Zaha Hadid (1950-2016) Irak’ın Bağdat kentinde doğmuş, mimarlık eğitimini Londra’daki Architectural Association School’da tamamlamış ve kariyeri boyunca küresel ölçekte etkili olmuş bir mimardır. Matematiksel altyapısı, Rus Avangardı’ndan aldığı ilham ve dijital tasarım araçlarına yenilikçi yaklaşımıyla, mimarlık disiplininde biçim ve mekân algısını dönüştüren özgün projelere imza atmıştır. 

Erken Yaşamı ve Eğitimi

31 Ekim 1950'de Bağdat'ta, uluslararası ve çok kültürlü yönelimlere sahip, varlıklı bir Arap ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Muhammed el-Hac Hüseyin Hadid, sol liberal bir siyasi partinin ve Ulusal Demokrat Parti'nin kurucu ortaklarındandı ve aslen Musulluydu. Annesi Vecihe el-Sabunci de Musullu bir sanatçıydı.

Hadid, 1960'lı yıllarda Avrupa'daki yatılı okullarda eğitim gördü. Mimariye olan ilgisinin kökleri erken çocukluğuna ve Güney Irak'taki antik Sümer şehirlerine yapılan bir gezi gibi ailevi olaylara dayanıyordu. Ailesi, Saddam Hüseyin'in yükselişi ve komşu İran ile savaşın patlak vermesinden sonra Irak'ı terk etti.

Hadid, başlangıçta Beyrut Amerikan Üniversitesi'nde matematik okudu. Daha sonra 1972'de Londra'ya taşınarak Architectural Association (AA) School of Architecture'da eğitimine devam etti. Burada Rem Koolhaas, Elia Zenghelis ve Bernard Tschumi gibi isimlerle tanıştı. AA'dan 1977'de Diploma Ödülü alarak mezun oldu.

Kariyeri

Hadid, bir süre eski hocaları Koolhaas ve Zenghelis için Rotterdam'daki Office for Metropolitan Architecture'da (OMA) çalıştı ve 1977'de ortak oldu. 1980’de Londra merkezli kendi mimarlık ofisini kurdu ve Birleşik Krallık vatandaşı oldu.

1980'lerin ortalarında Harvard Graduate School of Design'da Kenzo Tange Kürsüsü'nde profesörlük yaptı. AA School'da 1987'ye kadar ders verdi ve Columbia, Harvard, Yale ve Viyana Uygulamalı Sanatlar Üniversitesi dahil olmak üzere dünya çapındaki üniversitelerde çok sayıda kürsü ve misafir profesörlük görevlerinde bulundu.

Hadid'in erken dönem mimari tasarımları, 1980'lerin başında Hong Kong'daki The Peak için yaptığı yarışmayı kazanan projesinde (1982-1983) olduğu gibi, parlak renkli çizimlerle kendini gösterdi. Bu dönemde Malevich'in Süprematist tarzında tasarımlar yaptı. 1988'de Philip Johnson ve Mark Wigley'nin New York Modern Sanat Müzesi için küratörlüğünü yaptığı 'Yapısökümcü Mimarlık' sergisine katılımıyla tanınırlığı arttı.

1990'larda, Almanya'daki Vitra İtfaiye İstasyonu'nun (1993) başarılı bir şekilde tamamlanmasıyla pratiği tam anlamıyla kuruldu. Bu, Berlin IBA'da Stresemanstraße'deki bir projenin gerçekleştirilmesiyle aynı zamana denk geldi ve pratiğin uluslararası alanda tanınmasına katkıda bulundu. Bu başarıları, Cardiff Opera Binası (1995) için kazandığı ancak hiçbir zaman gerçekleştirilemeyen dönüm noktası niteliğindeki tasarım yarışması projesi izledi.

Mimari Tarzı

Hadid'in mimarisi, genellikle akışkan ve dinamik formlarla karakterize edilir. Erken dönemlerinde Rus Konstrüktivizmi'nden etkilenmiş, özellikle Kazimir Malevich'in çalışmalarından ilham almıştır. Modernizmi tamamlanmamış bir proje olarak görmüş ve devam ettirilmesi gerektiğine inanmıştır.

