Yuri Alekseyeviç Gagarin (1934–1968), Sovyet askeri pilotu ve kozmonotudur. 12 Nisan 1961’de Vostok 1 uzay aracıyla gerçekleştirdiği 108 dakikalık uçuşla Dünya yörüngesine çıkan ilk insan olarak tarihe geçmiştir. Uzaya çıkışından sonra Sovyetler Birliği’nde ve dünyada bir tanınırlık kazandı, çok sayıda ülkeyi ziyaret ederek barış misyonları yürüttü.

Çocukluk Yılları ve Eğitimi

Yuri Gagarin, 9 Mart 1934’te Smolensk bölgesine bağlı Klushino köyünde, çiftçi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası marangoz, annesi sütçüydü. Dört kardeşin üçüncüsü olan Gagarin, II. Dünya Savaşı sırasında ailesiyle birlikte zor koşullar altında yaşadı; savaş yıllarında ailesi evlerinden çıkarıldı ve iki ablası işgal sırasında çalışma kamplarına götürüldü. İlk öğrenimine köyünde başladı, savaşın ardından Gzhatsk’a (bugünkü adıyla Gagarin) taşınan ailesiyle birlikte eğitimine burada devam etti. 1949’da Gzhatsk Ortaokulu’nu tamamladıktan sonra Moskova bölgesindeki Lyubertsy Meslek Okulu’na girerek dökümcülük eğitimi aldı. Aynı dönemde akşam okuluna devam ederek ortaokul seviyesini tamamladı.

1951–1955 yılları arasında Saratov Endüstri Teknik Okulu’nda döküm üretimi üzerine eğitim gördü. Saratov’daki öğrenimi sırasında AeroClub’a katılarak uçuş dersleri aldı ve 1954’te Yak-18 tipi uçakla ilk eğitim uçuşunu yaptı. 1955’te mezuniyetinin ardından Orenburg’daki Çkalov Askerî Pilotlar Okulu’na girerek MiG-15 savaş uçağıyla eğitim gördü; burada pilot brövesini kazandı.

Kariyeri

Yuri Gagarin, 1957’de Orenburg’daki Çkalov Askerî Pilotlar Okulu’ndan mezun olduktan sonra Sovyet Hava Kuvvetleri’nde teğmen rütbesiyle göreve başladı ve Kuzey Filosu’na bağlı Luostari hava üssünde MiG-15 pilotu olarak hizmet verdi. 1959’da kıdemli teğmenliğe yükseldi ve kısa sürede disiplinli çalışmasıyla dikkat çekti. 1960’ta başlatılan gizli kozmonot seçim sürecinde 20 pilot arasına girerek “Soçi Altısı” adı verilen elit gruba dahil edildi. Fiziksel uygunluğu, kısa boyu ve akademik becerileri nedeniyle Vostok programının adaylarından biri oldu. Yoğun eğitim ve psikolojik testlerin ardından 12 Nisan 1961’de Vostok 1 ile tarihte ilk kez Dünya yörüngesine çıkan insan unvanını kazandı. Bu uçuş onu uluslararası ölçekte bir sembol hâline getirdi. Başarısının ardından albay rütbesine terfi ettirildi ve Sovyetler Birliği’nin dünya genelindeki temsilcisi olarak farklı ülkelere “barış elçisi” sıfatıyla gönderildi.

1965 yılından itibaren Soyuz programı için yeniden aktif eğitimlere katıldı. 1967’de Soyuz 1 görevi için yedek pilot olarak görevlendirildi. Bununla birlikte, görevin ana pilotu Vladimir Komarov’un ölümle sonuçlanan uçuşunun ardından Gagarin’in ikinci bir uzay görevine çıkmasına izin verilmedi. Aynı dönemde Zhukovski Askerî-Havacılık Akademisi’nde mühendislik eğitimi aldı ve 1968’te pilotaj ve uzay araçları üzerine diploma elde etti. Kariyerinin son yıllarında Kozmonot Eğitim Merkezi’nde yönetici olarak görev yaptı ve yeni kozmonotların hazırlık süreçlerine katkıda bulundu.

