Sakarya, Marmara Bölgesi’nin doğusunda yer alan ve tarih boyunca çeşitli medeniyetlerin etkisinde kalmış bir şehirdir. Verimli tarım arazileri, sanayi faaliyetleri ve ulaşım ağları ile ekonomik açıdan önemli bir konumdadır. Acarlar Longozu, Sapanca Gölü ve yaylaları gibi doğal alanlara sahip olan kent, tarihî dokusunu Taraklı ve Osmanlı dönemi eserleriyle korumaktadır. Deprem kuşağında bulunması nedeniyle Adapazarı Deprem ve Kültür Müzesi gibi yapılarla bilinçlendirme faaliyetleri yürütülmektedir.

^Kentpark

Tarihçe

Tarih Öncesi Dönem

Sakarya ili, göç yolları üzerinde bulunması nedeniyle tarih öncesi çağlardan itibaren insan yerleşimlerine ev sahipliği yapmıştır. Bölgedeki arkeolojik araştırmalar sınırlı olmakla birlikte, Kaynarca’da bulunan çakmak taşı yongaları, Kocaali’de ele geçen taş el baltası ve pişmiş toprak kaplar, burada Neolitik ve Kalkolitik dönemlerde yerleşim olduğunu göstermektedir. Ancak bölgenin tarih öncesi dönemine ilişkin kapsamlı kazılar henüz gerçekleştirilmemiştir.

Antik Çağ

Sakarya, Anadolu’da ilk siyasi birliği kuran Hititler’in sınırları içinde bulunmasına rağmen bu döneme ait herhangi bir kalıntı günümüze ulaşmamıştır. MÖ 1200’lerde Deniz Kavimleri’nin Anadolu’ya göçü sonucu Hititler’in egemenliği sona ermiş, ardından Frigler bölgeye hâkim olmuştur. Frigler, Sakarya Nehri’nden Büyük Menderes’e kadar olan geniş bir alana yayılarak doğuda Kapadokya’ya kadar uzanan bir kültürel etki alanı oluşturmuşlardır.

Klasik dönemde Sakarya, Bitinya (Bithynia) Bölgesi içinde yer almıştır. Bitinya, günümüzde Kocaeli, Yalova, Sakarya, Bilecik, Bolu, Zonguldak ve Bursa illerini kapsayan geniş bir coğrafyayı içine almaktadır. Bölge, adını burada yerleşen ve zamanla kendi krallıklarını kuran Bitinlerden almıştır. Sakarya Nehri, Frig mitolojisinde Saggarios adıyla anılan bir nehir tanrısı olarak bilinmektedir. Roma ve Bizans dönemlerinde ise bölge, Nikomedia (İzmit) ve Prusias (Konuralp) gibi önemli kentlerin etki alanında kalmış, askeri ve ticari yolların geçtiği stratejik bir bölge olmuştur.

Osmanlı Dönemi

Osmanlıların bölgeye hâkimiyeti XIV. yüzyılın ilk çeyreğinde başlamıştır. Konuralp Bey ve Akçakoca Bey gibi Osmanlı komutanları tarafından fethedilen Sakarya toprakları, Osmanlı Devleti’nin Batı Anadolu’daki genişleme sürecinde önemli bir yer tutmuştur. Osmanlı döneminde bölgeye Kafkasya, Balkanlar ve Rumeli’den yoğun göçler olmuş, bu durum şehrin demografik yapısını büyük ölçüde etkilemiştir.

Adapazarı’nın tarihî gelişimi XVI. yüzyılda küçük bir köy olarak başlamıştır. Osmanlı döneminde çevredeki ormanların açılmasıyla tarıma elverişli araziler oluşturulmuş ve bölgeye yerleşim artmıştır. XVII. yüzyılda pazar yeri olarak önem kazanan Adapazarı, zamanla bölgenin ticaret merkezi hâline gelmiştir. XIX. yüzyılda kasaba görünümü alan şehir, İzmit Sancağı’na bağlı bir kaza merkezi olmuştur. 1869 yılında belediye teşkilatı kurulmuş ve bölge, ticaretin yanı sıra idari bir merkez hâline gelmiştir. Ayrıca, Kırım Savaşı sonrasında Kafkas göçmenlerinin bölgeye yerleştirilmesi, nüfusun hızla artmasına katkı sağlamıştır.

Milli Mücadele Dönemi

Sakarya, Millî Mücadele yıllarında stratejik bir öneme sahipti. 25 Mart 1921’de Yunan ordusu tarafından işgal edilen Adapazarı, 21 Haziran 1921’de Türk ordusunun başarılı operasyonları sonucunda geri alınmıştır. Bu süreçte halk, Kurtuluş Savaşı’nda önemli bir direniş göstermiştir. Ayrıca, Millî Mücadele’ye karşı çıkan yerel isyanlardan biri olan Adapazarı Ayaklanması, 3 Nisan 1920’de başlamış ve Ali Fuat Cebesoy tarafından bastırılmıştır.