Projelerinde form ve mekan üzerine yaptığı deneylerle tanınır. Dijitalleşmenin mimariye katkısını erken fark etmiş ve bu konuda teorik tartışmalara, ortağı Patrik Schumacher ile birlikte sıkça katılmıştır. Ancak dijital araçları dikkatli kullanmış, mimarisinin sadece bilgisayar yazılımlarına dayalı indirgemeci konumlara düşmemesi için eskiz yapmaya, çizmeye ve çeşitli modeller üretmeye devam etmiştir.

Zaha Hadid’in mimarisi, biçimsel yenilikler ve dijital tasarım teknikleriyle şekillenen, çağdaş yapım teknolojilerini kullanan özgün bir yaklaşıma sahiptir. Projelerinde genellikle kullanıcıya açık, büyük ölçekli kamusal alanlara yer verilmiş; mekânsal organizasyonlarda akıcılık ve sezgisel yön bulma kolaylığı hedeflenmiştir. Hadid’in yapıları, biçimsel estetiğin ötesinde, mimarlık kuramlarına dayalı bir tasarım anlayışını temsil eder ve uygulamadaki teknik yeterlilikleriyle dikkat çeker.

Öne Çıkan Eserleri

Heydar Aliyev Merkezi, Bakü, Azerbaycan (2007-2012)

Yapımına Eylül 2007'de başlanmış ve 10 Mayıs 2012'de tamamlanmıştır. Mimar, yapıyı tasarlarken Hazar Denizi'nin dalgalarından esinlenmiştir. Dış kabuğu uzay kafes sistemle inşa edilmiş ve on altı binden fazla cam elyaf güçlendirilmiş beton ve cam elyaf güçlendirilmiş polyester panelle kaplanmıştır.

Yapının arsa alanı 111.292 m², toplam kat alanı ise 101.801 m²'dir. Merkez, düzlem, tek eğrilikli (tonoz), eş ve ters eğriliğe sahip çift eğrilikli yüzeyleri (paraboloid, hiperbolik parabol) bir arada kullanarak dinamik bir kabuk elde etmiştir. Örneğin, girişin hemen solunda hiperbolik parabol şeklinde bir semer yüzey mevcuttur.

Çatının 74 metrelik en üst noktaya ulaştığı bölgede ise paraboloid yüzey kullanılmıştır. Strazburg için yapılan bir projenin özelliklerinin daha sonra bu merkezde yankılandığı belirtilmektedir. 20 Temmuz 2012'de çıkan bir yangında kabukta hasar meydana gelmiş olsa da, çok kısa sürede onarılmıştır. Bu yapı, Zaha Hadid'in küresel başarıları arasında sayılmaktadır. 

^{Heydar Aliyev Kültür Merkezi (Pexels)}

MAXXI: İtalya Ulusal 21. Yüzyıl Sanatları Müzesi, Roma (1998-2010)

MAXXI: İtalya Ulusal 21. Yüzyıl Sanatları Müzesi, Roma'da (1998-2010) Zaha Hadid'in kazandığı bir projedir. Roma için yapılan bu son derece kavramsal bina ve kentsel tasarım önerisinin geometrisi alanlar teorisine dayanıyordu ve Zaha Hadid'in önde gelen uluslararası bir mimar olarak ününü pekiştiren dinamik bir yapıya dönüştürüldü. Zaha Hadid, bu yapısıyla 2010 yılında RIBA Stirling Ödülü'nü kazanmıştır.

^{Maxxi (Pixabay)}

Londra Su Sporları Merkezi (2012 Olimpiyatları için)

2012 Olimpiyat Oyunları duyurulduğunda, Zaha Hadid Mimarlık'ın (ZHA) bir katkısı bekleniyordu ve bu, Stratford'daki Olimpiyat Parkı'ndaki Su Sporları Merkezi için akışkan ve zarif bir bina şeklinde ortaya çıktı. Bu merkez, Brixton'daki Evelyn Grace Akademisi (2010) ve Hyde Park'taki Serpentine Sackler Galerisi (2009-2013) ile birlikte ZHA'nın Birleşik Krallık başkentinin mimarisine yaptığı katkılardan biridir.