Vostok 1 Uçuşu

12 Nisan 1961 tarihinde Yuri Alekseyeviç Gagarin, Vostok 1 uzay aracıyla tarihte ilk insanlı uzay uçuşunu gerçekleştirdi. Baikonur Kozmodromu’ndan Moskova saatiyle 09.07’de fırlatılan araç, Gagarin’i 108 dakikalık bir yolculuk boyunca Dünya yörüngesine taşıdı. Kalkış anında kullandığı “Poyekhali!” (“Hadi gidelim!”) sözü, bu uçuşun simgesel ifadesi haline geldi.

Vostok 1, üst kısmında yaklaşık 2,3 metre çapında küresel bir iniş kapsülü, alt bölümünde ise kontrol ve motor sistemlerini barındıran servis modülünden oluşuyordu. Kapsülün içinde Gagarin, “Kedr” çağrı adıyla yer aldı. Araç otomatik kontrol sistemine bağlıydı; kozmonotun manuel kontrol için kullanabileceği bir anahtar, acil durumlarda açılmak üzere mühürlü bir zarfta saklanıyordu.

Yörüngeye ulaştığında araç 203 kilometre irtifaya çıktı, maksimum hızı saatte yaklaşık 27.400 kilometreye ulaştı. Uçuş boyunca Gagarin’in görevi, tıbbi göstergelerinin kaydedilmesi, aracın işleyişinin gözlemlenmesi ve Dünya’nın görsel olarak incelenmesiydi.

Yeniden giriş aşamasında, planlandığı şekilde otomatik sistem devreye girerek frenleme manevrası yaptı. Vostok kapsülü atmosferde ilerlerken Gagarin, 7.000 metre irtifada fırlatma koltuğundan ayrıldı ve paraşütle yeryüzüne indi. Araç ile kozmonot farklı noktalara iniş yaptı; Gagarin Saratov bölgesinde, Smelovka köyü yakınlarında güvenli şekilde yere ulaştı.

Bu uçuş, insanın uzay koşullarına uyum sağlayabileceğini kanıtladı. Gagarin’in tarihi yolculuğu Sovyetler Birliği’nde ve tüm dünyada yankı uyandırdı; kendisi SSCB Kahramanı ilan edildi ve Lenin Nişanı ile ödüllendirildi. Uçuş, Soğuk Savaş döneminde Sovyetler Birliği’nin uzay yarışında önemli bir üstünlük elde etmesini sağladı.

^{Yuri Gagarin’in Kapsülü ve Uzay Giysisi (flickr)}

Mirası ve Etkisi

Yuri Gagarin’in 1961’de gerçekleştirdiği Vostok 1 uçuşu, insanlığın uzaya erişimini fiilen başlatan dönüm noktası olarak kabul edilir. Bu başarı, Sovyetler Birliği’nin uluslararası prestijini güçlendirmiş ve uzay araştırmalarının hızlanmasına katkı sağlamıştır. Gagarin, devletler arası rekabetin ötesinde, insanlığın ortak bilimsel çabalarının simgesi haline gelmiştir. İsmi şehir, kurum ve eğitim kurumlarına verilmiş, heykel ve anıtlarla onurlandırılmış, Ay’da bir kratere ve bir asteroide adı verilmiştir.

Vefatı

27 Mart 1968’de Vladimir Seriogin ile birlikte çıktığı rutin eğitim uçuşunda MiG-15UTI uçağının Vladimir Bölgesi’nde düşmesi sonucu hayatını kaybetmiştir. Külleri Moskova’daki Kremlin Duvarı’na yerleştirilmiştir. Gagarin’in mirası, uzay yolculuğunun mümkün olduğunu kanıtlaması ve sonraki insanlı görevlerin önünü açmasıdır. Bu nedenle, 12 Nisan tarihi günümüzde birçok ülkede “Uzaya İnsanlı Uçuş Günü” olarak anılmaktadır.