Abdulmuttalip Zaviyesi, Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi’nde yer alan Tokat il merkezinde konumlanan, 14. yüzyılın başlarına tarihlenen bir dini yapıdır. Zaviyenin banisi olarak Abdullah bin Muhyi adı geçmektedir. Yapının kuzey cephesindeki giriş kapısı ve türbe bölümündeki kitabelere göre, zaviye 1317 (Hicrî 717) yılında inşa edilmiştir. İnşa ettiren kişi olarak tanınan Abdullah bin Muhyi’nin 1318 yılında vefat ettiği ve yapıya bitişik türbe kısmına defnedildiği bilinmektedir.

Abdulmuttalip Zaviyesi, türbe, zaviye ve mescit işlevlerini aynı bünyede birleştiren çok işlevli bir mimarî örnek sunmaktadır. Tokat’taki tarihî dini yapılar grubu içinde yer alan bu zaviye, hem mimarî bütünlüğü hem de kitabelerle belgelenmiş erken tarihli inşası ile dikkat çeker. Aynı zamanda kültürel miras envanteri kapsamında tescillenmiş olan yapı, ibadet amaçlı kullanılan mescit bölümüyle birlikte, hem bireysel hem kamusal dini yaşantıya hizmet etmiş çok işlevli bir yapıdır.

Mimari Özellikler

Yapı, tek katlı olarak inşa edilmiştir ve dikdörtgen planlıdır. İnşasında kagir malzeme kullanılmıştır. Üst örtüsü ahşap kırma çatı ile kapatılmıştır. Cephelerde düzgün kesme taş kullanıldığı, giriş bölümünde ise yuvarlak kemerli bir açıklığın yer aldığı belirtilmektedir. Zaviyeye bitişik türbe bölümünde bir adet sanduka yer almaktadır. Yapının genelinde süsleme unsurlarının sınırlı olduğu ifade edilmiştir.

^{Abdulmuttalip Zaviyesi (Kültürportalı)}

Yapısal Bileşenler

Zaviye, türbe ve mescit birimlerinden oluşmaktadır. Türbe bölümü, yapı bünyesi içerisinde ayrı bir bölüm olarak tanımlanmakta olup, içerisinde bulunan sanduka ile dikkat çekmektedir. Yapının mescit kısmı ise ibadet mekânı işlevi taşımaktadır. Yapı, çok işlevli bir mimari bütünlük sunmaktadır.

Kentsel ve Kültürel Bağlam

Yapı, Tokat il merkezindeki tarihî-dini yapı kümeleri içerisinde yer almaktadır. Şehirdeki cami, mescit, türbe ve zaviye grupları içinde bu yapıya da yer verilmiştir. Zaviyenin şehirdeki kültürel ve tarihi yapı stoğu içerisinde kayıtlı olduğu görülmektedir.

Zaviyelerin Osmanlı Dönemindeki Yeri

Osmanlı döneminde zaviyeler, yalnızca dini ibadet yerleri olarak değil; aynı zamanda sosyal yardım, misafirhane ve eğitim işlevi gören kurumlar olarak kullanılmıştır. Tokat şehrinde bu tür yapıların kent dokusu içinde önemli bir rol üstlendiği, şehir içindeki mahalle yapılanmasının bu dini merkezler etrafında geliştiği ifade edilmiştir.

Abdulmuttalip Zaviyesi’ne Dair Kayıt Durumu

Yapıya ait kesin inşa tarihi, kurucusu, bağlı olduğu tarikat ya da dönemsel işleyişine ilişkin özgün tarihî belgeler mevcut kamuya açık kaynaklarda yer almamaktadır. Ayrıca yapıya ait bir vakfiye metnine ulaşılamamıştır. Yapı, yalnızca mimari betimlemeler ve kültürel envanter kayıtları üzerinden tanıtılmaktadır.

Koruma ve Belgelendirme

Zaviye, çeşitli kamu kurumlarının yayınlarında yer almakta ve Tokat’taki kültürel miras alanları arasında gösterilmektedir. Yapının kültür envanteri kapsamında tanıtıldığı, mimari özelliklerinin ve mevcut fiziksel durumunun belgelendiği belirtilmektedir. Ayrıca şehirdeki diğer zaviyeler ve türbelerle birlikte değerlendirilerek koruma altına alınmış dini yapılar grubuna dahil edilmiştir.