Adolf Hitler (1889–1945), 20. yüzyılın en etkili ve tartışmalı siyasi figürlerinden biridir. 1933 yılında Almanya Şansölyesi olarak göreve gelen Hitler, ertesi yıl devlet başkanlığı görevini de üstlenerek Almanya’da diktatöryal bir yönetim kurmuştur. Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi’nin (NSDAP) lideri olarak, totaliter bir rejimin inşasında merkezi rol oynamış ve ülkeyi II. Dünya Savaşı’na sürükleyen politikalar geliştirmiştir. Irkçı ve antisemitik ideoloji temelinde şekillenen yönetimi, milyonlarca insanın ölümüne ve insanlık tarihinin en büyük kitlesel imha hareketlerinden biri olan Holokost’un gerçekleştirilmesine neden olmuştur.
Almanya'nın savaşın son aşamalarında yenilgiye uğramasıyla birlikte, 1945 yılında intihar ederek yaşamına son vermiştir. Hitler’in yükselişi, uyguladığı politikalar ve bıraktığı miras, tarihsel ve etik açıdan çok yönlü tartışmaların odağında yer almaktadır.
Doğumu ve Ailesi
Adolf Hitler, 20 Nisan 1889 tarihinde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sınırları içerisindeki Braunau am Inn kasabasında doğmuştur. Babası Alois Hitler (1837–1903), Avusturya gümrük memuru olarak görev yapmıştır. Annesi Klara Pölzl (1860–1907) ise ev hanımıydı. Aile, Katolik bir inanca mensup olmakla birlikte, Hitler’in dini uygulamalara karşı ilgisi sınırlıydı.
Hitler’in ailesi geniş ve karmaşık bir yapıya sahipti. Babası Alois Hitler, doğduğunda evlilik dışı bir çocuk olduğundan soyadı zamanla değişikliğe uğramış ve nihayetinde “Hitler” olarak tescillenmiştir. Adolf’un beş kardeşi olmuş, ancak bunlardan yalnızca kız kardeşi Paula Hitler yetişkinliğe ulaşabilmiştir.
Aile yapısında baba figürünün otoriter, katı ve disiplinli olduğu; annesinin ise daha şefkatli ve koruyucu bir rol üstlendiği bilinmektedir. Hitler, annesine güçlü bir duygusal bağlılık beslemiş ve onun ölümünden derin şekilde etkilenmiştir. Çocukluk yılları Linz, Leonding ve Lambach gibi Avusturya kasabalarında geçmiştir.
Gençlik Yılları ve Erken Etkiler
Adolf Hitler’in gençlik yılları, ekonomik zorluklar, eğitimle ilgili başarısızlıklar ve giderek gelişen ideolojik eğilimler ile şekillenmiştir. Çocukluk döneminden itibaren sanat ve mimariye ilgi duyan Hitler, özellikle ressam olma arzusu taşımıştır. Bu doğrultuda, 1907 ve 1908 yıllarında Viyana Güzel Sanatlar Akademisi'ne başvurmuş; ancak her iki girişiminde de kabul edilmemiştir. Bu başarısızlıklar, hayatının seyrini önemli ölçüde etkilemiştir.
Adolf Hitler'in ortada durduğu, 1900'lü yıllarda çekilmiş bir okul fotoğrafı. (WorldHistory)
1907 yılında annesinin vefatının ardından Viyana’da yaşamaya başlayan Hitler, bu dönemde çeşitli işlerde çalışarak geçimini sağlamaya çalışmıştır. Viyana yılları, onun siyasi ve ideolojik düşüncelerinin şekillendiği bir evre olarak öne çıkar. Kentin çok uluslu yapısı; yükselen antisemitik söylemler, sosyal Darwinizm, Alman milliyetçiliği ve pan-Cermen fikirlerle temas etmesine neden olmuştur. Özellikle antisemitik yayınlar ve siyasal figürlerden etkilendiği; Yahudi karşıtı fikirlerinin bu yıllarda belirginleştiği belirtilmektedir.
