Yeme bozuklukları, yeme davranışlarında ciddi ve sürekli bozulmalarla birlikte, bu davranışlara bağlı olarak rahatsız edici düşünceler ve duygularla karakterize edilen psikiyatrik durumlardır. Bireylerin fiziksel, psikolojik ve sosyal işlevleri etkileyebilecek kadar ciddi olabilir. Bu bozukluklar, anoreksiya nervoza, bulimia nervoza, tıkınırcasına yeme bozukluğu, kaçıngan/kısıtlayıcı gıda alım bozukluğu (ARFID) ve diğer belirli beslenme ve yeme bozuklukları (OSFED) gibi çeşitli türlere ayrılmaktadır.

Yeme bozuklukları, dünya nüfusunun yaklaşık %5'ini etkilemekte ve genellikle ergenlik dönemi ile genç yetişkinlik döneminde gelişmektedir. Anoreksiya nervoza ve bulimia nervoza gibi bozukluklar, her yaş grubunda ve cinsiyette görülmekle birlikte kadınlarda daha yaygındır. Yeme bozuklukları sıklıkla gıda, kilo, vücut şekli hakkında obsesif düşünceler ve belirli yiyeceklerin tüketiminin sonuçları konusunda kaygılarla ilişkilidir. Bu durumlar, aşırı yemek yeme, belirli yiyeceklerden kaçınma, kusma veya müshil kullanımı ile arınma gibi sağlıksız davranışlarla kendini gösterebilir. Zamanla, bu problemli davranışlar bağımlılık düzeyinee ulaşabilir.

Yeme bozuklukları, genellikle ruhsal sağlık sorunlarıyla birlikte görülür. En yaygın eşlik eden psikiyatrik bozukluklar arasında duygu durum bozuklukları, anksiyete bozuklukları, obsesif-kompulsif bozukluk ve alkol ve madde kullanımı bozuklukları bulunmaktadır. Yeme bozukluklarının genetik ve kalıtımsal aktarımı riskine dair araştırmalar mevcuttur. Bununla birlikte, yeme bozuklukları ailesinde bu tür bozukluklar bulunmayan kişilerde de ortaya çıkabilir. Tedavi sürecinde ise psikolojik, davranışsal, beslenme ve tıbbi komplikasyonların yönetilmesini içerir. Tedavi, kalp ve sindirim sistemi problemleri gibi uzun süreli sağlık sorunlarını da kapsayabilir. Tedavi sürecine karşı ambivalans, tedaviye reddiye veya yeme alışkanlıklarını değiştirme konusunda kaygı gibi zorluklarla karşılaşılabilse de doğru tıbbi müdahale ile bireyler sağlıklı yeme alışkanlıklarını geri kazanabilir ve psikolojik sağlıklarını iyileştirebilirler.

Yeme Bozukluğu Türleri

Anoreksiya Nervoza

Anoreksiya nervoza, kendi bedenini aşırı şekilde zayıf görmek ve bu algıya dayalı olarak kilo almaktan korkma ile karakterize edilen bir psikiyatrik hastalıktır. Bu bozukluk, genellikle sağlığı tehdit edecek ölçüde zayıflamaya yol açar ve hastanın ölüm oranı, opioid bağımlılığı dışındaki diğer psikiyatrik hastalıklarla kıyaslandığında en yüksek olanıdır. Anoreksiya nervozada beden kütle indeksi (BMI) genellikle 18.5'in altındadır. Belirtileri arasında yoğun diyet yapma, aşırı egzersiz ve yemek yedikten sonra kusma ya da müshil kullanma gibi sağlıksız davranışlar bulunur.

Anoreksiya nervoza, iki ana alt tipe ayrılabilir:

1. Kısıtlama Tipi: Bu tipte olan bireyler, diyet yapma, uzun süreci aç kalma veya aşırı egzersiz ile kilo kaybederler.
2. Tıkınırcasına Yeme/Arındırma Tipi: Bu kişiler, zaman zaman tıkınırcasına yemek yer ve ardından bu yediklerini kusma veya müshil kullanma gibi midesini boşaltma davranışlarına başvururlar.

Anoreksiya nervozanın fiziksel ve psikolojik etkileri çok geniştir. Açlık nedeniyle menstrüel döngü kesilebilir, aşırı egzersiz ve yetersiz beslenme kas kaybına, kemik erimesine (osteoporoz) ve kalp ritmi bozukluklarına yol açabilir. Depresyon, kaygı, sinirlilik ve konsantrasyon güçlükleri de sık görülen psikolojik semptomlar arasında yer alır. Tedavi edilmezse kalp sorunları, böbrek problemleri veya nöbetlere yol açabilecek ciddi tıbbi komplikasyonlarla sonuçlanabilir.

Anoreksiya nervozanın tedavisinde, bireylerin sağlıklı yeme alışkanlıklarını yeniden kazanmaları ve kilo kontrol davranışlarını normalize etmeleri amaçlanır. Tedavi planları, psikolojik ve tıbbi değerlendirmeleri içermeli ve beslenme eğitimi ile yeme kaygılarının üstesinden gelmeyi hedeflemelidir.

