2010 yılında 5978 sayılı kanunla başbakanlığa bağlı olarak kurulan Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB), 4 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'yle birlikte T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı bir kurum haline gelmiştir. Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarıyla kaybettirme halleri dışında Türk vatandaşlığından çıkmış olanlar, soydaş ve akraba topluluklar ile Türkiye bursları kapsamında burslandırılarak Türkiye yükseköğretim kurumlarında öğrenim gören uluslararası öğrenciler, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı'nın üç çalışma sahasını oluşturmaktadır. Çalışma sahalarını teşkil eden topluluklarla Türkiye arasında sosyal, kültürel ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi görev ve amacına sahip olan Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, bu doğrultuda diğer kamu kurum-kuruluşları ve sivil toplum örgütleriyle de iş birliği içinde çalışmaktadır.
Çeşitli sebeplerle yurt dışına yerleşen ve birçoğu göç ettikleri yerlerde nesiller boyunca yaşamaya devam eden Türk vatandaşlarından ya da Türk vatandaşlığından izinle çıkmış yaklaşık 6,5 milyon insan ile ilgili çalışmalar yapan Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, aynı zamanda yurt dışındaki Türk toplumunun, yaşadıkları ülkelerde bilinçli, saygın ve kültürel kimliklerini muhafaza eden bir hayat yaşamak ve bunlarla ilişkili olarak eğitim seviyelerini yükseltmek üzere onları desteklemektedir. Bu amaçla onların sorunları ve talepleri dikkate alınarak bir dizi eğitim programı oluşturulmuştur. Bu eğitim programları Yurt Dışında Türkçe Öğretimi Programları, Ödül, Teşvik, Akademi ve Hareketlilik Programları ile Yurt Dışı Vatandaşlar Burs Programları olarak üç ana başlığa ayrılmaktadır.
Yurt Dışında Türkçe Öğretimi Programları başlığı altında "Türkçe Saati Proje Destek Programı", "Okul Öncesi Çift Dilli Eğitimi Destek Programı" ve "Türkçe Öğretimi Alanında İşbirlikleri" olmak üzere, yurt dışında yaşayan Türkler'e yönelik ana dili eğitimi faaliyetleri yürütülmektedir.
Bu hususu yurt dışındaki Türkler'in varlığı ve geleceği meselesinde öncelikli bir konumda değerlendirilen Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı'nın "Türkçe Saati Proje Destek Programı", okul çağındaki Türk çocuk ve gençlerinin Türkçe'de yetkinlik kazanmaları, onların sosyal ve entelektüel gelişimlerine katkı sunulması ve anavatanları ile bağlarının güçlendirilmesi için uygulanan bir programıdır. Bu kapsamda kâr amacı gütmeyen kurum ve kuruluşlara; Türkçe odaklı sosyal-kültürel faaliyetler ve Türkçe öğretimi için kaynak ve malzeme tedariki hususlarında proje desteği sağlanmaktadır. "Okul Öncesi Çift Dilli Eğitimi Destek Programı" ise, yurt dışında yaşayan okul öncesi dönemdeki Türk çocuklarının hem Türkçe hem de yaşadıkları ülkenin dilinde yetkinlik kazanmaları amacına yönelik bir eğitime destek programıdır. Oyun grupları kurulmasının yanı sıra, okul öncesi çift dilli eğitim ile bu türden eğitim kurumlarının açılmasını teşvik eden program, yurt dışındaki Türk sivil toplum örgütleri bünyesinde hayata geçirilmektedir.
Bu amaçlar doğrultusunda Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı ayrıca, Türkçe öğretimi alanında birtakım kurum ve kuruluşlarla da iş birliği yapmaktadır. Yunus Emre Enstitüsü'nün yurt dışındaki temsilciliklerinde Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı desteği ile verilen Türkçe eğitim dersleri buna örnektir (bk. Yunus Emre Enstitüsü).