Hitler, aynı zamanda Alman ulusunun üstünlüğünü savunan görüşlere yönelmiş; Avusturya İmparatorluğu’nun çok uluslu yapısına karşı eleştirel bir tutum geliştirmiştir. Avusturya vatandaşı olmasına rağmen, kendini kültürel olarak Almanya’ya ait hissetmiş; bu aidiyet duygusu, daha sonraki siyasi yöneliminin temelini oluşturmuştur.
I. Dünya Savaşı ve Askerî Deneyimi
Adolf Hitler, I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle birlikte Almanya’ya hizmet etmek üzere gönüllü olarak orduya katıldı. Avusturya vatandaşı olmasına rağmen, 1914 yılında Bavyera ordusuna kabul edildi ve Batı Cephesi'nde görev yaptı. Savaş boyunca çeşitli cephelerde görev alan Hitler, özellikle Fransa ve Belçika topraklarındaki muharebelerde aktif rol oynadı.
Hitler, savaş yıllarında bağlantı eri olarak görev yaptı; bu görev, cepheyle komuta arasında mesaj taşımayı içerdiği için genellikle tehlikeli sayılmaktaydı. Gösterdiği hizmet nedeniyle birkaç kez ödüllendirildi; 1914 yılında İkinci Sınıf Demir Haç, 1918 yılında ise Birinci Sınıf Demir Haç ile taltif edildi. Bu madalyalar arasında özellikle Birinci Sınıf Demir Haç, o rütbedeki bir asker için nadir görülen bir onurdu.
1916 yılında Somme Muharebesi sırasında yaralanan Hitler, geçici olarak cepheden uzaklaştırıldı. 1918 yılında ise bir İngiliz gaz saldırısı sırasında geçici körlük yaşadı ve bir süre hastanede tedavi gördü. Savaşın son günlerinde hastanede bulunan Hitler, Almanya’nın teslim olduğunu ve imparatorluk rejiminin sona erdiğini burada öğrendi.
I. Dünya Savaşı, Hitler’in dünya görüşü üzerinde derin etkiler bırakmıştır. Savaşın sonucunu bir yenilgi değil, iç ihanet olarak yorumlamış; bu görüş daha sonra siyasi propagandasında merkezi bir tema hâline gelmiştir. Ayrıca savaş deneyimi, disiplin, otorite ve millet kavramlarına yaklaşımını da şekillendirmiştir.
Siyasete Giriş ve Nazi Partisi’nin Kuruluşu
Adolf Hitler, I. Dünya Savaşı’nın ardından Alman İmparatorluğu’nun çöküşü, Versailles Antlaşması’nın ağır koşulları ve ekonomik kriz ortamında siyasete yönelmiştir. 1919 yılında Münih’te, Almanya Ordusu tarafından siyasi faaliyetleri gözlemlemekle görevlendirildiği sırada Alman İşçi Partisi'ne (DAP) katılmıştır. Parti, dönemin sağcı ve milliyetçi eğilimleri doğrultusunda hareket eden küçük bir oluşumdu. Hitler, hitabet yeteneği ve propaganda konusundaki becerileri sayesinde kısa sürede parti içinde dikkat çekmiş ve yükselmiştir.
Adolf Hitler, Nazi üniformalı görevliler ve yerel yetkililer eşliğinde bir merdivenden inerken, selam verir şekilde görüntülenmiştir. (Anadolu Ajansı.)
1920 yılında parti, adını Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (NSDAP) olarak değiştirmiştir. Parti programı, Versailles Antlaşması’na karşı çıkmayı, Almanya’nın yeniden güçlenmesini ve “Ari ırk”ın üstünlüğünü savunan milliyetçi ve antisemitik bir ideolojiye dayanıyordu. Hitler, bu dönemde partinin temel söylemini şekillendirmiş ve NSDAP'nin başlıca ideolojik temsilcisi hâline gelmiştir.
1921 yılında partinin başkanlığına getirilen Hitler, parti içinde mutlak liderliğini kurmuştur. Partinin örgütsel yapısını güçlendirmek amacıyla paramiliter bir yapı olan Sturmabteilung (SA – Fırtına Birlikleri) oluşturulmuştur. SA birlikleri, parti toplantılarında güvenliği sağlamak ve muhalifleri bastırmak amacıyla faaliyet göstermiştir.
