Mimar Vedat Tek, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde yetişmiş ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında etkili olmuş, mimarlık tarihinde önemli bir dönüm noktası olan Birinci Ulusal Mimarlık Akımı’nın kurucu isimlerinden biridir. Hem eğitim yaşamında hem de meslek pratiğinde Avrupa klasik mimarlığıyla geleneksel Osmanlı üslubunu sentezlemeyi başarmış, Türk mimarlık kimliğinin modernleşmesinde öncü bir rol üstlenmiştir. Kent estetiğine katkı sağlayan bir düşünür ve şehir plancısı olarak da tanınmaktadır.

İstanbul’dan Ankara’ya, Kastamonu’dan İzmit’e kadar birçok şehirde imzasını taşıyan yapılar, dönemin mimari belleğini oluşturan önemli örnekler arasında yer almaktadır. Sanatla iç içe olan bir ailede yetişmesi, onun mimarlık anlayışını derinleştirmiş; görsel estetik ile işlevselliği buluşturan özgün bir üslup geliştirmesine olanak sağlamıştır.

^{Vedat Tek'in Çocukluğu (Ahmet Sezgin)}

Hayatı

Vedat Tek, 1873 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Babası Osmanlı veziri ve edebiyatçı Giritli Sırrı Paşa, annesi ise Abdülmecid devrinin saray hekimlerinden İsmail Paşa’nın kızı, edebiyatçı ve müzisyen Leyla Saz Hanım’dır.

Çocukluğu babasının görevi nedeniyle Trabzon, Diyarbakır ve Girit gibi farklı bölgelerde geçen Vedat Tek, daha sonra İstanbul’a dönerek Galatasaray Lisesi (Mekteb-i Sultani)'nde iki yıl eğitim görmüştür fakat eğitimini tamamlamadan 16 yaşında Paris’e gitmiştir. Paris'te Ecole Monge'da lise eğitimini tamamladıktan sonra, Academie Julian’de resim ve heykel, Ecole Centrale’de mühendislik eğitimi almıştır. Mimarlık kariyerine yönelme kararı, babasının muhalefetine rağmen gerçekleşmiştir. Ecole Nationale des Beaux-Arts’ın yarışma sınavını kazanan dokuz kişiden biri olarak prestijli bir okulda mimarlık eğitimi almıştır. Bu süreçte Profesör Moyaux’un atölyesinde çalışmış ve “Prix de Rome” yarışmasında “Onur Ödülü” kazanmıştır.

1899 yılında İstanbul’a dönen Vedat Tek, mimarlık bürosunu açarak mesleki kariyerine başlamıştır. Aynı yıl Sanayi-i Nefise Mektebi’nde Sanat Tarihi hocası ve İstanbul Şehremaneti Heyet-i Fenniye mimarı olarak görevlendirilmiştir. Bu görevi esnasında İstanbul’un kent kimliğine yön veren birçok kamu yapısının projelendirilmesini üstlenmiştir. Almanya'da tasarladığı ancak uygulanmayan Mannheim Sinagogu gibi projeleri, onun uluslararası mimari üretim niyetini de göstermektedir

Vedat Tek, neşeli ve zeki bir kişilik olarak bilinmiştir. Mimarlık mesleğine tutkulu, çizimlerinde yaratıcı, işçiler ve kalfalarla ilişkilerinde ise saygılı ve öğretici bir ustadır. Sanata olan ilgisi çocukluğundan beri süreklilik arz etmiştir. 9 Mayıs 1942 yılında İstanbul’da vefat eden Tek, Edirnekapı Şehitliği’nde defnedilmiştir.

Eserleri

Vedat Tek, Birinci Ulusal Mimarlık Akımı'nın kurucularındandır. Bu mimari yaklaşım, Osmanlı ve Selçuklu unsurlarını modern inşaat teknikleriyle birleştirerek Batı etkisindeki mimari eğilimlere alternatif olarak geliştirilmiştir. Tek, mimarlık anlayışını “modern Türk mimarisi” olarak tanımlamış ve süslemelerde gösterişten uzak, yalın ama değerli malzeme kullanımı esasını benimsemiştir. Ona göre konfor, mimaride asla ihmal edilmemesi gereken bir husustur.

Eserlerinde sıkça çini süslemelerine yer veren Tek, 20. yüzyıl başlarında Türk çini sanatını yeniden canlandırmak için Kütahya çinilerini binalarının cephelerinde kullanmıştır. Hafız Mehmed Emin Efendi gibi önemli çini ustalarıyla çalışarak eserlerinde geleneksel sanat unsurlarına çağdaş bir yorum kazandırmıştır.