Cumhuriyet Dönemi ve Sakarya’nın İl Olması

1923 yılında Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle birlikte Adapazarı, gelişmeye devam etmiş ve ekonomik faaliyetleri çeşitlenmiştir. 1927 yılında yapılan ilk nüfus sayımında şehrin nüfusu 22.550 olarak kaydedilmiştir. 1950’li yıllarda şehir sanayileşme sürecine girmiş ve 1954 yılında Kocaeli’nden ayrılarak Sakarya adıyla il statüsü kazanmıştır. 1950’lerden itibaren hızla sanayileşen Sakarya’da, şeker, deri, yağ, traktör, kimya ve otomotiv sektörlerinde fabrikalar kurulmuştur. Geleneksel tarım ürünlerinin yanı sıra sanayi üretimi de ekonomik yapıda önemli bir yer tutmaya başlamıştır.

Depremler ve Yeniden Yapılanma

Sakarya, I. derece deprem kuşağında yer aldığından tarih boyunca çeşitli depremlerden etkilenmiştir. Özellikle 1943, 1967 ve 1999 yıllarında meydana gelen büyük depremler şehirde ciddi hasara neden olmuştur. 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi, Sakarya için en yıkıcı felaketlerden biri olmuş, Adapazarı’nda 3.891 kişi hayatını kaybetmiş, binlerce bina yıkılmış ve yüz binlerce insan evsiz kalmıştır. Depremin ardından şehir, devlet ve sivil toplum kuruluşlarının katkılarıyla yeniden inşa edilmiştir.

Günümüzde Sakarya

Günümüzde Sakarya, sanayi, tarım ve turizm alanlarında önemli bir merkez konumundadır. İstanbul ve Ankara gibi iki büyük metropol arasında yer alması, ulaşım ağları açısından avantaj sağlamaktadır. Sakarya Nehri ve Sapanca Gölü gibi doğal kaynakları, Acarlar Longozu, yaylaları ve Karadeniz kıyısındaki plajlarıyla turizm açısından da dikkat çekmektedir. Ayrıca, Osmanlı dönemi mimarisini koruyan Taraklı ve tarihi eserleri ile kültürel mirasını sürdürmektedir. Bugün, hızla büyüyen nüfusu, gelişen sanayisi ve doğal güzellikleriyle Sakarya, Marmara Bölgesi'nin önemli şehirlerinden biri olmaya devam etmektedir.

^{Taraklı Evleri}

Coğrafi Yapı

Konum ve Sınırlar

Sakarya, Türkiye’nin kuzeybatısında, Marmara Bölgesi’nin doğusunda yer almaktadır. Doğuda Düzce, güneydoğuda Bolu, güneyde Bilecik, batıda Kocaeli, kuzeyde ise Karadeniz ile sınır komşusudur. İl merkezi Adapazarı olup, şehir İstanbul-Ankara arasında önemli bir geçiş noktasıdır. Sakarya, coğrafi konumu nedeniyle sanayi, tarım ve turizm açısından avantajlı bir yapıya sahiptir.

İklim

Sakarya, Karadeniz iklimi ile Marmara geçiş iklimi özelliklerini taşımaktadır. Kuzeyde Karadeniz’e kıyısı bulunan bölge, genellikle ılıman ve nemli bir iklime sahiptir. Yazları serin, kışları ise ılık ve yağışlı geçer. Karadeniz kıyısında yıl boyunca yağış miktarı yüksek olup, iç kesimlere doğru ilerledikçe karasal iklimin etkileri görülmeye başlar. Kış aylarında yüksek kesimlerde kar yağışı yaygındır. Sakarya'da yıllık ortalama sıcaklık 13-15°C arasında değişmekte olup, en soğuk ay ocak, en sıcak ay ise temmuzdur.

Yeryüzü Şekilleri

Sakarya, hem kıyı şeridi hem de iç kesimlerdeki yükseltileriyle çeşitlilik gösteren bir topografyaya sahiptir. İl topraklarının büyük bölümü alçak ovalardan ve hafif dalgalı platolardan oluşmaktadır.

• Ovalar: Sakarya Ovası, ilin en büyük ovasıdır ve geniş tarım arazilerine sahiptir. Ayrıca Pamukova, Geyve ve Akyazı ovaları da verimli tarım alanları olarak öne çıkmaktadır.
• Dağlar ve Yaylalar: İlin güneyinde Samanlı Dağları uzanırken, doğuda Bolu Dağları’nın uzantıları görülmektedir. Dikmen, Keremali ve Çiğdem Yaylaları, ilin yüksek kesimlerinde yer almakta ve yayla turizmi açısından önem taşımaktadır.

Doğal Kaynaklar ve Madenler

Sakarya, su kaynakları bakımından zengin olmakla birlikte, yer altı kaynakları sınırlıdır.