NSDAP’nin siyasi faaliyetlerinde kitle propagandası ön plandaydı. Toplantılar, afişler ve broşürler aracılığıyla kitlelere ulaşılmış; milliyetçi retorik, Yahudi karşıtlığı ve sosyal hoşnutsuzluklar politik bir ajandaya dönüştürülmüştür. Bu süreçte Hitler, kendi dünya görüşünü sistemleştirdiği Mein Kampf (Kavgam) adlı kitabın temel fikirlerini geliştirmeye başlamıştır. Bu fikirler, ilerleyen yıllarda Nazi ideolojisinin temelini oluşturmuştur.
1923 Darbe Girişimi ve Yargı Süreci
Adolf Hitler, 1923 yılında Almanya’nın içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik istikrarsızlıktan yararlanarak hükümeti devirmeye yönelik bir girişimde bulunmuştur. “Birahane Darbesi” (Almanca: Hitlerputsch ya da München Putsch) olarak bilinen bu kalkışma, 8 Kasım 1923’te Münih’te başlamıştır. Hitler ve yandaşları, Bavyera eyalet hükümetinin yetkililerinin katıldığı bir toplantıyı basarak onları zorla destek vermeye zorlamış ve ardından Berlin’e yürüyerek merkezi hükümeti devirmeyi hedeflemiştir.
Ancak darbe girişimi, ertesi gün polis güçlerinin müdahalesiyle başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Çatışmada bazı darbeciler ve polisler yaşamını yitirmiştir. Hitler, olayın ardından tutuklanmış ve “vatana ihanet” suçlamasıyla yargılanmıştır. 1924 yılında beş yıl hapis cezasına çarptırılmış, ancak Landsberg Cezaevi’nde yalnızca yaklaşık dokuz ay kalmıştır. Bu süre zarfında, daha sonra Nazi ideolojisinin temel metni hâline gelecek olan Mein Kampf (Kavgam) adlı kitabını kaleme almıştır. Kitap, Hitler’in dünya görüşünü, antisemitik düşüncelerini ve Almanya'nın geleceğine dair politik vizyonunu içermektedir.
Cezaevinden tahliye edildikten sonra Hitler, darbeyle değil, yasal yollardan iktidara ulaşmayı hedefleyen bir strateji benimsemiştir. Bu doğrultuda NSDAP'nin örgütsel yapısını yeniden düzenlemiş ve Almanya genelinde etkili bir siyasi hareket hâline gelmesini sağlamıştır.
İktidara Yükseliş ve Almanya’da Tek Parti Dönemi
1920’li yılların sonunda Almanya’da etkisini artıran ekonomik buhran, yüksek enflasyon ve işsizlik, Nazi Partisi’nin kitle desteğini artırmasına zemin hazırlamıştır. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı, özellikle orta sınıfın ve işsizlerin Nazi ideolojisine yönelmesinde etkili olmuştur.
Hitler’in etkili propaganda stratejileri, kitlesel mitingler ve SA (Sturmabteilung) gibi paramiliter örgütlerin sokak hâkimiyeti, NSDAP'nin hızlı biçimde güçlenmesini sağladı ve 1932 yılı itibarıyla parti, Almanya’daki en büyük siyasi hareketlerden biri hâline geldi. 30 Ocak 1933 tarihinde Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg tarafından Hitler, Almanya Şansölyesi olarak atandı. Bu atama, yasal bir çerçevede gerçekleşmiş olsa da, kısa sürede demokratik kurumların işlevsiz hâle getirilmesine ve totaliter bir rejimin kurulmasına zemin hazırladı.
Adolf Hitler ve Alman Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg'u gösteren Mart 1933 tarihli bir fotoğraf. ( WorldHistory.)
Hitler’in iktidara gelmesinden kısa bir süre sonra 27 Şubat 1933'te Reichstag (Alman Parlamentosu) binasında çıkan yangın, komünistlere karşı bir tehdit algısının oluşmasına yol açtı. Bu olayın ardından çıkarılan Reichstag Yangını Kararnamesi, temel hak ve özgürlükleri askıya aldı. Devamında, 23 Mart 1933’te kabul edilen Yetki Yasası (Ermächtigungsgesetz), Hitler’e yasama yetkilerini de devrederek diktatörlük yetkileri kazandırdı.
