Abdullah Biraderler (Abdullah Frères), 19. yüzyılda Osmanlı başkenti İstanbul’da Viçen (Abdullah Şükrü Efendi), Kevork ve Hovsep isimli Ermeni asıllı üç kardeş tarafından kurulmuş bir fotoğraf stüdyosudur. Osmanlı sarayının resmî fotoğrafçıları unvanı edinen Abdullah Biraderler, başkentte fotoğrafçılık sanatını icra etmiş; padişah portreleri, devlet ricali ve seçkin ailelerin fotoğraflarını çekmişlerdir.
Hamidiye Camisi'nde Cuma Selamlığı, 1889-1902, Abdullah Biraderler (Dilruba Kocaışık)
Kuruluş ve Gelişim
Viçen (1820–1902), Hovsep (1830–1908) ve Kevork (1839–1918) kardeşler Ermeni bir aileye mensuptur. Kardeşlerden fotoğrafçılıkla ilk olarak ilgilenen Viçen, 1856’da İstanbul’a gelen Alman sanatçı Rabach’ın yanında çalışmaya başlamıştır. Rabach’ın İstanbul’dan ayrılmasının ardından 1858’de stüdyoyu devralarak kardeşleriyle birlikte “Vincent Abdullah Frères” adıyla Pera’da (Beyoğlu) ilk atölyelerini açmıştır.
Viçen, Hovsep ve Kevork Kardeşler (Fatih Önen)
Stüdyonun adı 1861’den itibaren “Abdullah Frères” olarak kullanılmaya başlanmıştır. Başlangıçta yalnızca ismen Müslüman adı taşıyan aile üyeleri, himaye ve ihsan karşılığında zamanla Müslüman olmuşlardır.
Saray Fotoğrafçılığı
Kardeşler, Sultan Abdülaziz döneminde saraya yakınlık kazanmış; 1863 yılında padişahın portresini çekmeleri üzerine kendilerine “Ressam-ı Hazret-i Şehriyari” unvanı verilmiştir. İzmit’teki av köşkünde çekilen bu portre İmparatoriçe Augusta’ya gönderilmiştir.
Sultan Abdülaziz Portresi, 1863, Abdullah Biraderler (Engin Özendes)
Abdullah Biraderler, II. Abdülhamid döneminde de saray için önemli işler üstlenmiştir. II. Abdülhamid, Viçen Abdullah’a “Serfotoğrafi Hazret-i Şehriyar-i” unvanını vermiştir. Tahta çıkışından bir yıl sonra (1877) Meclis-i Mebûsan ve Meclis-i Âyan üyelerinin kartvizit boy portrelerini içeren bir fotoğraf albümü hazırlamışlardır. Bu albümde Meclis-i Mebûsan Reisi Ahmed Vefik Paşa dâhil 104 mebus ile Meclis-i Âyan Reisi Server Paşa ve 20 âyanın fotoğrafı bulunmaktadır.
Abdullah Biraderler, portre fotoğrafçılığıyla tanınmakla birlikte kent manzarası, anıt, cami ve saray fotoğrafları da çekmiş; endüstriyel yapılara ait fotoğraflar ile devletin modernleşme projelerini belgelemişlerdir.
Eserleri ve Sergiler
Sergi-i Umumî-i Osmanî (1863)
1863’te Sultanahmet Meydanı’nda düzenlenen Sergi-i Umumî-i Osmanî’de Abdullah Biraderler’in fotoğrafları da yer almıştır. Bu sergide fotoğrafları, imparatorluğun üretimlerini temsil eden ürünlerle birlikte sergilenmiştir.
Paris Uluslararası Sergisi (1867)
1865’te Beyazıt Seraskerlik Kulesi’nden çektikleri panorama, 1867 Paris Sergisi’nde sergilenmiş ve beğeni toplamıştır. Aynı sergide Osmanlı devlet adamlarının portreleri ve kıyafet-meslek konulu fotoğraflar da yer almıştır. Bu sergi sayesinde Abdullah Biraderler, Avrupa’da da tanınan ilk Osmanlı fotoğrafçıları arasına girmişlerdir.
II. Abdülhamid Hediye Albümleri
Kardeşlerin en bilinen üretimleri arasında, 1893’te Library of Congress’e ve 1894’te British Library’ye gönderilen II. Abdülhamid Hediye Albümleri içinde yer alan fotoğraflar bulunmaktadır. Bu albümlerin yaklaşık %80’i Abdullah Biraderler’in imzasını taşır.
