Abdullah Nuri Aker, 1905’te Kosova’nın Yakova şehrinde doğmuş, Osmanlı’nın son dönemlerinden Cumhuriyetin ortalarına kadar öğretmen, muhasebe akademisyeni, siyasetçi ve devlet adamı olarak görev yapmıştır. İstanbul Erkek Lisesi ve 1927’de İstanbul Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu’ndan mezun olmuş, Eskişehir, Ankara, Samsun ve İzmir’de ticaret okullarında öğretmenlik ve müdürlük yapmıştır. 1941-1954 arasında Siyasal Bilgiler Okulu’nda muhasebe dersleri vermiş, Milli Eğitim Bakanlığı’nda Ticaret Öğretim Şube Müdürü ve Müdürü, İktisat ve Ticaret Bakanlığı’nda Teftiş Heyeti Başkanı ve Müsteşar Vekili olmuştur. 1954 ve 1957 seçimlerinde Demokrat Parti’den (DP) İzmir milletvekili seçilmiş, İktisat ve Ticaret, Ticaret, Devlet ve Koordinasyon Bakanlıkları’nda görev almıştır. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Yassıada’da yargılanmış, beş yıl hapis cezası almış, 1962’de afken tahliye edilmiştir. Muhasebe ve ticaret eğitimi alanında Vesikalar ve Muhasebe (1933), Logismografı (1943), Ticaret ve Ticaret (1946) gibi eserler yazmış, Eksper Muhasıplar Birliği ve Türk Ekonomi Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer almıştır. Almanca bilen Aker, 27 Şubat 1977’de Ankara’da vefat etmiştir.
Erken Yaşam ve Eğitim
Abdullah Nuri Aker, 1905’te Kosova’nın Yakova şehrinde, çiftçi ve tacir Yakup Efendi ile Ziba Hanım’ın oğlu olarak doğdu. Ailenin ilk çocuğu Ömer’in erken kaybından sonra, Abdullah’a özel ilgi gösterildi. 1909’da, Rumeli’deki huzursuzluklar nedeniyle annesi Ziba Hanım’la İstanbul’a göç etti; kısa süre sonra babası Yakup Efendi vefat etti. İlk ve orta öğrenimini İstanbul’da tamamladı, İstanbul Erkek Lisesi’nden mezun oldu. 1927’de İstanbul Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu (Ulûm-i Âliyye-i Ticâriyye Mektebi) İktisat Şubesi’nden mezun oldu. 1934’te “Aker” soyadını aldı; bu soyadı, ailenin Yakova’da kullandığı “Ak” anlamındaki “Bartha” kelimesinden türetildi.
Mesleki Kariyer: Öğretmenlik ve Akademik Çalışmaları
Aker, iş hayatına İstanbul Mafsuh Tramvay Şirketi’nde hasılat memuru olarak başladı. 1928’de öğretmenliğe geçerek sırasıyla Eskişehir (Mart 1928), Ankara (Eylül 1929), Samsun (Ekim 1930), İzmir (Ekim 1931) ve tekrar Ankara Ticaret Okulu’nda (Ağustos 1936) muhasebe öğretmenliği ve müdürlük yaptı. İzmir’de, 1924’te Sait Paşa Konağı’nda kurulan Lisan ve Ticaret Mektebi’nin 1935’te lise kısmının açılmasına, Vali Kazım Dirik’in desteğiyle katkı sağladı. Mayıs 1940’ta Yedek Subay Okulu’na katılarak askerliğini levazım asteğmeni olarak yaptı, kıta hizmeti sonrası teğmen rütbesiyle Eylül 1941’de terhis oldu. 1941’de Siyasal Bilgiler Okulu’nda “Genel Muhasebe” ve “Devlet Muhasebesi” dersleri vermeye başladı; bu görevini 1954’te milletvekili seçilene kadar sürdürdü. Okulun Ankara Üniversitesi’ne bağlı bir fakülteye dönüşmesi için çalıştı. 1950-1951’de Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme İktisadı ve Muhasebe Kürsüsü’nde Prof. Roy G. Blakey ve asistan Cumhur Ferman’la birlikte öğretim görevlisi olarak bulundu.
Aker, idari görevlerde de yer aldı. Temmuz 1942’de Milli Eğitim Bakanlığı Ticaret Öğretim Şube Müdürü, Ağustos 1944’te Ticaret Öğretim Müdürü oldu. 10 Mayıs 1943’te, on parmak klavye kullanımında tek tip klavye belirlenmesi için toplanan komisyona başkanlık yaptı; bu çalışma, ticaret okullarında daktilografi eğitiminin verimliliğini artırmayı ve piyasada standartlaşmayı hedefledi. Aralık 1950’de İktisat ve Ticaret Bakanlığı Teftiş Heyeti Başkanı, 1952’de yaklaşık 18 ay boyunca Müsteşar Vekili olarak görev yaptı. Türk Kooperatif Cemiyeti yönetim kurulu üyesi ve murakıbı, Türk Ekonomi Cemiyeti kurucusu ve murakıbı, Türkiye Eksper Muhasipler Birliği kurucu üyesi, Ulusal Ekonomi ve Artırma Kurumu yönetim kurulu üyesi ve Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu’nu Bitirenler Derneği üyesiydi. 1948 İktisat Kongresi’ne Eksper Muhasipler ve İşletme Organizatörleri Derneği ile Türk Ekonomi Kurumu adına katıldı. 1942’de Nihat Kiver, Osman Fikret Arkun ve İsmail Otar’la Eksper Muhasipler Derneği’ni kurdu; dernek, 1967’de Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneği (TMUD) adını aldı.