1934 yılında Cumhurbaşkanı Hindenburg’un ölümü üzerine Hitler, şansölyelik makamını cumhurbaşkanlığı ile birleştirerek Führer (Lider) unvanını aldı. Eğitim, basın, sanat ve sivil toplum üzerindeki kontrol mekanizmaları aracılığıyla rejim, halk üzerinde kapsamlı bir denetim kurdu.
Bu dönemde Hitler’in öncülüğünde Almanya'da antisemitik yasalar çıkarılmış, Yahudi yurttaşların toplumsal, ekonomik ve hukuki hakları sistematik biçimde kısıtlanmaya başlanmıştır. Nazi rejimi, yalnızca siyasi bir dönüşüm değil; aynı zamanda ideolojik, kültürel ve toplumsal yeniden yapılanma süreci gerçekleştirmiştir.
Adolf Hitler'in Nürnberg'de Alman Nazi Partisi'nin (NSDAP) yarı askeri kanadı olan Sturmabteilung (SA) üniformasıyla 1938'de çekilmiş bir fotoğrafı. (WorldHistory.)
Yahudi Karşıtlığı ve Irkçı Politikalar
Adolf Hitler’in siyasal söyleminin temel bileşenlerinden biri, Yahudi karşıtlığına dayanan ırkçı ideolojidir. Bu düşünce yapısı, 1920’li yıllarda şekillenmiş ve 1933’ten itibaren devlet politikası hâline gelmiştir. Nasyonal Sosyalist ideoloji, Yahudileri yalnızca dini veya etnik bir topluluk olarak değil, Almanya’nın kültürel, ekonomik ve siyasi sorunlarının kaynağı olarak görmüştür. Hitler, Mein Kampf adlı eserinde Yahudileri ulusal bir tehdit olarak tanımlamış ve bu görüşü sistematik politikalarının temeli yapmıştır.
1933 yılında iktidara geldikten kısa süre sonra Nazi rejimi, Yahudilere karşı ayrımcı yasalar çıkarmaya başlamıştır. Bu sürecin ilk aşamasında kamu kurumlarında çalışan Yahudilerin görevlerine son verilmiş, vatandaşlık hakları kısıtlanmış ve sosyal hayattan dışlanmalarına yönelik çeşitli düzenlemeler getirilmiştir. 1935 yılında kabul edilen Nürnberg Yasaları, bu politikaların hukuki temelini oluşturmuştur. Bu yasalar çerçevesinde Yahudilerin Alman vatandaşlığı ellerinden alınmış, “Ari” ırkın üstünlüğü yasal güvenceye bağlanmıştır. Ayrıca Yahudilerle Almanlar arasındaki evlilikler ve cinsel ilişkiler de yasaklanmıştır.
Rejim, yalnızca Yahudilere değil, Romanlar, Slavlar, siyahiler, zihinsel veya fiziksel engelliler, eşcinseller ve rejim muhaliflerine karşı da ayrımcı ve dışlayıcı politikalar izlemiştir. Nazi ideolojisi, toplumun “ırksal saflığını” korumayı amaçlayan bir biyopolitik yapı öngörmüş ve bu doğrultuda zorunlu kısırlaştırma, eutanasia (ötenazi) programları gibi uygulamalar başlatmıştır.
Antisemitik (yahudi karşıtı) propagandanın yaygınlaştırılmasında medya, sinema, eğitim sistemi ve sivil toplum kuruluşları da yoğun biçimde kullanılmıştır. Yahudilerin “düşman” olarak tanımlandığı içerikler, özellikle çocuklara yönelik eğitim materyallerine kadar yayılmıştır. 1938 yılında yaşanan Kristallnacht (9–10 Kasım), rejimin Yahudi karşıtı şiddeti kitlesel bir biçimde örgütlediği dönüm noktalarından biri olmuştur. Bu olayda binlerce sinagog ve Yahudi işyeri tahrip edilmiş, çok sayıda kişi tutuklanmış ve bazıları öldürülmüştür.