"Ödül, Teşvik, Akademi ve Hareketlilik Programları" kapsamında ise "Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Türkçe Ödülleri" Türk çocuk ve gençlerinin ana dillerinde düşünmelerini ve sanat eserleri üretebilmelerini teşvik etmektedir. "Diaspora Medya Akademisi" ve "Türk Diasporası Medya Ödülleri" Türk toplumunun sesini geniş kitlelere duyurabilmek amacıyla medya ve iletişim sektörlerinden daha iyi yararlanmaları için gençlere proje geliştirme fırsatını ve araçlarını sunmaktadır. "Yazarlık Akademisi" yeni yeteneklerin keşfedilmesine ve bu çerçevede bir de Telve adlı düşünce ve edebiyat dergisinin çıkarılmasına katkı vermektedir. "Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Anadolu Okuma Evleri" de Türk çocuk ve gençlerinin Türkçe yazılı kaynaklara yurt dışında kolayca erişebilmeleri için kurulan kütüphanelerdir. Önde gelen amacı Türk gençlerinin yaşadıkları ülkelerde daha aktif roller almalarını teşvik etmek olan "Genç Liderler" programı ise Türk gençleri için rol modellerin yetişmesine zemin hazırlamaktadır. Son olarak "Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Çocuk Akademisi" çevrim içi programları, Türk çocuklarına kendi dillerinde yararlı, öğretici, eğitici ve aynı zamanda eğlendirici bilgileri teknolojik vasıtalarla ulaştırmaktadır.
Hareketlilik programları, yurt dışında yaşayan Türk gençlerinin bir araya gelerek, anavatanlarını ve birbirlerini daha iyi tanımalarına fırsat sunmaktadır (bk. Yurtdışı Eğitim). "Türkiye Stajları", yurt dışında yükseköğrenim gören Türk gençlerinin Türkiye'deki kamu kurum ve kuruluşlarında staj yapmalarını sağlamakta, bu sayede hem kişisel hem de meslekî bağlar güçlenmektedir. "Evliya Çelebi Gençlik Köprüleri", Türk sivil toplum kuruluşlarıyla iş birliği halinde, yurt dışında yaşayan Türk gençlerinin kültürlerini yerinde tanımalarına ve onların Türkiye'nin tarihî-kültürel mekânlarını görmelerine imkân tanımaktadır. Türkiye'nin farklı şehirlerinde bulunan "Gençlik Kampları" ise farklı ülkelerde yaşayan akranlarıyla zaman geçirmeleri için yurt dışındaki gençleri misafir etmektedir.
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, "Yurt Dışı Vatandaşlar Burs Programları" adıyla gençlere iyi yetişmeleri için onlara birtakım burs destekleri de vermektedir. Bu çerçevede "Tez ve Araştırma Burs Programı" yurt dışında yaşayan vatandaşlarımızı ilgilendiren konularda araştırma yapıp yüksek lisans tezi yazanlara altı aya, doktora tezi yazanlara ise on iki aya kadar burs desteğinde bulunulmasını kapsamaktadır. "Tez ve Araştırma Burs Programı" bursiyerleri, hazırladıkları tezlerini ve çalışmalarını "Akademi Kürsüsü" platformu aracılığı ile geniş kitlelere ulaştırabilmektedirler. "Yurt Dışındaki Türk Çocuklarına Türkçe Öğretimi Tezli Yüksek Lisans Programı", yurt dışındaki Türk çocuklarına ana dilleri Türkçe'yi öğretmek için ihtiyaç duyulan öğreticileri yetiştirmek üzere, üniversitelerimizdeki ilgili bölümlerle iş birliği halinde açılan bir tezli yüksek lisans programı olup programa kabul edilen adaylara Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı tarafından burs ve barınma desteği sağlanmaktadır. Yurt dışındaki gençlerimizin lise eğitimi almalarını teşvik etmek amacıyla oluşturulan "Lise Bitirme Sınavı Başarı Bursu", yaşadıkları ülkelerdeki lise bitirme sınavlarını en başarılı şekilde tamamlayanlara yönelik tek seferlik verilen bir ödüldür. "Prof. Dr. Fuat Sezgin Üstün Başarı Bursu"; fen, mühendislik, sağlık, sosyal ve beşerî bilimler alanlarında lisans ve lisansüstü seviyelerde, bulundukları ülkenin sistemi içinde temayüz eden vatandaşlarımıza yönelik verilen üstün başarı bursudur. Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Türk diasporasının kendi ihtiyaçlarını kendi insan kaynağından karşılamasını önemseyerek, bu hususta "Aile ve Sosyal Hizmetler Uzmanlık Bursu" ile "Hukuk Alanında Uzmanlık Bursu"nu da hayata geçirmiştir. İlki, ilgili üniversite bölümlerinde eğitim almış olanların mesleklerinde uzmanlaşmalarını sağlamak için almaları gereken sertifika programlarını desteklemekte, diğeri ise insan hakları konusunda göçmen Türk toplumunun maruz kaldıkları şiddet ve ayırımcılıklar karşısında hak arama kabiliyetleri güçlendirilmek istenen, yurt dışında hukuk bölümünden mezun olan vatandaşlarımıza tahsis edilmektedir.
Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı tarafından; tarihî, dinî, siyasî, coğrafî ve kültürel hususiyetlerine binaen Türkiye ile köklü ilişkilere ve derin bağlara sahip soydaş ve akraba topluluklarla, Türkiye arasındaki ortak kültürü yeniden geliştirmek, ortak tarihsel mirası korumak ve bu toplulukların eğitimlerine katkıda bulunmak amaçlarıyla çeşitli faaliyet ve programlar da yürütülmektedir.
"Eğitim Destekleri Programı" kapsamında, yurt dışında bulunan soydaş ve akraba toplulukların eğitimine verilen destekle, onların yaşadıkları toplumlarda sosyal hayata etkin şekilde katılmaları ve temsil kapasitelerinin arttırılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda "Hafta Sonu Okulları", "Kişisel Gelişim ve Meslekî Eğitim Programları" ve "Türkçe Kursları" düzenlenmekte, "Türkçe Ders Kitabı ve Yardımcı Kaynak Desteği" temin edilmektedir. Ayrıca söz konusu topluluklara ait eğitim kuruluşlarına teknik donanım ve malzeme tedarik edilmekte, "Yerinde Burslandırma" ve çevrim içi eğitim destekleri de verilmektedir.
Bir diğer çalışma alanı olarak Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı'na, "Avrupa Birliği çerçevesinde yürütülen projelerle Yükseköğretim Kurulu ve üniversiteler hariç olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarınca Türkiye'de eğitim alması uygun görülenlerle, uluslararası anlaşmalar çerçevesinde Türkiye'ye gelen öğrencilerin, eğitim süreçlerinin başarılı bir şekilde sonuçlandırılması için her türlü esası belirleyerek, ilgili kurumlar arasındaki koordinasyonu sağlamak" görevi de verilmiştir. Bu çerçevede 1992 yılında Türkiye tarafından yurt dışındaki öğrencilere yönelik başlatılan ilk sistemli bursluluk programı olan "Büyük Öğrenci Projesi"ni güncel ihtiyaçlara göre yeniden yapılandırmış ve 11 Ocak 2012 tarihli Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu kararıyla "Türkiye Bursları" programını hayata geçirmiştir.
"Türkiye Bursları" kapsamında, uzun dönemli olarak "Lisans Burs Programı" ve "Lisans Üstü Burs Programı"; kısa dönemli olarak ise "Başarı" "Araştırma" ve "Kamu Görevlileri ve Akademisyenler için Türkçe İletişim Programı" (KÂTİP) adlı programlar yer almaktadır.
"Türkiye Bursları" kapsamındaki bütün burs programlarına, uygulamanın yürürlüğe konmasından bu yana geçen on yıllık süre zarfında 170'ten fazla ülkeden 1 milyonu aşkın başvuru yapılmıştır.
"Türkiye Bursları" programıyla uluslararası öğrenci hareketliliğine sağlanan büyük katkı ile öğrencilerin, kendi ülkelerindeki kalkınmaya katkıda bulunabilmesi için kapasitelerinin ve becerilerinin geliştirilmesi, yükseköğrenimini tamamlayıp ülkelerine dönen mezunların; ülkeleri ile Türkiye arasında var olan akademik, kültürel, sosyal, siyasî ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine katkı sunması amaçlanır. Özellikle lisansüstü düzeyde burslandırılan öğrencilerin, eserleri ve çalışmalarıyla bilim dünyasına ve literatüre katkıda bulunması beklenir.
Eğitimlerine devam eden Türkiye burslusu öğrencilerin akademik, sosyal ve kültürel kapasitelerinin güçlendirilmesine hem akademik hem alan dışı çalışmalarına destek olunmasına ve eğitim gördükleri alanlardaki akademisyenler başta olmak üzere yazar, fikir adamı ve sanatçılarla etkileşim kurabilmelerine katkı sunulması amaçlanarak, sivil toplum kurumları ile iş birliği halinde "Uluslararası Öğrenci Akademisi" oluşturulmuştur. "Giriş Seminerleri", "İhtisas Programları" ve "Türk Sanatları ve Sporları Programları" olmak üzere üç başlık altında yürütülen akademiye zaman içinde binlerce bursiyer katılmıştır.