkinliğin kazandırılması hedefi bütün programların ortak hedefi olarak benimsenmiş, bu kapsamda bütün dersleri aktif dünya vatandaşı yetiştirmeye farklı şekillerde katkı sunan dersler olarak gören bir anlayış benimsenmiştir. Okullarda resmî programlar ve dersler yanında örtük müfredat da denilen ders dışı etkinlikler, insan ilişkileri, okulun fizikî yapısı, davranış biçimleri, kulüp faaliyetleri, yarışmalar, okul meclisleri, tören ve geziler vb. birçok faktör vatandaşlık eğitimine önemli etkilerde bulunmaktadır. Millî Eğitim Bakanlığı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi arasında imzalanan protokolle 2003-2004 eğitim öğretim yılından 2019 yılına kadar uygulanan "Demokrasi Eğitimi ve Okul Meclisleri Projesi", öğrencilerde demokratik hak ve sorumluluklar konusunda bilinç uyandıran önemli bir vatandaşlık eğitimi uygulamasıdır.