• Ormanlar ve Doğal Kaynaklar: İlin yaklaşık %40’ı ormanlarla kaplıdır. Kayın, meşe, gürgen ve kestane gibi ağaç türleri yaygındır. Acarlar Longozu gibi özel ekosistemlere sahip alanlar bulunmaktadır.
• Madenler: Sakarya’da maden rezervleri sınırlı olup, özellikle Hendek ve Pamukova çevresinde kireçtaşı ve mermer yatakları bulunmaktadır. Ayrıca doğal kaynak suları açısından zengin olan bölgede termal turizm faaliyetleri gelişmiştir.

Akarsular ve Barajlar

Sakarya, adını aldığı Sakarya Nehri ve diğer akarsu sistemleri ile zengin bir su ağına sahiptir.

• Sakarya Nehri: Türkiye’nin en büyük üçüncü nehri olan Sakarya Nehri, il topraklarından geçerek Karadeniz’e dökülmektedir. Çark Suyu, nehrin önemli kollarından biridir.
• Diğer Akarsular: Melen Çayı, Mudurnu Çayı, Karasu Deresi ve Sapanca Gölü’nü besleyen dereler ilin diğer önemli su kaynaklarıdır.
• Barajlar: İlde sulama ve enerji üretimi amacıyla kullanılan barajlar bulunmaktadır. Akçay Barajı, Ballıkaya Barajı ve Sapanca Gölü içme suyu ve tarımsal sulamada önemli rol oynamaktadır.

Sakarya, coğrafi yapısı itibarıyla hem tarımsal hem de sanayi üretimi açısından elverişli bir konuma sahiptir. Doğal kaynakları, akarsu sistemleri ve iklim yapısı ile hem ekonomik hem de turistik açıdan önemli bir şehir konumundadır.

^{Sapanca Gölü}

Ekonomik Yapı

Sakarya, Marmara Bölgesi’nin gelişen şehirlerinden biri olarak sanayi, tarım ve ticaret alanlarında önemli bir ekonomik potansiyele sahiptir. İstanbul ve Ankara gibi iki büyük metropol arasında yer alması, ulaşım ağları açısından avantaj sağlamaktadır. Ekonomik yapısında sanayi sektörü ağırlıklı olmakla birlikte, tarım ve ticaret faaliyetleri de önemli bir yer tutmaktadır.

Sanayi ve Üretim

Sakarya, sanayi üretimi açısından Türkiye’nin önde gelen illerinden biridir. Kentin sanayileşme süreci 1950’li yıllarda başlamış olup, 1990’lardan itibaren hız kazanmıştır. Bugün birçok organize sanayi bölgesi (OSB) ile farklı sektörlerde üretim faaliyetleri yürütülmektedir.

• Otomotiv Sanayi: Sakarya, Türkiye’nin önemli otomotiv üretim merkezlerinden biridir. Toyota, Otokar ve TürkTraktör gibi büyük otomotiv firmalarının üretim tesisleri burada bulunmaktadır. Otomotiv yan sanayisi de gelişmiş olup, birçok küçük ve orta ölçekli firma sektöre üretim yapmaktadır.
• Makine ve Metal Sanayi: İlde makine imalatı ve metal sanayi gelişmiş durumdadır. Çeşitli metal işleme, döküm ve otomotiv yedek parça üretimi yapan fabrikalar faaliyet göstermektedir.
• Gıda Sanayi: Sakarya, tarımsal üretime dayalı olarak gelişen bir gıda sanayisine sahiptir. Un, yağ, şeker ve süt ürünleri üretimi yapılmaktadır. Ayrıca meşrubat ve içecek üretimi konusunda faaliyet gösteren firmalar bulunmaktadır.
• Kimya ve Plastik Sanayi: Kentte çeşitli plastik ve kimya sanayi ürünlerinin üretimi yapılmaktadır. Çeşitli boya, deterjan ve temizlik ürünleri fabrikaları faaliyet göstermektedir.
• İnşaat ve Yapı Malzemeleri: Sakarya’da çimento, tuğla ve mermer üretimi gibi inşaat sektörüne yönelik sanayi kolları bulunmaktadır.
• Organize Sanayi Bölgeleri: Sakarya’da 1. ve 2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) başta olmak üzere Hendek, Karasu ve Ferizli OSB’leri gibi sanayi alanları bulunmaktadır. Bu bölgeler, sanayinin sistematik olarak gelişmesini sağlamaktadır.

Ticaret ve Hizmet Sektörü

Sakarya, İstanbul ve Ankara arasında önemli bir ticaret noktasıdır. Tarım ve sanayi üretiminin yanı sıra hizmet sektörü de kent ekonomisinde önemli bir paya sahiptir.