Albümler İstanbul’un anıtları, eğitim kurumları, askerî yapıları ve endüstriyel tesislerini içermekte; Osmanlı’nın modernleşme ve kentleşme sürecinin görsel bir envanterini sunmaktadır. Bu albümler, 19. yüzyıl İstanbul’unun mimari ve sosyal hayatını belgeleyen başlıca kaynaklardan biri olmuştur.
Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümleri Koleksiyonu
II. Abdülhamid döneminde oluşturulan Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümleri Koleksiyonu, imparatorluğun merkez ve taşra bölgelerindeki mekân, insan ve manzaraların sistematik bir görsel kaydını içermektedir. Bu albümler arasında Abdullah Biraderler'in çektiği fotoğraflar önemli bir yer tutar.
1893 tarihli ve Sultan II. Abdülhamid’in hediyesi olduğunu belirten 51 albüm ve 1.819 fotoğrafın 35 albümü ve 1.291 fotoğrafı Abdullah Biraderler'e aittir. Bu albümler askeri modernleşme, kamu hizmetleri, sağlık tesisleri, eğitim yapıları, sanayi, şehir görünümleri, cami ve türbeler gibi temaları kapsamaktadır.
Hicaz Demiryolu Üzerinde Amman-Maan Hattındaki Büyük Köprü, 1903, Abdullah Biraderler (Erkan Çiçek)
Ünlülerin Fotoğrafçılığı
Abdullah Biraderler'in stüdyosu, dönemin yerli ve yabancı pek çok ünlü ismin uğrak noktası olmuştur. Fransız İmparatoriçesi Eugénie, Alman İmparatoru II. Wilhelm, Avusturya İmparatoru Franz Joseph, İran Şahı Nasireddin, Osmanlı padişahları Abdülaziz, V. Murad ve II. Abdülhamid gibi pek çok hükümdar ve devlet adamının portreleri Abdullah Biraderler tarafından çekilmiştir.
Cahor Hâkimi Ebubekir, Abdullah Biraderler (Büşra Cansız)
Sanatsal ve Teknik Özellikler
Abdullah Biraderler’in fotoğrafları, dönemin mimari belgeleme geleneğini sanatsal kompozisyonlarla birleştirir. Panoramik İstanbul manzaraları, ayrıntılı mimari çekimler ve grup portreleri teknik keskinlik ve dengeli ışık kullanımıyla öne çıkar. Kullanılan albümin baskı tekniği, uzun poz süresi gerektirse de yüksek çözünürlüklü sonuçlar sağlamıştır.
Stüdyoda çektirilen fotoğrafların etiketleri çok dilli Osmanlı toplumunun bir yansıması olarak Türkçe, Rumca, Ermenice ve Fransızca basılmıştır.
Abdullah Biraderler Tarafından Çekilmiş Bir Fotoğraf ve Arka Yüzündeki Stüdyo Kartı (Fatih Önen)
Son Yıllar
1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Rus generalleriyle kurdukları yakınlık, Sultan II. Abdülhamid’in hoşnutsuzluğuna yol açmış ve saray fotoğrafçılığı unvanları ellerinden alınmıştır. Ancak ilerleyen yıllarda tekrar itibar kazanmış ve devlet tarafından çeşitli görevler için yeniden görevlendirilmişlerdir.
1886’da Mısır Hidivi Tevfik Paşa’nın daveti üzerine Kevork ve Hovsep Kahire’ye giderek bir şube açmışlardır; ancak bu şube 1895’te kapanmıştır. İstanbul’daki stüdyo ise Meşrutiyet sonrasında giderek önemini yitirerek Beyoğlu’nun üçüncü sınıf bir atölyesine dönüşmüştür.
Başkentte rekabetin artmasıyla etkinliği azalan stüdyoyu 1899’de tüm teçhizatlarıyla birlikte Sebah ve Joallier Stüdyosu'na devretmişlerdir. Kardeşlerden Viçen 1902’de, Hovsep 1908’de, Kevork ise 1918’de yaşamını yitirmiştir.
Süleymaniye Camisi, Abdullah Biraderler (Ali Gözeller)
Abdullah Biraderler, Osmanlı fotoğrafçılığının kurumsallaşmasında ve uluslararası alanda tanınmasında rol oynamışlardır. Kardeşlerin ürettiği görseller, Osmanlı kentlerinin 19. yüzyıl sonundaki dönüşümünü belgeleyen temel kaynaklar arasında yer almaktadır. Günümüzde Abdullah Biraderler'in eserleri bazıları İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde ve IRCICA Kütüphanesi’nde muhafaza edilmektedir.
