Denizli ili Acıpayam ilçesinin Yazır Mahallesi’nde yer alan Acıpayam Yazır Camii, Anadolu’da sayıları giderek azalan ağaç direkli camiler geleneğinin 19. yüzyılda inşa edilmiş önemli örneklerinden biridir. Kitabesinden edinilen bilgilere göre cami, Hacı Ömer Efendi (veya Hacı Ömer Ağa) tarafından 1801 yılında yaptırılmıştır. Halk arasında Çarşı Camii olarak da bilinen yapı, hem mimari düzeni hem de zengin süsleme programıyla dikkate değerdir. 13. yüzyıl Selçuklu camilerinin mimari özelliklerini yansıtan bu ibadethane, Osmanlı dönemi ahşap cami geleneğinin Anadolu’daki son örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Konum ve Çevre Düzeni
Yazır Camii, Denizli şehir merkezinin yaklaşık 76 kilometre güneydoğusunda, Acıpayam ilçesinin Yazır Mahallesi’nin meydanında, hafif meyilli bir arazi üzerinde yer almaktadır. Yapı, geniş bir avlu ile çevrelenmiş olup, avlunun kuzeybatısında minaresi bulunmaktadır. Cami, mahallenin merkezinde konumlandığı için tarih boyunca hem ibadet hem de sosyal buluşma alanı olarak kullanılmıştır. Geniş avlu, cemaatin toplanmasına, dini törenler ve bayram namazları gibi toplu etkinliklerin yapılmasına imkân tanır.
Tarihçe
Yazır Camii’nin kesin yapım tarihi konusunda farklı kaynaklarda küçük değişiklikler görülse de, kitabe bilgisi esas alındığında 1801 yılı öne çıkar. Bazı kaynaklar yapım yılını 1797 veya 1802–1803 olarak da kaydeder. Banisi Hacı Ömer Efendi, dönemin ileri gelenlerinden olup, caminin inşasında hem mali hem de organizasyonel katkıda bulunmuştur.
Yapının mimarisi, 13. yüzyıldan itibaren Anadolu’da yaygın olarak görülen ağaç direkli cami geleneğini 19. yüzyılda sürdürmesi bakımından önemlidir. Bu gelenek, özellikle Selçuklu döneminde köy ve kasaba camilerinde uygulanan ahşap direkli, üç sahınlı ve dikdörtgen planlı ibadet mekânlarının devamı niteliğindedir.
Mimari Özellikler
Plan ve Malzeme
Yazır Camii, mihrap aksında kareye yakın dikdörtgen plana sahiptir. Yapımında bağdadi ahşap tekniği kullanılmıştır. Taşıyıcı sistem, toplam on ahşap sütun üzerine kuruludur. Bu sütunlardan ikisi kuzey, ikisi güney duvarına bitişik, altısı ise bağımsız konumlandırılmıştır. Bu düzenleme, mekânı mihraba dik olarak uzanan üç sahına ayırır.
Giriş ve Mahfil
Caminin giriş kapısı yuvarlak kemerli olup iki yanında mihrap nişleri yer alır. Kapının üzerinde kitabe bulunmaktadır. Ahşap mahfil, güney yönünde üç çıkıntı yapacak şekilde tasarlanmış ve girişin solundaki merdivenle ulaşılan bu bölüm, kadınlar mahfili olarak kullanılmıştır.
Mihrab ve Minber
Mihrab, niş biçiminde düzenlenmiş olup üç sıra alçı mukarnasla bezenmiştir. Minber ise ahşap malzemeden yapılmış, S biçimindeki korkuluklar, dilimli kemerli köşk ve dolaplar ile dönemin usta işçiliğini yansıtmaktadır.
Üst Örtü ve Tavan
Caminin düz ahşap tavanı çıtalarla kare panellere bölünmüş, bu karelerin içine kök boyasıyla bitki motifleri işlenmiştir. Motiflerde bölgenin tarımsal ürünlerinden esinlenilmiş üzüm, nar, elma, armut gibi meyveler ile gül, lale, karanfil gibi çiçekler yer almaktadır.
Süsleme Programı
Yazır Camii, Osmanlı dönemi halk resim sanatının nadir örneklerini barındırır. Duvar yüzeyleri üç sıra halinde panolara ayrılmıştır. Panolarda minyatür üslup ağırlık kazanmakta, ancak yer yer perspektif denemeleri de görülmektedir. Gösterişten uzak, sade fakat ferahlatıcı bir atmosfer yaratmak amaçlanmıştır.
Resim Konuları
- Bitkisel Süslemeler: Çeşitli çiçek motifleri (gül, lale, karanfil) ve ağaç tasvirleri.
- Natürmortlar: Vazo içinde çiçekler, altlıklı tabaklarda ve kaselerde duran meyveler (üzüm, armut, elma, nar, karpuz).
- Mimari Tasvirler: Üçer şerefeli, dört minareli camiler; külliye görünüşleri.
- Sembolizm: Çiçek ve meyve resimleri, bereket, doğa ve maneviyatı simgeler.
Tavan ve minberdeki stilize bitki motifleri ile duvarlardaki resimler, camiyi adeta bir “çiçek bahçesi” atmosferine kavuşturur.
Acıpayam Camii Duvarları (Acıpayam Belediyesi)
Restorasyon ve Koruma Çalışmaları
Yapı, 2003 yılında Aydın Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından basit onarımdan geçirilmiş; bu kapsamda çatı, minare ve ahşap taşıyıcılar güçlendirilmiştir. 2015 yılında ise kapsamlı restorasyon tamamlanmıştır. Restorasyon sırasında orijinal süslemeler korunmuş, kök boya ile yapılmış motiflerin renkleri canlandırılmıştır. Yapı, bu çalışmalar sonrasında turizme kazandırılmıştır.
Günümüzde Kullanım ve Turizm
Yazır Camii, hem ibadet hem de turistik ziyaretler için açıktır. Yılda ortalama 3.000 kişi tarafından ziyaret edilen cami, özellikle yurt dışından gelen turistlerin ilgisini çekmektedir. Tur grupları, haftanın belirli günlerinde camiyi ziyaret etmekte, özellikle iç mekândaki renkli süslemeler yoğun ilgi görmektedir.
Cami, Anadolu’da örneği az kalan ağaç direkli camiler arasında, halk sanatı unsurlarını güçlü şekilde yansıtan nadir yapılardan biri olması nedeniyle kültürel miras kapsamında korunmaktadır.
