Ziya Gökalp'in Tenkidi, Türk düşünce ve siyaset tarihinin önemli isimlerinden Hüseyin Kâzım Kadri (1870-1934) tarafından kaleme alınmış ve Dergâh Yayınları'nın "Çağdaş Türk Düşüncesi" serisi kapsamında yayımlanmış, Ziya Gökalp'in düşüncelerine yönelik eleştirel bir incelemedir. İsmail Kara tarafından yayına hazırlanan bu çalışma, II. Meşrutiyet ve erken Cumhuriyet dönemlerinin entelektüel atmosferini yansıtan değerli birincil kaynak niteliğindedir. Eylül 1989'da ilk baskısını yapan eser, 160 sayfadan oluşmakta ve Temmuz 2018 itibarıyla 2. baskısına ulaşmıştır.
İçerik ve Tematik Yapı
Ziya Gökalp'in Tenkidi, çağdaş Türk düşüncesinde önemli bir yere sahip olan Ziya Gökalp'in fikirlerinin, önemi ve etkileri ölçüsünde yeterince eleştirel çalışmaya konu olmamasından hareketle yazılmış bir eserdir. Kitap, özellikle II. Meşrutiyet devrinin güçlü ve canlı siyaset ortamında bu denli ciddi bir eksikliğin nedenlerini sorgular. Gökalp'in İttihat ve Terakki Cemiyeti ile olan doğrudan bağları ve kendi muhalifleri karşısında takındığı pasif ve dolaylı tavır, bu eleştirel boşluğun kısmen anlaşılmasına olanak tanıyan faktörler olarak belirtilmiştir.
Hüseyin Kâzım Kadri'nin bu eseri, Gökalp'in özellikle Türkçülüğün Esasları kitabıyla sınırlı olmakla birlikte, onun düşüncelerine dair önemli bir eleştirel boşluğu dolduracak özelliklere sahiptir. Müellif, tenkitlerini dile getirirken bizzat şahidi ve kısmen aktörü olduğu II. Meşrutiyet ve erken Cumhuriyet devrinin dinamiklerine, kendi şahsi tecrübelerine ve Ziya Gökalp ile olan kişisel münasebet ve müzakerelerine de atıfta bulunmaktadır. Bu durum, esere sadece bir düşünce eleştirisi değil, aynı zamanda dönemin entelektüel ilişkilerine ve fikir çatışmalarına dair içeriden bir bakış açısı sunan tarihsel bir belge niteliği kazandırır. Kitap, Gökalp'in Türkçülük ve modernleşme anlayışının farklı boyutlarını, eleştirel bir süzgeçten geçirerek okuyucuya sunar.
Dil ve Üslup
Eserdeki dil ve üslup, dönemin aydınlarının kalemine özgü ciddi, analitik ve tartışmacı bir nitelik taşır. İsmail Kara'nın yayına hazırladığı bu edisyon, metnin orijinal dilini ve üslubunu koruyarak, dönemin düşünce atmosferini günümüz okuyucusuna aktarmaktadır. Metinde herhangi bir reklam veya övgü dili bulunmamakta, aksine tanımlayıcı ve nesnel bir akademik üslup benimsenmiştir. Kadri'nin kişisel gözlemleri ve deneyimlerini akademik argümanlarla harmanlaması, esere özgün bir boyut katmaktadır.
Yazarın Konumu ve Eserin Önemi
Hüseyin Kâzım Kadri, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemi ve erken Cumhuriyet yıllarının önemli devlet adamlarından, dilbilimcisi ve düşünürlerindendir. Çeşitli idari görevlerde bulunmuş, aynı zamanda ilmi ve fikri çalışmalar yapmıştır. Türkçenin sadeleşmesi ve İslami ilimler alanındaki çalışmalarıyla tanınır.
Ziya Gökalp ise Türk sosyolojisinin kurucularından, Türkçülük ve modernleşme düşüncesinin önde gelen ideologlarındandır. Türk sosyolojisi, kültürü ve siyaseti üzerine yaptığı çalışmalarla tanınır.
Ziya Gökalp'in Tenkidi, Türk düşünce tarihi, sosyoloji tarihi, siyaset bilimi ve Cumhuriyet dönemi edebiyatı alanında çalışan öğrenciler ve akademisyenler için bir kaynaktır. Eser, Gökalp'in düşüncelerine farklı bir perspektiften bakma imkânı sunarken, dönemin entelektüel tartışmalarının derinliğini ve çeşitliliğini de gözler önüne serer. Bu kitap, Türk modernleşmesinin temel figürleri arasındaki fikir alışverişlerini ve eleştirel diyalogları anlamak açısından değerli birincil bir kaynaktır.