Bu politikalar, ilerleyen süreçte Holokost’un zeminini oluşturan sistemli bir dışlama ve hedef gösterme süreciyle birleşmiştir. Irk temelli bu yaklaşım, Nazi rejiminin toplumu biçimlendirme anlayışının temel bileşeni olarak işlev görmüştür.
II. Dünya Savaşı’nın Başlaması
Adolf Hitler’in dış politikası, Almanya’nın I. Dünya Savaşı sonrası kaybettiği toprakları geri kazanmayı ve ulusal gücü yeniden tesis etmeyi hedefleyen revizyonist bir yaklaşımı temel almıştır. 1933’ten itibaren Versailles Antlaşması’nın sınırlayıcı hükümlerine karşı sistemli bir meydan okuma süreci başlatılmıştır. Almanya, yeniden silahlanma programına girmiş; 1935’te zorunlu askerlik uygulaması geri getirilmiş, 1936’da ise Rheinland bölgesi silahlandırılarak askeri olarak işgal edilmiştir.
Hitler, Almanca konuşan halkların tek bir “Büyük Almanya” çatısı altında birleştirilmesi düşüncesiyle 1938 yılında Avusturya’yı ilhak etmiş (Anschluss), ardından Çekoslovakya’nın Sudetenland bölgesini talep etmiş ve 1939’da bu ülkenin tamamını işgal etmiştir. Bu gelişmeler, Batılı devletlerin izlediği uzlaşmacı dış politika çerçevesinde (özellikle İngiltere'nin “yatıştırma politikası”) sert bir yanıtla karşılaşmamıştır.
1 Eylül 1939 tarihinde Almanya'nın Polonya’ya saldırması, II. Dünya Savaşı’nın başlangıcını oluşturmuştur. Bu saldırı, Almanya ile Sovyetler Birliği arasında imzalanmış olan Molotov-Ribbentrop Paktı’nın gizli hükümlerine dayanarak gerçekleştirilmiş; anlaşma uyarınca Polonya, iki ülke arasında paylaşılmıştır. Almanya'nın bu eylemi üzerine İngiltere ve Fransa, 3 Eylül 1939'da Almanya’ya savaş ilan etmiştir.
Adolf Hitler, 23 Haziran 1940’ta Fransa’nın düşüşünün ardından Paris’i ziyaret etti. Fotoğrafta solunda mimar Albert Speer, sağında ise heykeltıraş Arno Breker yer almaktadır. (WorldHistory.)
Hitler, savaşın ilk dönemlerinde “Yıldırım Harbi” (Blitzkrieg) taktiğiyle hızlı ve etkili askeri başarılar elde etmiştir. Kısa sürede Danimarka, Norveç, Hollanda, Belçika, Lüksemburg ve Fransa işgal edilmiştir. 1940 yılına gelindiğinde, Almanya Batı Avrupa’da büyük ölçüde hâkimiyet kurmuş, Birleşik Krallık ise hava saldırılarıyla hedef alınmıştır. 1941 yılında Hitler, Sovyetler Birliği’ne yönelik Barbarossa Harekâtı'nı başlatarak iki cepheli savaş stratejisine geçmiştir. Aynı yılın Aralık ayında Japonya'nın Pearl Harbor’a saldırısı sonrasında ABD’nin de savaşa dâhil olmasıyla çatışma küresel bir boyut kazanmıştır.
Almanya’nın yayılmacı politikaları, savaşın ilerleyen evrelerinde ciddi askeri ve lojistik sorunlara yol açmış; bu gelişmeler Hitler’in stratejik kararlarının ve rejiminin sonunu hazırlayan süreci başlatmıştır.
Adolf Hitler'in Poltava'daki Güney Ordu Grubu Karargahı'nda Genelkurmay Başkanlığı ile birlikte çekilmiş bir fotoğrafı. (WorldHistory.)
Holokost ve Soykırım Süreci
Adolf Hitler’in liderliğindeki Nazi rejimi, ırkçı ideolojisini yalnızca ayrımcı yasalarla değil, aynı zamanda sistematik bir yok etme politikasıyla da uygulamaya koymuştur. Bu politika, II. Dünya Savaşı süresince Holokost olarak adlandırılan soykırımla sonuçlanmıştır. Holokost, başta Yahudiler olmak üzere Romanlar, engelliler, Slav halkları, eşcinseller ve siyasi muhalifleri kapsayan geniş bir kitleye yönelik organize imha kampanyasını ifade eder.
