Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu, Sultan II. Abdülhamid döneminde (1876–1909) oluşturulmuş, Osmanlı İmparatorluğu’nun en geniş ve kapsamlı görsel arşivlerinden biridir. Koleksiyon, 19. yüzyılın son çeyreğinde fotoğrafın belge, tanıtım ve propaganda aracı olarak sistematik biçimde kullanılmaya başlanmasıyla meydana gelmiştir.

Oluşum Süreci

Fotoğrafın 1839’da icadı kısa süre sonra fotoğraf, Osmanlı İmparatorluğunda yaygınlaşmıştır. O dönemin padişahı Sultan II. Abdülhamid’in de ilgisi ile fotoğrafçılık saray himayesinde kurumsallaşmıştır.

Sultan, sarayda fotoğrafhaneler kurdurmuş, İstanbul’un yanı sıra çeşitli vilayetlerdeki hükümet konakları, okullar, kışlalar, hastaneler ve hayır kurumlarının da fotoğraflarını çektirmiştir. Uzak coğrafyalardan da fotoğraflar getirtmiştir. Böylece koleksiyon hem devlet dairelerinden hem de özel atölyelerden sağlanan karelerle zenginleşmiştir.

Fotoğraf Koleksiyonun İçeriği

Koleksiyon yaklaşık 918 albüm ve 36 binden fazla fotoğraftan oluşmaktadır. Fotoğraflar yalnızca Osmanlı coğrafyasını değil, Avrupa, Amerika, Japonya ve bazı Uzak Doğu bölgelerini de kapsamaktadır.

Konular

Koleksiyonun içerik yelpazesi geniştir:

• Mimari: İstanbul ve taşra şehir manzaraları, camiler, türbeler, çeşmeler, köprüler, kaleler, saraylar, köşkler, kasırlar, okullar ve hastaneler.
• Devlet ve Askeriye: Kışlalar, hükümet konakları, resmî törenler, zabitler, yaverler, askerler ve askeri tesisler.
• Bayındırlık ve Ulaşım: Demiryolları, istasyonlar, fabrikalar, limanlar, gemiler.
• Toplumsal Yaşam: Çarşılar, meslek grupları, spor gösterileri, törenler, şenlikler, halkın gündelik yaşamı.
• Dış Dünya: Avrupa, Amerika ve Uzak Doğu kentleri, tabiat manzaraları, yerli halk portreleri, sanayi ürünleri ve müzeler.
• Saray Hayatı: Saray tiyatrosu, mücevherler, şehzadeler, sultanlar ve saray çalışanları.^【1】 

^{Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu'nda Yer Alan Bir Sultan (İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı)}

Koleksiyonda Yer Alan Fotoğrafçılar

Koleksiyon, dönemin en fotoğrafçıları tarafından çekilmiş kareler yer almaktadır. Bunlar bazıları şöyledir:

• Abdullah Frères (Abdullah Biraderler): Osmanlı sarayının resmi fotoğrafçısı olmuş, padişah ailesi, devlet adamları ve saray yaşamını belgeleyen önemli portreler üretmiştir. ^【2】 
• Vasilaki (Basile) Kargopoulo: İstanbul panoramaları ve Boğaz manzaraları ile bilinen Rum kökenli fotoğrafçı. ^【3】 
• Pascal Sebah: Pera’daki stüdyolarında hem Osmanlı halkını hem yabancı seyyahları fotoğraflamıştır. ^【4】 
• Askeri fotoğrafçılar: Vilayetlerde görevli Osmanlı askerî fotoğrafçıları devlet kurumlarını, okulları ve bayındırlık eserlerini kayıt altına almıştır. ^【5】 

Koleksiyonun bir kısmı Avrupa ve Amerika’dan doğrudan satın alınan veya hediye edilen albümlerden de oluşmuştur. ^【6】 

Albümlerin Fiziksel Özellikleri

Yıldız Albümlerinin kapaklarında genellikle bordo veya yeşil kadife kullanılmıştır. Deri, kumaş, ahşap ve madeni farklı ciltlerde örnekleri bulunmaktadır.

^{Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu'nda Yer Alan Hassa Ordusu Birinci Mızraklı Süvari Alayı (İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı)}

78x55 cm boyutunda ağır ve büyük ebatlı albümlerin yanı sıra küçük ebatlı albümler ise 41x32 cm boyutundadır. Diplomatik hediye olarak gönderilen albümler daha süslü, gösterişli ve bazen çift dilli açıklamalarla hazırlanmıştır. ^【7】 

Amaç ve İşlevi

Koleksiyonun oluşturulmasında temel amaç, fotoğrafın belgeleme, tespit ve tanıtım gücünden yararlanmaktır.

II. Abdülhamid, imparatorluğun her köşesindeki gelişmeleri sarayından takip etmek için fotoğrafı bir gözetim ve denetim aracı olarak kullanmıştır. Bunun yanı sıra albümler, Osmanlı’nın modernleşme sürecini Batı kamuoyuna göstermek için propaganda amacıyla düzenlenmiştir.

^{Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu'nda Yer Alan Amerikan Yerlisi (İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı)}

Koleksiyon dış politikada da önemli bir işlev görmüştür. II. Abdülhamid, hazırlatılan albümleri ABD, İngiltere, Almanya ve Japonya gibi ülkelere göndermiştir. En bilinen örnek, 1893’te ABD Kongre Kütüphanesi’ne gönderilen 51 albüm ve 1822 fotoğraftır. Bu albümler, Osmanlı’nın güçlü ve modern bir devlet imajını uluslararası kamuoyuna aktarmayı hedeflemiştir. ^【8】 

Dijitalleştirilme Süreçleri

20. yüzyılın son çeyreğinde Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu’nun korunması ve araştırmacılar için erişilebilir kılınması amacıyla dijitalleştirme çalışmaları başlatılmıştır. İstanbul Üniversitesi ve TBMM Milli Saraylar işbirliğiyle yürütülen “Sultan II. Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri Projesi” kapsamında tüm albümler dijital ortama aktarılmıştır.

^{Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu'nda Yer Alan Yemek Yiyen Japon Kadınlar (İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı)}

Tarayıcıların albümler için uygun olmaması nedeniyle yüksek çözünürlüklü orta format fotoğraf makineleri kullanılmış; reprodüksiyon masaları ve UV korumalı özel camlarla çekimler yapılmıştır. Dijitalleştirme süreci ile koleksiyon güvence altına almış ve araştırmalara daha geniş katılım imkânı sağlamıştır. ^【9】 

Koleksiyonun Koruma Durumu

1924’te Atatürk’ün talimatıyla İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’ne nakledilen koleksiyon, günümüzde hem fiziksel hem de dijital ortamlarda muhafaza edilmektedir. 2023 yılında UNESCO Dünya Belleği Listesi’ne alınarak uluslararası ölçekte tescillenmiştir.^【10】 

^{Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu'nda Yer Alan Bir Mahkumun Fotoğrafı (İstanbul Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı)}

Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu, Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasi, sosyal, kültürel ve teknolojik gelişmelerini belgeleyen kapsamlı görsel arşivlerden biridir. Koleksiyon, hem dönemin kendi hafızasını inşa etme çabasını hem de dış dünyaya yönelik imaj politikalarını yansıtmaktadır.