Forklift, ağır yükleri kaldırmak, taşımak ve istiflemek amacıyla tasarlanmış, çatallı kaldırma düzeneğine sahip, motorlu ve yönlendirilebilir bir endüstriyel iş makinesidir. Genellikle lojistik, depolama, üretim ve inşaat sektörlerinde kullanılır ve iş akışının sürekliliği açısından kritik öneme sahiptir. Forkliftler, hem yatay hem de dikey düzlemde yük taşıma kabiliyeti sunmaları bakımından, geleneksel taşıma araçlarından ayrılır.

Yapısal Bileşenler ve Çalışma Prensibi

Forklift, çeşitli mekanik ve hidrolik sistemlerin bir arada çalışmasıyla işlev gösterir. Temel bileşenleri şunlardır:

• Şasi (Gövde): Tüm sistemin monte edildiği taşıyıcı yapı.
• Kaldırma Direği (Mast): Yükün dikey olarak kaldırılmasını sağlayan dikey yapı; tek kademeli, çift kademeli veya teleskopik olabilir.
• Çatallar (Forklar): Yükün altına girerek kaldırmayı sağlayan, genellikle çelikten yapılmış çift kollar.
• Karşı Ağırlık: Dengede kalması için makinenin arka kısmına yerleştirilmiş sabit ağırlık.
• Operatör Kabini: Direksiyon, kumanda kolları, pedallar ve gösterge panellerinin bulunduğu alan.
• Güç Ünitesi: Elektrik motoru, dizel, LPG veya benzinli motor gibi enerji kaynakları kullanılır.
• Hidrolik Sistem: Yükün kaldırılması ve çatalların eğim kontrolünü sağlar.

Forkliftler, bu sistemler sayesinde paletli veya hacimli yükleri kısa mesafelerde hızlı ve güvenli bir şekilde taşıyabilir.

Türleri

Forkliftler kullanım alanına, motor tipine ve tekerlek sistemine göre sınıflandırılabilir:

• Güç Kaynağına Göre:
• Elektrikli Forkliftler.
• Dizel Forkliftler.
• LPG veya Benzinli Forkliftler.

• Tekerlek Tipine Göre:
• Pnömatik Lastikli Forkliftler (açık alan).
• Dolgu (solid) Lastikli Forkliftler (kapalı alan).

• İşlevine Göre:
• Reach Truck (yüksek raf sistemleri için).
• Stacker (hafif yükler için).
• Sürücüsüz (otonom) forkliftler.

Kullanım Alanları ve Fonksiyonu

Forkliftin temel işlevi, ağır yüklerin insan gücünün yetersiz kaldığı alanlarda hızlı, emniyetli ve kontrollü bir şekilde taşınmasıdır. Bu işlev, endüstriyel iş akışının sürekliliği için kritik önemdedir. Özellikle aşağıdaki alanlarda yaygın olarak kullanılır:

• Depolama ve dağıtım merkezleri
• Liman ve havaalanları
• Üretim hatları
• İnşaat sahaları
• Gıda, otomotiv, metal, kimya ve tekstil sanayileri

^{Forklift (Yapay Zeka Desteği İle Oluşturulmuştur)}

İş Sağlığı ve Güvenliğinde Forkliftlerin Yeri

Forkliftler, mekanik iş ekipmanı sınıfında yer almakta olup; kaldırma, taşıma ve istifleme işlevleriyle üretim ve lojistik süreçlerinin merkezinde yer alırlar. Ancak bu makineler, hatalı kullanım, yetersiz bakım, eğitim eksikliği gibi nedenlerle yüksek riskli ekipmanlar arasındadır. İş kazası istatistiklerine göre forklift kaynaklı kazalar; çarpma, devrilme, düşme, ezilme ve yük kayması gibi ciddi sonuçlara yol açmakta ve sıklıkla ölümcül olabilmektedir.

Türkiye’de 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uyarınca, forklift kullanımı yalnızca yetkin kişilerce gerçekleştirilmelidir. Bu kapsamda, risk değerlendirmesi, eğitim, denetim ve önleyici mühendislik önlemleri entegre bir biçimde ele alınmalıdır.

Yönetimsel ve Hukuki Yükümlülükler

İşverenler, İSG mevzuatı kapsamında şu yükümlülüklere sahiptir:

• Forklift kullanımı öncesi risk değerlendirmesi yapmak.
• Operatörlerin G sınıfı iş makinesi ehliyetine sahip olmasını sağlamak.
• Eğitim kayıtlarını arşivlemek ve güncel tutmak.
• Forkliftlerin bakım ve kontrolünü düzenli yaptırmak.
• İşaretleme, şeritlendirme ve uyarı levhaları ile güvenli alanları tanımlamak.

Ayrıca, İşyeri Hekimi ve İSG Uzmanları, bu sürecin planlanması, uygulanması ve denetlenmesinde aktif rol oynamalıdır.

Forklift Operatörlerine Özel Eğitim ve Denetim Uygulamaları

Forklift operatörlerine yönelik İSG eğitimlerinde aşağıdaki konular yer almalıdır:

• Ekipman tanıtımı ve teknik özellikler
• Ağırlık merkezi ve denge prensipleri
• Devrilme ve çarpışma önleme teknikleri
• Acil durum prosedürleri
• Kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanımı

Eğitimin ardından yazılı ve uygulamalı sınavlar yapılmakta; başarılı olan operatörlere sertifika verilmektedir. Ayrıca, İSG profesyonelleri tarafından dönemsel gözlemler, davranışsal denetimler ve performans değerlendirmeleri yapılmalıdır.

Forkliftler ve Davranışsal Güvenlik

Forklift kullanımında teknik önlemler kadar, davranışsal güvenlik de önemlidir. Operatörün:

• İşe uygun psikolojik durumda olması,
• Sürüş sırasında cep telefonu kullanmaması,
• Yükü görüş alanını kapatacak şekilde taşımaması,
• Ani hareketlerden kaçınması gibi kuralları içselleştirmesi gerekir.

Güvenlik kültürü, yalnızca cezaya dayalı değil, eğitimle ve örnek davranışlarla güçlendirilen bir anlayışla sağlanmalıdır.

Forklift Kazalarının Maliyeti ve Önlenebilirliği

İş kazalarının büyük bir çoğunluğu gerekli tedbirlerle önlenebilir niteliktedir. Forklift kazaları yalnızca can kaybı riski oluşturmaz, aynı zamanda şu maliyetleri de doğurur:

• Üretim kesintisi
• Makine/ürün hasarı
• Sigorta primi artışı
• Tazminatlar ve hukuki süreçler
• İtibar kaybı

Bu nedenle, forklift kazalarını önlemeye yönelik yatırım ve eğitimlerin, uzun vadeli maliyet avantajı sağlayacağı söylenebilir.