Soykırım süreci, 1939 sonrasında Nazi Almanyası’nın işgal ettiği bölgelerde Yahudi nüfusun toplu hâlde gettolaştırılmasıyla başlamıştır. Bu topluluklar, ağır yaşam koşullarına maruz bırakılmış, temel ihtiyaçlardan yoksun hâlde tutulmuşlardır. 1941 yılına gelindiğinde, işgal altındaki Sovyet topraklarında faaliyet gösteren Einsatzgruppen adlı özel birlikler, kitlesel infazlara girişmiştir. Bu mobil ölüm birlikleri, köy ve kasabalarda on binlerce kişiyi kurşuna dizerek öldürmüştür.
Holokost'un merkezi aşaması, 1942 yılında toplanan Wannsee Konferansı ile başlamıştır. Bu toplantıda Nazi üst düzey yetkilileri tarafından “Yahudi Sorunu”nun nihai çözümü (Endlösung) planlanmıştır. Bu doğrultuda, Avrupa’daki Yahudilerin tamamının yok edilmesini amaçlayan bir imha stratejisi benimsenmiştir. Bu süreçte Auschwitz-Birkenau, Treblinka, Sobibor, Belzec, Chelmno ve Majdanek gibi ölüm kampları inşa edilmiştir. Söz konusu kamplarda mahkûmlar, sistematik olarak gaz odalarında öldürülmüş; cesetleri yakılmış veya kitlesel mezarlara gömülmüştür.
Holokost sırasında yaklaşık altı milyon Yahudi hayatını kaybetmiştir. Bu sayı, dönemin Avrupa Yahudi nüfusunun yaklaşık üçte ikisini oluşturmaktadır. Aynı zamanda yüz binlerce Roman, zihinsel ve fiziksel engelli birey ile Nazi rejimine muhalif sayılan kişiler de benzer yöntemlerle hedef alınmıştır. Soykırım, yalnızca fiziksel yok etmeyi değil; aynı zamanda kültürel, dini ve sosyal kimliklerin silinmesini hedefleyen çok boyutlu bir süreci kapsamaktadır.
Holokost, modern tarih yazımında ve uluslararası hukukta soykırım kavramının tanımlanmasında belirleyici bir örnek teşkil etmiş; Birleşmiş Milletler’in 1948 tarihli Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi'ne doğrudan etki etmiştir.
Savaşın Son Yılları ve Çöküş Süreci
II. Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında hızlı başarılar elde eden Nazi Almanyası, 1942 yılından itibaren askeri ve stratejik açıdan zorlanmaya başlamıştır. Hitler’in 1941 yılında başlattığı Sovyetler Birliği’ne yönelik Barbarossa Harekâtı, savaşın seyrini belirleyen en önemli dönüm noktalarından biri olmuştur. Başlangıçta hızlı ilerlemeler sağlanmışsa da, 1942 sonrasında Kızıl Ordu’nun direnişi karşısında Alman orduları geri çekilmeye başlamıştır.
1942–1943 yıllarında Stalingrad Muharebesi, Almanya açısından ciddi bir yenilgiyle sonuçlanmıştır. Bu muharebe, Doğu Cephesi’nde Almanların ilerlemesinin durduğu ve geri çekilmenin başladığı bir dönüm noktası olmuştur. Ardından gelen Kursk Savaşı, Nazi Almanyası’nın Doğu’daki son büyük saldırı girişimi olarak kayıtlara geçmiştir. Aynı dönemde Batı’da Müttefik Devletler Kuzey Afrika’da başarı kazanmış, ardından 1943'te İtalya işgal edilmiştir.
Adolf Hitler, 1945 yılında savaşan Hitler Gençliği üyelerine—aralarında Alfred Czech’in de bulunduğu—madalya takdim ederken görüntülenmiştir. (WorldHistory.)
1944 yılında Normandiya Çıkarması (D-Day) ile Batı Cephesi’nde Müttefik kuvvetler Fransa’yı işgal etmeye başlamış; Almanya çok cepheli bir savaş durumunda ciddi askerî ve lojistik kayıplar yaşamıştır. Müttefikler batıdan ilerlerken, Sovyet kuvvetleri doğudan Berlin yönünde harekete geçmiş ve Almanya toprakları hızla kuşatılmıştır.
