2025 Nobel Ekonomi Ödülü, ekonomik büyümenin teknolojik yeniliklerle nasıl sürdürülebilir hale geldiğini açıklayan çalışmalara verilmiştir. Ödül, ekonomik gelişmenin uzun vadeli doğasını, teknolojik ilerlemenin itici gücü ve bilgi birikiminin kurumlarla etkileşimini inceleyen çalışmalarıyla öne çıkan üç ekonomiste, Joel Mokyr, Philippe Aghion ve Peter Howitt’e tevdi edilmiştir. Ödül, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından 13 Ekim 2025 tarihinde açıklanmıştır.

Ödülün Kapsamı ve Gerekçesi

Ödül, “yenilik temelli ekonomik büyümenin” açıklanmasına yönelik katkılara tahsis edilmiştir. Joel Mokyr, teknolojik ilerleme yoluyla sürdürülebilir büyümenin ön koşullarını tarihsel kaynaklara dayanarak ortaya koymuştur. Philippe Aghion ve Peter Howitt, 1992 tarihli çalışmalarında yeni ve daha iyi ürünlerin eskilerini piyasadan dışladığı “yaratıcı yıkım” mekanizmasını genel denge çerçevesinde biçimsel bir büyüme modeliyle açıklamıştır.

^{İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nde düzenlenen basın toplantısında, 2025 Nobel Ekonomi Ödülü'nün sahipleri açıklanıyor (Anadolu Ajansı)}

Bilimsel Katkılar

Joel Mokyr’in Katkısı

Mokyr’in çalışmaları, sanayi devriminin neden belirli bölgelerde doğup kalıcı hale geldiğini açıklayan bilgi-temelli bir çerçeve sunmuştur. Ona göre teknolojik ilerleme iki tür bilgiye dayanır:

• Önerme bilgisi (propositional knowledge): Doğal süreçlerin nasıl işlediğini açıklayan kuramsal bilgi.
• Yönerge bilgisi (prescriptive knowledge): Uygulamaya dönük tasarım, teknik ve yöntem bilgisi.

Mokyr, Aydınlanma Dönemi ile birlikte bu iki bilgi türü arasında geri besleme mekanizmasının geliştiğini, deney ve ölçüm standartlarının yaygınlaşmasıyla teknolojik ilerlemenin hızlandığını göstermiştir. Bilgi üretimi ile zanaatkârlık arasındaki etkileşimin, özellikle İngiltere’de sanayi devriminin doğuşuna zemin hazırladığı belirtilmiştir. Ayrıca Mokyr, yeniliklerin yerleşik çıkar gruplarının direnciyle sınırlanabileceğini, kurumların değişime açıklığının teknolojik ilerlemeyi hızlandırdığını ortaya koymuştur.

^{Joel Mokyr'ın İllüstrasyonu (The Nobel Prize)}

Philippe Aghion ve Peter Howitt’in Katkısı

Aghion ve Howitt’in 1992 tarihli modeli, ekonomik büyümenin mikro düzeydeki yeniliklerle nasıl sürdürüldüğünü açıklamaktadır. Modelde firmalar, daha yüksek kaliteli ürünler üreterek geçici tekel rantı elde ederler; ancak yeni buluşlar ortaya çıktıkça bu konum yıkılır. Bu döngü “yaratıcı yıkım” olarak adlandırılmaktadır. Model, firmaların Ar-Ge faaliyetleri, rekabet ve devlet politikalarının büyüme üzerindeki etkilerini biçimsel bir denge yapısı içinde analiz etmektedir.

Araştırmalarında iki temel mekanizma belirlenmiştir:

• Omuz etkisi (standing on shoulders): Yenilikler önceki bilgi birikimine dayanır ve toplumsal getiriler özel getirilerden yüksektir.
• İş kapma etkisi (business stealing): Yeni girişler mevcut firmaların pazarını daraltabilir, bu da aşırı Ar-Ge teşvikine yol açabilir.

^{Philippe Aghion'in İllüstrasyonu (The Nobel Prize)}

Bu iki etki arasındaki denge, politika yapıcıların Ar-Ge sübvansiyonlarını ve rekabet düzenlemelerini nasıl tasarlayacaklarını belirlemektedir. Aghion ve Howitt’in çerçevesi, firma giriş-çıkışlarının ve iş yeniden tahsisinin uzun dönemli büyümenin doğal unsurları olduğunu göstermiştir.

Ödülün Duyurusu ve Tören

2025 Nobel Ekonomi Ödülü, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından Stockholm’de düzenlenen basın toplantısında duyurulmuştur. Açıklamada, ödülün teknolojik yeniliklerin ekonomik büyümenin kalıcılığını nasıl sağladığını kavramsal ve tarihsel düzlemde açıklayan çalışmalara verildiği belirtilmiştir. Nobel haftasının son ödülü olarak açıklanan Ekonomi Ödülü, Alfred Nobel’in vasiyetinde yer alan beş asıl ödüle ek olarak 1968 yılında İsveç Merkez Bankası tarafından ihdas edilmiştir.

Ödül töreni 10 Aralık 2025 tarihinde Stockholm Konser Salonu’nda düzenlenecektir. Törende ödül sahiplerine altın madalya, diploma ve para ödülü takdim edilecektir.

^{Peter Howitt'in İllüstrasyonu (The Nobel Prize)}

Ödül Sahiplerinin Kısa Biyografileri

Joel Mokyr

Joel Mokyr, 1946 yılında Hollanda’nın Leiden şehrinde doğmuştur. Yale Üniversitesinde yüksek lisans ve doktorasını tamamlamıştır. Northwestern Üniversitesi iktisat tarihi profesördür; ayrıca Tel Aviv Üniversitesinde profesörlük unvanını sürdürmektedir. Ekonomik tarih ve teknolojik değişim alanlarında uzmanlaşmıştır.

Philippe Aghion

Philippe Aghion, 1956yılında Fransa’nın Paris şehrinde doğmuştur. Paris-Saclay Üniversitesinde matematik eğitimi almıştır. 1987'de Harvard Üniversitesinden ekonomi alanında doktora yapmıştır. Collège de France ve INSEAD’ta görev yapmaktadır; ayrıca Londra Ekonomi ve Siyasal Bilimler Okulunda profesör olarak ders vermektedir. Büyüme teorisi, rekabet politikası ve inovasyon ekonomisi üzerine çalışmaktadır.

Peter Howitt

Peter Howitt, 1946 yılında Kanada’da doğmuştur. McGill Üniversitesinde lisans eğitimini almıştır. Western Ontario Üniversitesinde yüksek lisans ve doktorasını tamamlamıştır. Brown Üniversitesinde ekonomi profesördür. Makroekonomik büyüme modelleri, Ar-Ge süreçleri ve işgücü piyasası dinamikleri üzerine araştırmalar yürütmüştür.