Vitoşa Dağı, Bulgaristan’ın başkenti Sofya’nın hemen güneyinde yer alan ve ülkenin en tanınmış doğal simgelerinden biri olan dağ kütlesidir. Sofya şehir merkezine 10 kilometreden daha kısa bir mesafede bulunması, onu başkente en yakın rekreasyon ve turizm alanı hâline getirmiştir. Dağın en yüksek noktası 2290 metreye ulaşan Çerni Vrah (Kara Tepe) zirvesidir. Yüzölçümü 278 km² olup Bulgaristan’ın yüzölçümünün yaklaşık %0,25’ini kaplar.

Coğrafi Konum ve Doğal Yapı

Vitoşa Dağı, Güneybatı Bulgaristan’da Plana-Zavalska silsilesine bağlıdır ve Sofya, Pernik ve Samokov havzalarıyla çevrilidir. Doğu ve batı yönünde 19 km, kuzey ve güney yönünde ise 23 km uzunluğa sahiptir. Dağ esas olarak siyenit kayaçlardan oluşur; Bosnek çevresinde ise kireçtaşı varlığı nedeniyle karstik şekiller görülür. Avrupa Kıtasal iklim bölgesinde yer alan dağ, 1000 metrenin üzerindeki yükseltilerde dağ iklimi özellikleri göstermektedir.

Jeomorfolojik açıdan Vitoşa, özellikle blok akıntıları (taş ırmakları) ile ünlüdür. Bunlar periglasyal kökenli yamaç birikimleridir ve dağın yüksek kesimlerinde yaygındır. Zlatnite Mostove (“Altın Köprüler”) ve Yurushki Most gibi alanlarda Avrupa’nın en büyük blok akıntılarından bazıları bulunmaktadır. Bu taş akıntılarının uzunluğu birkaç metreden 2,2 km’ye, genişliği ise 600–700 metreye kadar değişmektedir.

^{Vitoşa Dağı, Taş Irmakları (Flickr)}

Doğal Çevre ve Biyoçeşitlilik

Vitoşa, dört bitki kuşağına ayrılır: 1100–1400 metreye kadar meşe ve gürgen ormanları, 1400–1840 metre arasında kayın ormanları, 1700–2050 metre arasında iğne yapraklı ormanlar ve 1900 metrenin üzerinde subalpin bitki örtüsü bulunur. Dağda 148 endemik, 85 relikt ve 351 nadir tür tespit edilmiştir. Bulgaristan’daki kara omurgalı türlerinin yaklaşık %28’i burada yaşamaktadır.

Yaklaşık %90’ı Vitoşa Doğa Parkı sınırları içinde kalan dağ, 1934’te Balkanlar’ın ilk milli parkı olarak ilan edilmiştir. Parkta “Bistrişko Branişte” (kayın ve ladin ormanları) ve “Torfeno Branişte” (yüksek dağ turbalıkları) adında iki rezerv bulunmaktadır. Vitoşa’da 180’den fazla kuş türü, çok sayıda böcek ve memeli yaşamaktadır. Bitki çeşitliliği açısından Bulgaristan’da yaygın olan türlerin yarısından fazlası bu dağda görülmektedir.

İnsan Etkisi ve Tarihsel Kullanım

Dağın peyzajı tarih boyunca insan faaliyetlerinden etkilenmiştir. Avcılık, tarım, hayvancılık, odunculuk, kömür ve demir üretimi, altın madenciliği, taş ocakları ve ormanlaştırma faaliyetleri çeşitli dönemlerde peyzajı dönüştürmüştür. En yoğun insan etkisi Osmanlı döneminde tarım ve madencilik faaliyetleriyle gerçekleşmiştir. 1934’ten itibaren koruma ön plana çıkmış, ekonomik kullanım yerini doğa koruma ve rekreasyona bırakmıştır.

Turizm

Vitoşa, Sofya ile olan yakınlığı sayesinde hem yerli hem de yabancı turistler için önemli bir cazibe merkezidir. Yıllık ziyaretçi sayısı 2,5–4 milyon arasında değişmektedir. Yazın serin hava, kışın ise sisli Sofya’ya kıyasla daha güneşli ortamı ile tercih edilmektedir. Dağın kuzey yamaçlarında Aleko ve Vetrovala-Koniarnika olmak üzere iki önemli kayak merkezi bulunur. Aleko, aynı zamanda popüler yürüyüş rotalarının başlangıç noktasıdır ve 6,3 km uzunluğunda bir teleferikle Sofya’ya bağlanır.

^{Vitoşa Dağı (Flickr)}

Turizm altyapısının gelişimi 20. yüzyılın başlarında dağ evleri ile başlamış, 1970’lerde Aleko kayak merkezi Bulgaristan’ın önde gelen kış sporları merkezlerinden biri hâline gelmiştir. 1983 ve 1989’da Sofya, Aleko sayesinde Dünya Üniversite Kış Oyunları’na ev sahipliği yapmıştır. Ancak günümüzde turizm tesisleri bakım ve işletme sorunları yaşamaktadır.

Bilimsel Araştırmalar

Vitoşa, Bulgaristan’ın en yoğun incelenmiş dağlarından biridir. Zooloji, botanik, hidroloji ve speleoloji araştırmaları uzun bir geleneğe sahiptir. Örneğin böcekler (Diptera) üzerine yapılan çalışmalar, dağda 58 familyaya ait 1272 türün bulunduğunu ortaya koymuştur. Bu, Bulgaristan’daki bilinen sinek türlerinin yaklaşık %32’sine karşılık gelir.