Hitler, savaşın son evresinde Berlin’deki Führerbunker adlı sığınakta kalmıştır. Bu dönemde psikolojik durumu giderek bozulmuş, çevresine ve komutanlarına karşı artan güvensizlik göstermiştir. 1945 yılı Nisan ayında Sovyet birlikleri Berlin’e ulaşmış ve şehir kuşatma altına alınmıştır. Hitler, yakın çevresiyle birlikte sığınakta kalmaya devam etmiş ve savaşın sona erdiğini kabullenmemiştir.
Ölümü ve Sonrası
Adolf Hitler, 30 Nisan 1945 tarihinde Berlin’deki Führerbunker’da intihar ederek hayatını sona erdirmiştir. Sovyet Kızıl Ordusu’nun Berlin’e tam anlamıyla girdiği sırada, yanında Eva Braun ile birlikte sığınakta bulunan Hitler, kendi isteğiyle ölümünü gerçekleştirmiştir. Eva Braun ile ölümünden bir gün önce evlenen Hitler, kısa süre sonra siyanür içerek ve ardından silah kullanarak yaşamına son vermiştir. Eva Braun’un ise yalnızca siyanür ile intihar ettiği belirlenmiştir.
Hitler'in ölümünden sonra cesetleri yakın çevresindekilerin talimatıyla benzin dökülerek yakılmıştır. Sovyet birlikleri tarafından bulunan kalıntılar, uzun süre kamuoyundan gizli tutulmuş; 1950’li yıllarda bazı belgeler ve tanıklıklar üzerinden kimlik tespiti yapılmıştır. 2018 yılında yapılan adli araştırmalar da Hitler’in ölüm tarihini ve nedenini doğrulamıştır.
Hitler’in ölümüyle birlikte Nazi rejimi fiilen sona ermiş; 7 Mayıs 1945’te Almanya, Müttefik Devletlere kayıtsız şartsız teslim olmuştur. Bu gelişme, Avrupa’da II. Dünya Savaşı’nın sonunu ifade eden V-E Day (Victory in Europe Day) olarak ilan edilmiştir.
Savaş sonrasında Nazi yetkilileri ve iş birlikçileri, Nürnberg Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi’nde yargılanmıştır. Bu yargılamalar sonucunda çok sayıda üst düzey yönetici savaş suçları, insanlığa karşı suçlar ve soykırım nedeniyle mahkûm edilmiştir. Hitler'in ölümü, bu yargı sürecinden muaf kalmasına yol açmakla birlikte, sorumluluğu tarihsel belgeler ve tanıklıklar yoluyla kapsamlı biçimde belgelenmiştir.
Mirası
Adolf Hitler’in mirası, 20. yüzyılın siyasal, hukuki ve toplumsal hafızasında derin etkiler bırakmıştır. Uyguladığı totaliter yönetim, yol açtığı küresel savaş ve Holokost nedeniyle, ismi modern dünyada genellikle yıkım, şiddet ve diktatörlükle özdeşleştirilmiştir.
Savaşın ardından Nazi rejiminin suçları, uluslararası mahkemelerde yargılanmış; bu süreçte “soykırım” ve “insanlığa karşı suç” kavramları uluslararası hukukta kalıcı yer edinmiştir. Nürnberg Mahkemeleri, Hitler’in siyasal ve bürokratik yapısının sorumluluğunu belgelemiş ve modern ceza hukuku açısından dönüm noktası olmuştur.
Almanya ve diğer ülkelerde Nazi dönemine dair tarihî yüzleşme süreçleri başlatılmış; müzeler, anma etkinlikleri ve eğitim programlarıyla toplumsal hafızanın korunması hedeflenmiştir. Hitler’in mirası, çağdaş aşırı sağ ve otoriter eğilimlere karşı tarihsel bir uyarı olarak görülmekte; demokratik kurumların, insan haklarının ve hukukun üstünlüğünün önemini hatırlatan bir örnek olarak değerlendirilmektedir.