• Perakende ve Toptan Ticaret: Kent merkezinde ve ilçelerde birçok alışveriş merkezi, toptancı hali ve ticaret alanları bulunmaktadır. Tarım ürünleri, sanayi ürünleri ve tekstil alanlarında ticaret faaliyetleri yürütülmektedir.
• Lojistik ve Ulaşım Hizmetleri: Sakarya, karayolu ve demiryolu ulaşımı açısından stratejik bir konumda yer almaktadır. İstanbul-Ankara karayolu ve demiryolu üzerinde bulunması, lojistik hizmetlerin gelişmesini sağlamaktadır. Nakliye, depolama ve taşımacılık sektörleri gelişmiş olup, ulusal ve uluslararası taşımacılık faaliyetleri yürütülmektedir.
• Turizm ve Konaklama: Sakarya, doğa turizmi, yayla turizmi ve termal turizm açısından gelişmeye açık bir şehirdir. Sapanca Gölü çevresindeki oteller, Akyazı ve Taraklı’daki termal tesisler, yaylalardaki bungalov konaklamaları ve Karasu sahilindeki yazlık turizmi, hizmet sektörüne katkı sağlamaktadır.
• Finans ve Bankacılık: Kentte kamu ve özel bankaların şubeleri yaygın olarak bulunmaktadır. Finans sektörü, sanayi ve ticaretin gelişimi ile paralel olarak büyümektedir.
• Eğitim ve Sağlık Hizmetleri: Sakarya Üniversitesi ve Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, kentin eğitim sektörüne büyük katkı sağlamaktadır. Ayrıca, şehirde kamu ve özel sağlık kuruluşları bulunmaktadır. Sağlık turizmi açısından termal tesisler ve rehabilitasyon merkezleri de önemli bir yer tutmaktadır.

Sakarya, sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerindeki gelişimiyle Marmara Bölgesi'nin önemli ekonomik merkezlerinden biri olmaya devam etmektedir. Yatırım alanlarının çeşitliliği ve lojistik avantajları sayesinde ekonomik büyümesini sürdürmektedir.

Altyapı

Sakarya, sanayi, ticaret ve turizm açısından gelişen bir şehir olup, altyapı yatırımları da bu gelişimi desteklemektedir. Kent içi ulaşım, eğitim kurumları ve üniversiteler açısından önemli yatırımlara sahip olan şehir, bölgesel ve ulusal ulaşım ağlarına entegre edilmiş durumdadır.

Kent İçi Ulaşım

Sakarya’da kent içi ulaşım, toplu taşıma, özel araç kullanımı ve bisiklet yolları ile sağlanmaktadır. Büyükşehir Belediyesi ve özel taşımacılar tarafından yürütülen ulaşım hizmetleri, şehir merkezini ilçelere ve çevre illere bağlamaktadır.

• Toplu Taşıma: Sakarya Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı Sakarya Ulaşım A.Ş. ve özel halk otobüsleri, şehir içi ulaşımda önemli bir yer tutmaktadır. Minibüs ve dolmuş hatları özellikle ilçeler ile kent merkezi arasında bağlantı sağlamaktadır.
• Raylı Sistem: Adaray adıyla bilinen hafif raylı sistem, Adapazarı ve Arifiye arasında hizmet vermiş olup, kent içi ulaşımı rahatlatmak için planlanan projeler arasında yer almaktadır.
• Bisiklet Yolları: Sakarya, Türkiye’de "Bisiklet Dostu Şehir" unvanına sahip şehirlerden biridir. Özellikle "Bisiklet Vadisi" adıyla bilinen spor alanları, uluslararası bisiklet organizasyonlarına ev sahipliği yapmaktadır.
• Ana Ulaşım Aksları: Şehir içi ulaşımda Çevre Yolu, D-100 (E-5) Karayolu, TEM Otoyolu bağlantıları ve şehir merkezi ana arterleri (Atatürk Bulvarı, Çark Caddesi, Ankara Caddesi) önemli bir rol oynamaktadır.

Kent içi ulaşım, Sakarya’nın sanayi ve ticaret merkezlerine olan yakınlığı nedeniyle sürekli gelişmekte olup, büyükşehir belediyesi tarafından yeni ulaşım projeleri hayata geçirilmektedir.

Üniversiteler ve Eğitim Altyapısı

Sakarya, eğitim alanında bölgesel bir merkez konumundadır. Üniversiteleri, teknik ve mesleki okulları ile gelişmiş bir eğitim altyapısına sahiptir.

• Sakarya Üniversitesi (SAÜ): 1992 yılında kurulan üniversite, mühendislik, fen bilimleri, sağlık bilimleri, sosyal bilimler ve eğitim alanlarında Türkiye’nin önde gelen üniversitelerinden biridir. Kampüsü Serdivan ilçesinde yer almakta olup, modern eğitim binaları, kütüphane, laboratuvarlar, spor alanları ve araştırma merkezleri ile öğrencilere geniş imkânlar sunmaktadır.
• Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi (SUBÜ): 2018 yılında Sakarya Üniversitesi’nden ayrılarak kurulan üniversite, mesleki ve teknik eğitime odaklanmış bir yapıya sahiptir. Uygulamalı eğitim modeli ile sanayi ve iş dünyasıyla iş birliği yaparak öğrencilere teorik ve pratik eğitim imkânı sunmaktadır.