^{London Aquatics Centre, Zaha Hadid | 4K HD Drone Footage (Bruce)}

Wangjing SOHO, Pekin, Çin (2009-2014)

Pekin'de yer alan eğrisel asimetrik gökdelenlerdir. 115.393 metrekarelik bir arsa üzerine kurulan projede, yükseklikleri sırasıyla 118, 127 ve 200 metre olan üç kavisli kule ile toplamda 521.265 metrekarelik brüt inşaat alanı bulunmaktadır. Kentin merkezinde, şehir manzarasını yeşil alanlarla bir araya getiren proje, kamusal kullanıma açık 60.000 metrekarelik alanıyla dikkat çeker. Akışkan formlarıyla tanımlanan kompleksin tasarımı, şehrin güneş açılarına göre düzenlenmiş olup doğal ışığın her cepheden içeri girmesini mümkün kılar.

^{Wangjing SOHO (Unsplash)}

Diğer Önemli Projeleri

• Vitra İtfaiye İstasyonu, Weil am Rhein, Almanya (1993) 
• Cincinnati'deki Rosenthal Çağdaş Sanat Merkezi, Ohio, ABD (1997-2003) 
• Phaeno Bilim Merkezi, Wolfsburg, Almanya (1999-2005) 
• Hoenheim-Kuzey Terminali ve Otoparkı, Hoenheim, Fransa (2001) 
• Bergisel Kayakla Atlama Pisti, Innsbruck, Avusturya (2002) 
• Ordrupgaard Müzesi ek binası, Danimarka (2001-2005) 
• BMW Merkez Binası, Leipzig, Almanya (2006) 
• Maggie's Centre, Victoria Hastanesi, Kirkcaldy, İskoçya (2006) 
• Köprü Pavyonu, Zaragoza, İspanya (2008) 
• Guangzhou Opera Binası, Çin (2005-2010) 
• Evelyn Grace Akademisi, Brixton, Londra (2010) 
• Glasgow Riverside Ulaşım Müzesi, İskoçya (2004-2011) 
• Serpentine Sackler Galerisi, Hyde Park, Londra (2009-2013) 
• Dongdaemun Design Plaza, Seul, Güney Kore (2007-2014) 
• Issam Fares Kamu Politikaları ve Uluslararası İlişkiler Enstitüsü, Beyrut (2006-2014) 

Kazandığı Ödüller

• Pritzker Mimarlık Ödülü (2004)
• İki kez RIBA Stirling Ödülü (2010 ve 2011) 
• Dame Commander of the Order of the British Empire (DBE) unvanı (2012) 
• RIBA Kraliyet Altın Madalyası (Şubat 2016) 
• UNESCO tarafından 'Barış Sanatçısı' olarak adlandırıldı.
• Fransa Cumhuriyeti tarafından 'Commandeur de l'Ordre des Arts et des Lettres' ile onurlandırıldı.
• TIME dergisi onu "Dünyanın En Etkili 100 Kişisi" arasında gösterdi ve 2010'da dünyanın en iyi düşünürü olarak adlandırdı.
• Forbes'un 'Dünyanın En Güçlü Kadınları' listesinde yer aldı.
• Japonya Sanat Derneği tarafından Praemium Imperiale ile ödüllendirildi.

Hadid'in çalışmaları New York Solomon R. Guggenheim Müzesi (2006), Londra Tasarım Müzesi (2007), Saint Petersburg Devlet Ermitaj Müzesi (2015) ve Londra Serpentine Galerileri'nde (2016) eleştirel beğeni toplayan sergilere konu oldu.

Ölümü ve Mirası

Zaha Hadid, bronşit tedavisi gördüğü Miami, Florida'daki bir hastanede 31 Mart 2016'da ani bir kalp krizi sonucu vefat etti. Zaha Hadid’in vefatının ardından, mimari pratiği Zaha Hadid Architects (ZHA) bünyesinde ortağı Patrik Schumacher’in yönlendirmesiyle sürdürülmektedir.

Hadid, mesleki kimliğini toplumsal cinsiyet temelli tanımlamalardan bağımsız olarak konumlandırsa da, erkek egemen bir alanda kariyer yapan bir kadın olarak, çeşitli çevrelerde sembolik bir figür hâline gelmiştir. Kendi ifadelerine göre, mesleki başarılarına ve uluslararası ölçekte kazandığı saygınlığa rağmen, yerleşik mimarlık kurumlarının parçası gibi hissetmemiştir. Mimarlık pratiğindeki konumunu “her zaman sınırda olmak” şeklinde tanımlamış, bu durumun üretkenliğini besleyen bir unsur olduğunu belirtmiştir.