Adilcevaz bastonu, Bitlis’in Adilcevaz ilçesinde üretilen, ceviz ağacı gövdesi ve manda, sığır, koç boynuzundan yapılan, Osmanlı ve Selçuklu motifleriyle süslenen geleneksel bir el sanatı ürünüdür. Bastonlar zümrüt, yakut, sedef ve ebru sanatıyla işlenerek “gücün ve asaletin sembolü” olarak tanımlanır.

^{Adilcevaz Bastonu (Anadolu Ajansı )}

Tarihçe ve Coğrafi İşaret

Adilcevaz’da bastonculuk sanatının yaklaşık 3 bin yıllık bir geçmişi bulunduğu kabul edilmektedir. Urartu, Selçuklu ve Osmanlı motiflerinden esinlenen desenler, mezar taşları ve tarihi eserlerdeki süslemelerden bastonlara aktarılmıştır. Bastonlar yörede yetişen ceviz ağaçlarının budaksız, uzun sürgünlü kerestelerinden üretilir. 2019 yılında “Adilcevaz Bastonu”, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işareti olarak coğrafi işaretle tescil edilmiştir.

^{Cumali Birol (Anadolu Ajansı)}

Cumali Birol

Adilcevaz bastonculuğunun önde gelen temsilcilerinden Cumali Birol (d. 1964), mesleği dedelerinden öğrenmiş, ailesinde üçüncü kuşak baston ustasıdır. Çalışmalarını 70 m²’lik atölyesinde sürdüren Birol, tamamen el işçiliğiyle üretim yapmaktadır. Ceviz ağacı ile birlikte manda, sığır ve koç boynuzlarını kullanarak hazırladığı bastonları taş işçiliği, sedef ve ebru ile süsler. Bastonların üzerine Osmanlı tuğrası, ay yıldız ve Selçuklu desenleri işler.

Birol, 2000’li yıllarda internet üzerinden e-ihracata başlamış, 2003 yılında Belçika, Hollanda, Kanada ve Norveç’e baston göndermiştir. 2004’te E-İhracat Türkiye İkinciliği Ödülü, 2005’te Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan “sanatkârlık” unvanı, 2010’da ise 41 yaşında Türkiye’nin en genç ahisi unvanını almıştır. 2013 yılında marka tescili gerçekleştirilmiş, bastonları film ve dizilerde kullanılmıştır. Örneğin bir bastonu Ata Demirer’in “Osmanlı Cumhuriyeti” filminde, bir diğeri ise “Payitaht Abdülhamid” dizisinde yer almıştır.

Sanatsal Özellikler

Adilcevaz bastonları, yalnızca yürüme aracı olarak değil; gücün, asaletin ve uzun ömrün sembolü olarak görülür. Baston yapımında kullanılan ceviz ağaçları en az iki yıl kurutulur, eğe, zımpara ve rende ile şekillendirilir. Gövdeler, oyma, yakma ve boyama teknikleriyle işlenir. Birol’un geliştirdiği özgün tasarımlar arasında ebruli baston öne çıkar; 2007 yılında dünyada ilk kez ebru sanatı bastonla birleştirilmiştir. Bugüne kadar yaklaşık 80 çeşit baston üretilmiş, bunlar arasında Osmanlı tuğralı, ay yıldızlı, taş kakmalı ve “Payitaht Abdülhamid” model baston da bulunmaktadır.

Ulusal ve Uluslararası Tanıtım

Cumali Birol bugüne kadar 75 usta yetiştirmiş, bastonlarını yurt içi ve dışında düzenlenen fuar ve festivallerde tanıtmıştır. 2024 yılında Almanya’nın Düsseldorf (20-22 Aralık) ve Hollanda’nın Gorinchem (27-29 Aralık) şehirlerinde düzenlenen Kazel Expo fuarlarına davet edilmiş, Türkiye’yi ve Adilcevaz bastonunu temsil etmiştir. Birol, bu etkinliklerde baston üretimini de canlı olarak sergilemiştir.

Ödüller

• 2004 – E-İhracat Türkiye İkinciliği Ödülü
• 2005 – Kültür ve Turizm Bakanlığı “Sanatkârlık” unvanı
• 2010 – Türkiye’nin “En Genç Ahisi” unvanı
• 2019 – Adilcevaz Bastonu’nun Coğrafi İşaret Tescili
• 2024 – Kültür ve Turizm Bakanlığı “Yaşayan İnsan Hazinesi Ödülü” (Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından verilmiştir)