Eğitim Altyapısı

• İlk ve Ortaöğretim: Sakarya’da Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı devlet okulları ve özel eğitim kurumları ile birlikte imam hatip, meslek liseleri ve fen liseleri gibi çeşitli eğitim kurumları bulunmaktadır.
• Teknik ve Mesleki Eğitim: Sanayi şehri olan Sakarya’da meslek liseleri, sanayiye nitelikli iş gücü kazandırmak açısından önem taşımaktadır. Sakarya Mesleki ve Teknik Anadolu Liseleri, bu alanda önemli bir yere sahiptir.
• Özel Eğitim Kurumları: Sakarya’da özel okullar, yabancı dil eğitimi veren kolejler ve uluslararası eğitim programları sunan kurumlar bulunmaktadır.
• Halk Eğitim Merkezleri: Sakarya’da Halk Eğitim Merkezleri mesleki eğitim, sanat ve kültürel gelişim kursları sunarak toplumun her kesimine eğitim fırsatları sağlamaktadır.

Sakarya, üniversiteleri, meslek liseleri ve eğitim altyapısıyla bölgesel anlamda önemli bir eğitim merkezi konumundadır. Gelişen sanayisi ve büyüyen nüfusuna paralel olarak eğitim yatırımları da artmaktadır.

Mutfağı ve Yemekleri

Sakarya mutfağı, coğrafi konumu ve tarihi göç hareketleri nedeniyle oldukça zengin bir kültürel çeşitliliğe sahiptir. Osmanlı mutfağının izlerini taşıyan yemeklerin yanı sıra, Balkanlar, Kafkasya ve Karadeniz mutfaklarının etkisi Sakarya mutfağında belirgin şekilde görülmektedir. Tarım ve hayvancılığın gelişmiş olması, mutfağa özgü malzemelerin çeşitliliğini artırmış, unlu mamuller, et yemekleri, süt ürünleri ve sebzeler yemek kültürünün temel taşları olmuştur.

Ana Yemekler ve Özel Lezzetler

Islama Köfte

Sakarya’nın en bilinen yemeklerinden biri olan Islama Köfte, Balkan göçmenleri tarafından getirilen ve zamanla Sakarya mutfağına özgü hale gelen bir yemektir. Köfte, kıyma, soğan ve baharatlarla hazırlanır ve yanında kemik suyuna batırılarak ızgarada kızartılmış ekmek dilimleriyle servis edilir. Üzerine kırmızı toz biberli sos dökülerek sunulur.

Keşkek

Sakarya’da özellikle Kaynarca ilçesinde düğün, bayram ve özel günlerde yapılan bir yemektir. Anadolu'nun birçok bölgesinde farklı tarifleri bulunan keşkek, Sakarya'da tavuk eti kullanılarak hazırlanır. Buğday ve etin uzun süre pişirilerek dövülmesiyle yapılan keşkek, üzerine eritilmiş tereyağı ve özel bir baharat olan dartı eklenerek servis edilir.

Kabak Tatlısı

Sakarya, Türkiye’nin en önemli balkabağı üretim merkezlerinden biri olduğu için kabak tatlısı burada oldukça meşhurdur. Kalın dilimler halinde doğranan balkabakları şekerle pişirilir, üzerine tahin, ceviz veya fındık eklenerek servis edilir. Tatlı, özellikle kış aylarında sıkça tüketilir.

Çerkez Tavuğu

Sakarya mutfağı, Kafkas göçmenlerinin etkisini de taşımaktadır. Çerkez Tavuğu, haşlanmış tavuk etinin ceviz, ekmek içi ve sarımsak ile ezilerek özel bir sosla karıştırılmasıyla yapılır. Soğuk servis edilen bu yemek, özellikle misafir sofralarında meze olarak sunulmaktadır.

Ayva Yemeği ve Tatlısı

Sakarya, Türkiye’nin ayva üretiminde önemli bir yere sahip olması nedeniyle ayva yemeği ve tatlısı da yöresel mutfakta önemli bir yere sahiptir. Ayva, et yemeklerine tatlı-ekşi bir aroma katması için kullanılır. Özellikle kuzu etiyle pişirilen ayva yemeği, tarçın, karanfil ve nar ekşisi ile tatlandırılır. Ayva tatlısı da kaymakla beraber servis edilmektedir.

Balkabağı Çorbası

Sakarya’da bolca yetişen balkabağı, sadece tatlı yapımında değil, çorba olarak da tüketilmektedir. Balkabağı çorbası, süt, tereyağı ve baharatlarla hazırlanır ve özellikle kış aylarında sıcak bir başlangıç yemeği olarak sunulur.

Hamur İşleri ve Unlu Mamuller

Boşnak Böreği

Balkan göçmenlerinin Sakarya mutfağına kazandırdığı bir lezzettir. İnce açılmış hamur, kıyma, patates veya peynir iç harcıyla doldurularak rulo şeklinde sarılır ve tepsiye dizilerek fırında pişirilir. Sıcakken üzerine tereyağı gezdirilerek servis edilir.

