Türkiye’de açılan ilk kâğıt müzesi olan Yalova İbrahim Müteferrika Kâğıt Müzesi, geleneksel kâğıt üretimi tekniklerini korumak ve bu kültürel mirası gelecek nesillere aktarmak amacıyla kurulmuş bir müzedir. Müze, adını Osmanlı Devleti’nde matbaayı kuran ilk kişi olan İbrahim Müteferrika’dan alır. Yalova Belediyesi tarafından projelendirilen müze, 2013 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı özel müze statüsünde faaliyete geçmiştir.
Kuruluş ve Konum
Yalova İbrahim Müteferrika Kâğıt Müzesi, Yalova merkezinde yer alan Raif Dinçkök Kültür Merkezi içerisinde bulunmaktadır. Müze, sadece bir sergileme alanı değil, aynı zamanda üretim ve eğitim faaliyetlerine odaklanan bir kültür kurumu olarak yapılandırılmıştır. Mimari tasarımında çağdaş müzecilik ilkeleri benimsenmiş, iç mekân düzenlemelerinde ise sergilenen temayla ilişkili olarak kâğıt malzemeye öncelik verilmiştir.
Tarihî Arka Plan
Müze, 18. yüzyılda İbrahim Müteferrika tarafından kurulan Yalova Kâğıthanesinin devamı niteliğindedir. Bu kâğıthane, Osmanlı belgelerinde yer alan ilk kâğıt imalathanesi olup Elmalık Köyü sınırlarında 1745–1760 yılları arasında faaliyet göstermiştir.
Sergi İçeriği
Kâğıdın Tarihsel Gelişimi
Sergilerde kâğıdın Çin'deki ilk üretiminden başlayarak İslam coğrafyasına yayılması, Osmanlı'daki üretim süreci ve modern kâğıt endüstrisine kadar olan süreç detaylandırılmaktadır.
Tematik Panolar ve Eserler
Tematik bilgi panolarında yazı öncesi yüzeyler, geleneksel kâğıt sanatları, modern üretim teknikleri, kâğıt koruma yöntemleri ve İbrahim Müteferrika’nın matbaacılık faaliyetleri yer almaktadır. Vitrinlerde dönemsel belgeler, el yazmaları, yazı takımları ve Müteferrika Matbaası’ndan çıkan eserler sergilenmektedir.
Uygulamalı Atölye Çalışmaları
Müzenin önemli bir bölümü olan kâğıt yapım atölyesi, ziyaretçilere geleneksel üretim süreçlerini deneyimleme olanağı sunmaktadır. Üretimde dut ağacı selülozu, pamuklu ve keten kumaşlar gibi doğal malzemeler kullanılmaktadır. Süreç, soyma, dövme, presleme, aharlama ve mühürleme aşamalarını içermektedir. Müze içindeki uygulama alanları küçük gruplara yönelikken, bodrum katta daha geniş katılımlı uygulamalı eğitimler verilmektedir.
Eğitim ve Tanıtım Faaliyetleri
Müze, sergi işlevinin yanı sıra eğitim merkezli bir yapıya sahiptir. İl genelinde okullarda seyyar atölyeler kurulmuş, çocuklara kâğıt yapımı uygulamalı olarak öğretilmiştir. Huzurevleri ve sosyal kurumlarda da benzer etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Tanıtım faaliyetleri kapsamında Türkiye’nin çeşitli şehirlerinde düzenlenen fuar ve sempozyumlara katılım sağlanmıştır.
Kültürel ve Ekonomik Etkiler
Müze, 2014 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından SOKÜM envanterine dahil edilmiş; 2017 yılında ise Basım Sanayi Eğitim Vakfı tarafından “Yaşayan Müzecilik” ödülüne layık görülmüştür. Artan talepler doğrultusunda Yalova’da iki yeni kâğıt atölyesi daha kurulmuş; böylece el yapımı kâğıt üretimi hem kültürel bir mirasın devamı olmuş hem de yeni bir ekonomik alan yaratılmıştır.
