Zospeum tholussum, 2013 yılında tanımlanan ve yalnızca Hırvatistan'daki Lukina Jama–Trojama mağara sisteminde tespit edilen mikroskobik bir kara salyangozu türüdür. Bu tür, karasal hava soluyan kara salyangozları arasında, yalnızca mağara ortamlarında yaşayan ve troglobiyotik olarak sınıflandırılan nadir örneklerden biridir. 980 metre derinlikte bulunan tek bir canlı örnek üzerinden tanımlanmıştır. Zospeum tholussum, şeffaf ve kubbemsi kabuk yapısı, görme yetisinin tamamen yokluğu ve son derece yavaş hareket kabiliyeti ile dikkat çeker. Bu özellikleri, onu hem morfolojik hem de ekolojik açıdan son derece özelleşmiş bir mağara organizması haline getirmiştir.

Morfolojik Tanım ve Özellikler

Kabuk, beş ila altı sarmaldan oluşur ve ikinci sarmal belirgin şekilde kubbemsi bir yapı sergiler. Bu kubbemsi yapı, türün adlandırılmasında da etkili olmuştur; "tholus" Latince'de "kubbe" anlamına gelir. Kabuk yüzeyi ince, kırılgan ve şeffaftır; canlı veya yeni ölmüş örneklerde bu şeffaflık belirgindir, ancak zamanla opaklaşarak süt beyazı bir renge dönüşebilir. Kabukta diş yapısı bulunmaz, kolumela kıvrımı zayıf ancak belirgindir. Morfolojik olarak Zospeum amoenum türüne benzerlik gösterse de, DNA barkod analizleri bu iki tür arasında %11,7–12,1 oranında genetik farklılık olduğunu ortaya koymuştur.

Kabuk Yapısı ve Boyut

Zospeum tholussum’un kabuğu yarı saydam, ince duvarlı ve renksizdir. Türün kabuk boyu yaklaşık 1,41 mm, genişliği ise ortalama 0,93 mm civarındadır. Kabuk, beş ila altı zayıf belirgin sarmaldan oluşur ve simetrik bir yapıya sahiptir. Kabuk ağız kısmı oval ve pürüzsüz kenarlıdır. İnce kabuk yapısı, düşük kalsiyum seviyeleri ve karanlık ortamın etkisiyle oluşmuştur.

Göz Yapısı ve Pigmentasyon

Zospeum tholussum, diğer troglobiyotik canlılar gibi pigmentten yoksundur. Renk eksikliği, ışığın tamamen yok olduğu mağara ortamına adaptasyonla ilişkilidir. Ayrıca bu türde göz bulunmaz. Gözsüzlük, tahminen karanlık ortamlarda görsel algının işlevsiz hale gelmesi nedeniyle evrimsel olarak ortadan kalkmıştır.

Hareket Kabiliyeti

Bu salyangozun hareket kabiliyeti oldukça sınırlıdır. Yapılan gözlemler, türün yalnızca birkaç milimetrelik alanı birkaç günde kat edebildiğini göstermektedir. Bu durum, türün düşük enerji tüketimi ve metabolik faaliyetlerle uyumlu bir yaşam biçimi sürdürdüğünü göstermektedir.

^{Kabuk Yapısı (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Habitat, Dağılım ve Ekolojik Özellikler

Lukina Jama–Trojama Mağarası

Zospeum tholussum, yalnızca Hırvatistan’ın kuzeyinde bulunan Lukina Jama–Trojama mağara sisteminde tespit edilmiştir. Bu mağara, Dinarik Alpleri’nin karstik zonu içerisinde yer alır ve yaklaşık 1.431 metre derinliğiyle Avrupa’nın en derin mağaralarındandır. Tür, mağaranın 980 metre derinliğinde, nemli ve çamurlu ortamda tek bir birey olarak saptanmıştır. Bu durum, Zospeum tholussum’un mikroid endemik bir tür olduğunu ortaya koymaktadır.

Ekosistem Koşulları

Mağara ortamı tamamen karanlıktır ve sıcaklık genellikle 4 ila 6 °C arasında değişmektedir. Bu koşullar, metabolizması düşük, enerji tüketimi sınırlı canlılar için elverişlidir. Ayrıca mağarada çözünmüş oksijen miktarı sınırlıdır, bu nedenle tür, düşük oksijenli ortama da adaptasyon göstermiştir.

Beslenme ve Trofik İlişkiler

Zospeum tholussum’un beslenme şekli doğrudan gözlemlenmemiş olsa da, aynı cinse ait türlerin davranışları ve habitat koşulları göz önünde bulundurularak bu türün detritivor olduğu düşünülmektedir. Muhtemelen organik madde artıklarını, mantar hiflerini ve bakteriyel biyofilmleri tüketerek beslenir. Bu özelliğiyle mağara ekosistemlerinde ayrıştırıcı (saprotrofik) rol üstlenmektedir.

^{Beslenme ve Trofik İlişkiler (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Keşif ve Bilimsel Önemi

Zospeum tholussum, 2010 yılında speleolog Jure Zagmajster tarafından mağara keşif çalışmaları sırasında fark edilmiştir. Bulunan birey, daha sonra Alexander M. Weigand ve çalışma arkadaşları tarafından detaylı olarak incelenmiş ve 2013 yılında yeni bir tür olarak tanımlanmıştır. Tür, "tholussum" adını Latince "kubbe" anlamına gelen "tholos" sözcüğünden alır. Bu adlandırma, kabuğun üst kısmındaki kubbemsi yapıya gönderme yapar.

Keşif, mağara biyolojisi, ekstrem habitatlarda yaşam ve mikroendemik türlerin korunması açısından önemlidir. Ayrıca Zospeum tholussum, Arizona State University’nin 2013 yılı “En İlginç 10 Yeni Tür” listesinde de yer almıştır.