Pırasalı Kapama

Sakarya’nın özellikle Pamukova ve Geyve ilçelerinde yapılan bir hamur işidir. Pırasa, kıyma ve baharatlarla hazırlanan iç harç, mayalı hamurun içine konularak fırında pişirilir.

Gözleme ve Bazlama

Sakarya’nın köylerinde sıkça yapılan bir yiyecektir. Odun ateşinde sac üzerinde pişirilen bazlama ve gözleme, peynirli, patatesli veya kıymalı iç harçlarla hazırlanır.

Yöresel İçecekler

Karadut Şurubu

Sakarya'da yetişen karadutlardan yapılan karadut şurubu, özellikle yaz aylarında serinletici bir içecek olarak tüketilir. Karadutların ezilip şeker ve su ile kaynatılmasıyla hazırlanır.

Kızılcık Şerbeti

Özellikle Geyve ve Taraklı ilçelerinde sıkça tüketilen kızılcık şerbeti, ferahlatıcı bir içecek olarak sofralarda yer alır. Kızılcık meyveleri şekerle kaynatılıp soğutularak servis edilir.

Sakarya Mutfağının Genel Özellikleri

• Yerel Ürünler: Sakarya mutfağı, balkabağı, ayva, kara lahana, fındık ve mısır unu gibi yerel ürünlerin yoğun kullanımı ile dikkat çeker.
• Göçmen Mutfağı Etkisi: Balkan, Kafkas ve Karadeniz mutfaklarının etkisi, yemek çeşitliliğini artırmış, özgün tatlar ortaya çıkmıştır.
• Et ve Tahıl Ürünleri: Sakarya mutfağında et yemekleri yaygın olup, buğday, mısır unu ve sebzeler yemeklerin temel bileşenleri arasındadır.
• Tatlılar: Sakarya’nın tatlıları, özellikle balkabağı ve fındık kullanılarak hazırlanan lezzetleriyle ön plana çıkmaktadır.

Sonuç olarak, Sakarya mutfağı, tarihi ve coğrafi özellikleriyle şekillenmiş, çeşitli göç hareketlerinin izlerini taşıyan zengin ve özgün bir mutfaktır. Yöresel ürünlerin, geleneksel tariflerle buluştuğu bu mutfak, hem yerel halk hem de ziyaretçiler için geniş bir lezzet yelpazesi sunmaktadır.

^Kentpark

Tarihi Yapılar

Sakarya, tarihi boyunca farklı medeniyetlerin etkisinde kalmış ve çeşitli dönemlere ait önemli yapıları bünyesinde barındıran bir şehir olmuştur. Roma, Bizans ve Osmanlı dönemlerinden kalan yapılar, kentin tarihî kimliğini yansıtmaktadır. Camiler, köprüler, kaleler ve türbeler, Sakarya’nın geçmişine ışık tutan önemli eserler arasında yer almaktadır.

Camiler ve Dini Yapılar

Orhan Camii

Sakarya’nın en eski camilerinden biri olan Orhan Camii, Osmanlı’nın bölgedeki fetih hareketlerinden sonra Konuralp Bey tarafından Orhan Gazi adına inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı ve tek minareli olan cami, Sultan II. Abdülhamid döneminde bütünüyle yenilenmiştir. Günümüzde hem mimari hem de tarihi açıdan önemli bir yapı olarak varlığını sürdürmektedir.

Yunus Paşa Camii (Kurşunlu Camii)

1517 yılında Yavuz Sultan Selim döneminde, veziri Yunus Paşa tarafından yaptırılan cami, Mimar Sinan eseri olarak kabul edilmektedir. Cami, Osmanlı klasik mimarisinin izlerini taşımakta olup kesme taşlardan inşa edilmiştir. Kubbesi kurşun kaplı olduğu için halk arasında “Kurşunlu Camii” olarak da bilinmektedir. İç mekân süslemeleri ve yazıları dikkat çekicidir.

Hacı Hasan Camii

Adapazarı’nın en eski camilerinden biri olan Hacı Hasan Camii, Osmanlı dönemi mimarisini yansıtan bir yapıdır. Günümüze kadar çeşitli onarımlar görmüş olup, özellikle minaresi ve iç mekân süslemeleri ile dikkat çekmektedir.

Kaleler ve Savunma Yapıları

Harmantepe Kalesi

Bizans döneminde inşa edilen ve doğu sınırlarını koruma amacı taşıyan Harmantepe Kalesi, XI. veya XIII. yüzyılda inşa edilmiştir. Sakarya Nehri’nin batı yakasında yer alan kale, savunma amaçlı ileri karakol ve gözetleme kulesi niteliği taşımaktadır. Günümüzde önemli bir kültürel miras olarak korunmaktadır.