Siyasi Kariyer: Demokrat Parti Dönemi
Aker, 2 Mayıs 1954 seçimlerinde Demokrat Parti’den (DP) İzmir milletvekili seçildi. X. Dönem’de İktisat ve Bütçe Komisyonları’nda çalıştı, Bütçe Komisyonu Başkanvekilliği yaptı. Petrol Kanunu, Türkiye Çelik İşletmeleri, Selüloz Kâğıt Fabrikaları, Merkez Bankası ve Gıda Maddeleri T.A.O. gibi konularda geçici komisyonlarda görev aldı. 30 Kasım 1956-25 Kasım 1957 arasında İktisat ve Ticaret Bakanı olarak görev yaptı. 1957 seçimlerinde tekrar İzmir milletvekili seçildi. XI. Dönem’de Ticaret Bakanlığı (25 Kasım 1957-4 Eylül 1958), Sanayi Bakanlığı Vekilliği (8 Şubat-10 Mayıs 1958), Devlet Bakanlığı (4 Eylül 1958-14 Aralık 1959), Basın-Yayın ve Turizm Bakanlığı Vekilliği (18 Şubat-14 Kasım 1959) ve Koordinasyon Bakanlığı (14 Aralık 1959-27 Mayıs 1960) görevlerinde bulundu. Başbakan Adnan Menderes’in katılmadığı Bakanlar Kurulu toplantılarına vekâlet etti.
X. Dönem’de bir kanun teklifi, dört önerge, bir yazılı soru önergesi verdi, 17 kez Genel Kurul’da konuştu; mali ve iktisadi konulara odaklandı. XI. Dönem’de bir önerge verdi, 27 kez konuşarak hayat pahalılığı, piyasada bulunmayan mallar, bakanlık bütçeleri ve kanun önerileri hakkında görüş bildirdi. Tarımın kalkınma için önemini vurguladı, tarım alanlarının genişletilmesi ve tarımsal araçların modernizasyonunun gerektiğini savundu.
Yassıada Yargılamaları ve Son Yıllar
27 Mayıs 1960 darbesinde Koordinasyon Bakanı’ydı. Yassıada’da Yüksek Adalet Divanı’nda “Ankara ve İstanbul Olayları”, “Radyo” ve “Görevi Kötüye Kullanma” davalarından yargılandı; davalar “Anayasayı İhlal Davası” altında birleştirildi. Savcılık, Türk Ceza Kanunu (TCK) 146/1 uyarınca idam talep etti, gerekçe olarak Aker’in anayasayı ihlal eden yasalara olumlu oy vermesini gösterdi. Aker, savunmasında görevlerini itidalli yürüttüğünü, antidemokratik uygulamalara karşı çıktığını ve muhalefete yönelik şiddet tedbirlerinin kaldırılması için çaba gösterdiğini belirtti. Mahkeme, TCK 146/3 uyarınca beş yıl ağır hapis, kamu hizmetlerinden ömür boyu men, İzmir’de bir yıl sekiz ay emniyet gözetimi ve 182 lira 50 kuruş masraf cezası verdi; bu, kabine üyeleri arasında en hafif cezalardan biriydi. Yassıada’dan Kayseri Cezaevi’ne gönderildi. Cezaevi koşulları sağlığını etkiledi, kapalı alan fobisi ve psikolojik sorunlar yaşadı. 18 Ekim 1962’de Resmi Gazete’de yayımlanan 78 sayılı Af Yasası’yla tahliye edildi.
Tahliye sonrası sağlığını toparlaması zaman aldı. Akademik ve mesleki faaliyetlerden emekli oldu. Siyasi yasakları 22 Nisan 1974 affıyla kalktı; Süleyman Demirel’in siyasete dönme teklifini reddetti. Ömrünün kalanını ailesiyle geçirdi.
Özel Hayat
15 Eylül 1937’de Fatma Zübeyde Hanım’la evlendi; bu evlilikten Önder Aker (14 Ekim 1940) doğdu. Fatma Zübeyde Hanım 12 Ağustos 1943’te vefat etti. 6 Eylül 1945’te Fatma Mükerrem Hanım’la evlendi; bu evlilikten Ayşe Tülin (10 Ocak 1949) doğdu. Mükerrem Aker, Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Dairesi’nin ilk kadın üyesi ve Kız Teknik Öğretim Genel Müdürü’ydü. Önder Aker, Türk-İş baş hukuk danışmanı ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) üyesi, Tülin Aker Aburga ise ressam ve dilbilimciydi. Almanca ve biraz İngilizce bilen Aker, resim yapmayı hobi edindi, yüzme ve ciritle ilgilendi, Fenerbahçe Spor Kulübü’nü destekledi. 27 Şubat 1977’de vefat etti, Ankara Karşıyaka Mezarlığı’na defnedildi.
Yayınlar ve Katkılar
Aker’in muhasebe ve ticaret eğitimi alanında beş kitabı yayımlandı: Vesikalar ve Muhasebe (1933), Logismografı (1943), Ticaret Muhasebesi (1946), Defter Tutma ve Malolma Hesabı (1949) ve Orta Okullar İçin Ticaret İşleri (1952). Ayrıca İşletme Ekonomisi ve Organizasyonu Mecmuası’nda “Logismografı” (1943) ve “Üç Hesaplı Yevmiye” (1944) makaleleri yayımlandı. Eserleri, muhasebe eğitimi ve uygulamalarına yönelik standartlaşmayı destekledi. İzmir Ticaret Lisesi’nin gelişimine, Eksper Muhasipler Derneği’nin kuruluşuna ve on parmak klavye standardizasyonuna katkıda bulundu.