Kamu Eserleri

Defter-i Hakani Binası, Sultanahmet, İstanbul. Bugün, Tapu ve Kadastro Müdürlüğü yapısı olarak kullanılmaktadır. 1908 yılında tamamlanmıştır.
Büyük Postane Binası, Sirkeci, İstanbul. Mimar Vedat'ın en önemli yapısı olarak bilinir. 1909'da tamamlanmıştır. Tümüyle 'Revialist' bir tutum izlenmiştir. Ayrıntılardaki titizlik dikkati çeker. Tuğlaların özel olarak kendisi tarafından tasarlandığı söylenir.
Dolmabahçe Sarayı Ekleri, İstanbul. Sultan Mehmet Reşat'ın baş mimarı iken yaptığı eklerdir. Kalorifer bacası belirgindir.
Haydarpaşa Vapur İskelesi, Haydarpaşa, İstanbul. İlk tasarım ve uygulama Vedat Bey'e aittir. Sonradan birçok değiştirme ve ekler yapılmıştır.
Moda Vapur İskelesi, Moda, İstanbul.
Deniz Yolları Acentası, Karaköy, İstanbul. Karaköy'ün imar planı düzenlenmesinde yıktırılmıştır.
Deniz Hamamları, Karaköy, İstanbul. Şimdi Karaköy rıhtımı olan yerde bulunmaktaydı.
Halk Fırkası Mahfeli Binası, Ankara CHP Merkezi olarak başlanan yapı 1924'de TBMM yapısına M. Vedat tarafından uyarlanmıştır. Sonradan birçok eklemeler yapılmış olup bunların tasarımının Vedat Bey'le ilgisi yoktur. Girişteki portal bunlardan biridir. Bugün CENTO merkezi olarak kullanılmaktadır.
Kastamonu Hükümet Konağı, Kastamonu. Projesi Vedat Bey tarafından hazırlanmış, yalnız uygulama kendi denetiminin dışında yapılmıştır.
Macar Konsolosluğu, Nişantaşı, İstanbul.
Silâh Müzesi, İstanbul. Proje Vedat Beyin yapıtıdır, uygulanmamıştır.
Hipodrom ve Diğer Yapılar, Veliefendi, İstanbul. Enver Paşa tarafından yaptırılan proje I. Dünya Savaşı nedeniyle uygulama olanağı bulamamıştır.

Konutlar

Yayla Apartmanı, Nişantaşı, İstanbul. Valikonağı Caddesinde Cumhuriyet Gazetesi sahibi Yunus Nadi Bey için yapılmıştır.
Şadiye Sultan Apartmanı, Nişantaşı, İstanbul. Yayla Apartmanı ile aynı hizadaydı, yol genişletilirken yıktırıldı.
Güneş Apartmanı, Maçka, İstanbul.
Halit Bey Apartmanı, Çemberlitaş, İstanbul. Güneş Apartmanı ile birlikte çağdaş akıma uyma çabalan görülür. 1934'de tamamlanan Halit Bey Apartmanında köşe pencereleri, yatay, dikey sıva işçiliği, derin ve geniş fugalar belirgindir.
Cemil Topuzlu Köşkü. Çiftehavuzlar, İstanbul. Şehremini Cemil Topuzlu Paşa için yapılmıştır. Bugün Büyük Kulüp olarak kullanılmaktadır.
Enver Paşa Köşkü, Kuruçeşme, İstanbul.
Leylâ Hanım Villası, Bostancı, İstanbul. Annesi Leylâ Hanım için yaptığı villadır. Şair ve bestecinin birçok yapıtı ile birlikte yangında yok olmuştur.
Gazi Köşkü, Çankaya, Ankara. Bugün Gazi Müzesi olarak kullanılan yapıdır. Restorasyonu ve birçok eklerinin eklerini Mimar Vedat tasarlamış ve uygulamıştır.
Mimar Vedat Evi, Nişantaşı, İstanbul. Vali Konağı Caddesinde bir köşe parseline yapılmıştır. Mimarın kent içi açısal bir parsele uyumda gösterdiği ustalığı yansıtır. Kendi konutu olarak kullanılmıştır.
Halit Ziya Uşaklıgil Villası, Yeşilköy, İstanbul.
Mr. Varber Villası, Suadiye, İstanbul. 1932 yılında tamamlanmıştır. Vedat Beyin ısrarla "seçmeci" ve "neo klâsik" öğeleri kullandığının belgesidir.
Halit Bey Yalısı, Yeniköy, İstanbul.

Ticaret Yapıları

Mesadet Hanı, Sirkeci, İstanbul.
Liman Hanı, Sirkeci, İstanbul.
Sabit Bey İşhanı, Karaköy, İstanbul.
Milli Emlâk Dükkanları, Beşiktaş, İstanbul.
Kâzım Emin Tütün Deposu, Bursa. Halit Bey Yalısı, Yeniköy/İstanbul.
Nemlizade Tütün Deposu, Üsküdar, İstanbul.
Çiftlik Binası, Topkapı, İstanbul.

Anıtsal Yapıları

İzmit Saat Kulesi, İzmit. Proje Vedat Bey tarafından, uygulama başkaları tarafından bazı değişikliklerle yapılmıştır.
Tayyare Şehitleri Anıtı, Fatih, İstanbul.