Paşalar Kalesi (Karaceyş Kalesi)

Pamukova ilçesinde yer alan Paşalar Kalesi, Bizans dönemine ait bir yapıdır. 1314 yılında Osman Gazi döneminde Osmanlı topraklarına katılmıştır. Kale, bölgenin ticaret yollarını ve Pamukova Ovası’nı kontrol altında tutmak amacıyla inşa edilmiştir. Sur duvarlarında geç Roma dönemine ait devşirme taşlar kullanılmıştır.

Köprüler

Sakarya Köprüsü

Atatürk’ün emriyle 1936-1937 yıllarında inşa edilen Sakarya Köprüsü, o dönemin Bayındırlık Bakanı Ali Çetinkaya tarafından yaptırılmıştır. 108 metre uzunluğunda ve 4.80 metre genişliğinde olan köprü, Sakarya Nehri üzerinde yer almaktadır. Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan en önemli ulaşım yapılarından biri olarak şehrin sembolleri arasına girmiştir.

II. Bayezid Köprüsü (Alifuatpaşa Köprüsü)

1495 yılında Osmanlı padişahı II. Bayezid tarafından inşa ettirilen köprü, Sakarya Nehri üzerinde yer almakta olup, kesme taşlardan yapılmıştır. 14 gözlü olarak inşa edilen köprünün bir kısmı günümüze kadar ulaşmış olup, bazı bölümleri restore edilmiştir. Osmanlı mimarisinin önemli köprü yapılarından biri olarak kabul edilmektedir.

Türbeler ve Mezarlıklar

Keremali Türbesi

Akyazı ilçesinde, Keremali Yaylası’nda yer alan türbe, yörede kutsal kabul edilen bir ziyaret noktasıdır. Keremali ve Ali isimli iki savaşçının burada şehit olduğu anlatılmakta ve türbenin bu isimlerden geldiği rivayet edilmektedir. Türbenin bulunduğu alan, doğal güzellikleri ve mistik atmosferi ile dikkat çekmektedir.

Müzeler ve Tarihi Yapılar

Sakarya Müzesi (Atatürk Evi)

Sakarya Müzesi, Mustafa Kemal Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım ile 17 Haziran 1922’de buluştuğu ve üç gün konakladığı evde kurulmuştur. 1967 yılında meydana gelen depremde büyük ölçüde hasar gören bina, 1983 yılında yeniden restore edilmiştir. Günümüzde müze olarak hizmet vermekte olup, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi’ne ait çeşitli eserleri sergilemektedir.

Adapazarı Deprem ve Kültür Müzesi

1999 Marmara Depremi’nin izlerini anlatan müze, 2004 yılında açılmıştır. Müzede, 1967 ve 1999 yıllarında meydana gelen depremlerle ilgili fotoğraflar, yıkılan binaların kalıntıları, sismograf cihazları ve simülasyon odaları bulunmaktadır. Müze, deprem bilincinin artırılması ve Sakarya’nın sismik geçmişinin anlatılması açısından önemli bir merkezdir.

Diğer Tarihi Yapılar

Taraklı Evleri ve Sakin Şehir Statüsü

Taraklı ilçesi, Osmanlı dönemi sivil mimarisini günümüze kadar koruyabilmiş ender yerleşim yerlerinden biridir. Cumbalı ahşap evleri, taş döşeli sokakları ve geleneksel çarşısı ile Osmanlı şehir dokusunu yansıtmaktadır. Ayrıca Taraklı, İtalya merkezli Cittaslow (Sakin Şehir) ağına dâhil edilmiştir.

Maden Deresi ve Tarihi Maden Yolu

Karasu ve Kocaali ilçeleri arasında yer alan Maden Deresi, Osmanlı döneminde işletilen bir maden sahası olarak kullanılmıştır. Bölgede bulunan eski maden galerileri ve yürüyüş yolları, tarihî miras açısından önemli bir turistik cazibe noktasıdır.

Poyrazlar Gölü ve Çevresindeki Tarihi Kalıntılar

Poyrazlar Gölü çevresinde Roma ve Bizans dönemine ait taş kalıntıları ve mezar yapıları bulunmaktadır. Bölge, hem doğal güzellikleri hem de tarihî izleri ile dikkat çekmektedir.

Sakarya, tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve bu süreçte önemli yapılar kazanmıştır. Osmanlı mimarisinin en güzel örneklerinden camiler, tarihi köprüler, kaleler ve türbeler, Sakarya’nın geçmişine ışık tutmaktadır. Ayrıca müzeler ve koruma altındaki tarihi yerleşim alanları, bölgenin kültürel mirasını günümüze taşıyan önemli unsurlar arasında yer almaktadır. Şehir, hem doğal hem de tarihi yapıları ile kültürel turizmin gelişmesi için büyük bir potansiyele sahiptir.

^Uzunçarşı

Yönetim

Sakarya, merkezi yönetim ve yerel yönetim birimlerinin ortak çalışmasıyla yönetilen bir büyükşehir statüsüne sahiptir. Valilik, merkezi hükümetin temsilcisi olarak kamu düzenini sağlarken, büyükşehir ve ilçe belediyeleri yerel hizmetleri yürütmektedir.