Bulimia Nervoza

Bulimia nervoza, aşırı yeme atakları ve ardından bu gıdaların dışarı atılması (kusma) davranışlarıyla karakterize edilen bir yeme bozukluğudur. Bulimia nervozada, bireyler genellikle zayıf bir bedene sahip olma arzusuyla, tıpkı anoreksiya nervozada olduğu gibi, yedikleri kalori miktarını kontrol etmeye çalışırlar. Ancak, anoreksiya nervozadan farklı olarak, genellikle normal veya hafif kilolu bir bedene sahiptirler. Yemek yedikten sonra, kalori etkilerini yok etmek için kusma, müshil veya diüretik ilaçlar kullanma gibi bilinçsiz davranışlara başvururlar.

Bulimia nervoza hastalarının aşırı yeme atakları, kontrol kaybı duygusuyla ilişkilidir. Yiyecekler hızlıca yenir, çoğu zaman doygunluğun ötesine geçilerek mideyi rahatsız edecek şekilde fazla yemek tüketilir. Bu davranışları genellikle gizlidir ve kişi kendisini utanç içinde hissedebilir. Aşırı yemek yedikten sonra ise çeşitli "telafi edici davranışlar" sergilenir. Bu davranışlar, kilo alımını önlemek amacıyla kusma, uzun sürekli aç kalma, aşırı egzersiz yapma veya laksatif kullanımı gibi agresif yöntemleri içerebilir.

Bulimia nervozanın fiziksel etkileri şunları içerebilir:

• Sürekli boğaz ağrısı
• Ağız içi dokularında erozyon, diş minesinin aşınması
• Tükürük bezlerinde şişlik
• Mide yanması ve gastroözofageal reflü
• Laksatif veya diüretik ilaç kullanımına bağlı sağlık sorunları
• Aşırı arındırma nedeniyle dehidratasyon ve bayılma gibi durumlar
• Potansiyel olarak tehlikeli kalp ritmi bozuklukları, özofagus yırtılmaları veya mide yırtılması gibi yaşamı tehdit eden komplikasyonlar

Bulimia nervoza tedavisinde, bilişsel davranışçı terapi (CBT) yöntemleri ile gerekli durumlarda ilaçlar kullanılabilmektedir.

Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu

Tıkınırcasına yeme bozukluğu (binge eating disorder), bulimia nervoza ile benzer şekilde, bireylerin büyük miktarlarda gıda tükettiği ve yediklerine karşı kontrol kaybı yaşadığı yeme ataklarıyla karakterizedir. Ancak bulimia nervozanın aksine, tıkınırcasına yeme bozukluğu olan bireyler, yedikleri yiyecekleri telafi etmek için kusma, egzersiz yapma veya müshil kullanma gibi davranışlar göstermezler. Aynı zamanda obezite, diyabet, hipertansiyon ve kardiyovasküler hastalıklar gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilmektedir.

Tıkınırcasına yeme bozukluğu tanısı koyulabilmesi için, bireyin üç ay boyunca yemek yeme davranışlarını kontrol edemediği aşağıdaki davranışlardan en az üç tanesine sahip olması gerekmektedir:

• Normalden daha hızlı yemek yeme
• Rahatsız edici bir şekilde doyana kadar yemek yeme
• Aç olmadan büyük miktarlarda yiyecek tüketme
• Yedikleri nedeniyle utanma duygusuyla yalnız yemek yeme
• Yeme atağından sonra kendini iğrenmiş, depresif veya suçlu hissetme

Tıkınırcasına yeme bozukluğunun tedavisinde kullaılan yöntemler arasında bilişsel davranışçı terapi ve ilaçlar tedavisi yer almaktadır.

Yeme Bozukluklarının Nedenleri

Yeme bozuklukları için tek bir özgün neden belirlenmiş değildir. Ancak, bu hastalıkların gelişiminde birden fazla biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörün etkili olduğu düşünülmektedir.

Ergenlik ve Psikolojik Faktörler: Anoreksiya nervozanın başlangıç yaşı genellikle ergenlik dönemi ile çakışır. Bu dönemde yaşanan fizyolojik değişiklikler, bedensel algının ve kimlik arayışının önemli olduğu bir süreçtir. Bu nedenle, ergenlik değişimlerine uyum sağlama güçlüğü, hastalığın gelişmesinde önemli bir rol oynayabilir. Ergenlik dönemindeki bireyler, bedenlerini ve kimliklerini anlamada zorluk yaşayarak, dış görünüşlerine aşırı odaklanabilir ve bu da yeme bozukluklarına yol açabilir.

Kadınlık Psikolojisi: Yeme bozukluklarının kadınlarda daha yaygın görülmesi, kadınlık psikolojisinin bu hastalıkların gelişiminde etkili olduğunu düşündürmektedir. Toplumdaki güzellik anlayışları, beden imajı üzerindeki baskılar ve zayıflığa verilen önemin, kadınlarda yeme bozukluklarına neden olabilecek psikolojik stresleri artırdığı ileri sürülmektedir.

Sosyal Değişimler: Sosyal faktörler, özellikle bulimia nervoza gibi bozuklukların gelişiminde etkili olabilir. Medyanın ve toplumun güzellik standartları, bireylerin bedenleriyle ilgili olumsuz düşünceler geliştirmelerine yol açabilir. Sosyal çevre, arkadaş ilişkileri, aile dinamikleri ve toplumsal baskılar da bu hastalıkların oluşumunda önemli bir rol oynar.