Valilik Yönetimi ve Görevleri

Sakarya Valiliği, ilin en üst düzey kamu yöneticisi olan vali tarafından yönetilmekte olup, güvenlik, eğitim, sağlık ve kamu hizmetlerinin yürütülmesini sağlamaktadır.

Sakarya’da Görev Yapmış Valiler:

• Mehmet Nazım ÜNER (1954 - 1960)
• Eşref KURT (1960)
• Sedat KİRTETEPE (1960 - 1962)
• Ertuğrul ÜNLÜER (1962 - 1967)
• Alaattin ERİŞ (1967 - 1968)
• Muzaffer Naci ÇEREZCİ (1968 - 1970)
• Mustafa UYGUR (1970 - 1975)
• M. Necdet KAMBUR (1975 - 1979)
• Sadri TURAN (1979 - 1981)
• Mehmet ALDAN (1981 - 1983)
• Hayri KOZAKÇIOĞLU (1983 - 1987)
• Nurettin TURAN (1987 - 1991)
• Erdoğan ATASOY (1991 - 1992)
• Enver HIZLAN (1992 - 1992)
• Erdinç BÜYÜKAKALIN (1992 - 1996)
• Gökhan AYDINER (1996 - 1997)
• Yener RAKICIOĞLU (1997 - 1999)
• Mustafa Cahit KIRAÇ (1999 - 2004)
• Nuri OKUTAN (2004 - 2007)
• Hüseyin ATAK (2007 - 2010)
• Mustafa BÜYÜK (2010 - 2014)
• Hüseyin Avni COŞ (2014 - 2017)
• İrfan BALKANLIOĞLU (2017 - 2018)
• Ahmet Hamdi NAYİR (2018 - 2020)
• Çetin Oktay KALDIRIM (2020 - 2023)
• Yaşar KARADENİZ (2023 - 2024)
• Rahmi DOĞAN (2024- Devam)

Belediye Yönetimi ve Başkanlar

Sakarya Büyükşehir Belediyesi, ilin kentleşme, altyapı, ulaşım ve çevre düzenlemelerinden sorumlu yerel yönetim birimidir.

Sakarya’da Görev Yapmış Büyükşehir Belediye Başkanları:

• Osman KANGAL (1898 - 1901)
• İbrahim OCAKLI (1902 - 1904)
• Murat AYDOSTU (1909 - 1912)
• Ömer DIYARBAKIRLIOĞLU (1913 - 1915)
• Emin Muharrem GÜNER (1916 - 1917)
• Salih YÖNTEM (1918 - 1919)
• M. Faik ABASIZ (1920 - 1921)
• Hacı Hasan EMİROĞLU (1921 - 1923)
• A. Faik ABASIYANIK (1934 - 1945)
• İhsan KOÇAK (1945 - 1946)
• İzzet Şükrü ENEZ (1946 - 1950)
• Suavi DAMALI (1950 - 1955)
• Ali Necdet GÜVEN (1955 - 1960)
• Cevat ÖZSUNAY (1960 - 1960)
• Eşref ERKUT (1960 - 1960)
• Sedat KİRTETEPE (1960 - 1963)
• Ertuğrul ÜNLÜER (1963 - 1963)
• M. Vedat ÖNSAL (1963 - 1966)
• İbrahim KANGAL (1966 - 1966)
• Selahattin GÜRDRAMA (1966 - 1973)
• Behçet DERYAOĞLU (1973 - 1973)
• Meziyet Sevim SÖZER (1973 - 1975)
• Ünal OZAN (1975 - 1975)
• Behçet DERYAOĞLU (1975 - 1977)
• Ünal OZAN (1977 - 1980)
• Hikmet OĞUŞ (1980 - 1980)
• Turgut ARABACIOĞLU (1981 - 1984)
• Erkal ETÇİOĞLU (1984 - 1989)
• Ünal OZAN (1989 - 1994)
• Aziz DURAN (1994 - 1999)
• Aziz DURAN (1999 - 2004)
• Aziz DURAN (2004 - 2009)
• Zeki TOÇOĞLU (2009 - 2014)
• Zeki TOÇOĞLU (2014 - 2019)
• Ekrem YÜCE ( 2019 - 2024)
• Yusuf ALEMDAR ( 2024 - Devam)

Sakarya’nın İlçeleri ve Yönetimleri

Sakarya, 16 ilçeden oluşmakta olup, her ilçe kendi belediyesi tarafından yönetilmekte ve büyükşehir belediyesi ile koordineli çalışmaktadır.

Sakarya’nın İlçeleri:

• Adapazarı
• Serdivan
• Erenler
• Arifiye
• Akyazı
• Hendek
• Sapanca
• Geyve
• Pamukova
• Karasu
• Kocaali
• Ferizli
• Kaynarca
• Söğütlü
• Taraklı
• Karapürçek