Adnan Cahit Ötüken (1911–1972), Türkiye’de modern kütüphanecilik eğitiminin ve Millî Kütüphane’nin kurulma sürecinde görev almış devlet görevlilerindendir. Almanya’da aldığı mesleki eğitim sonrasında, Türkiye’de kütüphanecilik eğitiminin sistemleşmesi, kurumsal yapıların oluşturulması ve Millî Kütüphane’nin kuruluş çalışmalarında çeşitli sorumluluklar üstlenmiştir. Eğitimci ve bürokrat kimliğiyle, meslekleşme süreçlerine teknik katkılar sunmuş, devletin kültürel kurumlarıyla olan ilişkilerinde görev almıştır.

Erken Yaşamı ve Eğitimi

1911 yılında Manastır’da doğan Adnan Cahit Ötüken’in babası Doktor Binbaşı Ali Naşit Bey, annesi ise Lütfiye Hanım’dır. İlkokul eğitimini Kadıköy Osmangazi Mektebinde, ortaokul ve lise öğrenimini Kadıköy Ortaokulu ve İstanbul Lisesi’nde tamamladı. 1935 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkoloji ve Fransız Dili ve Edebiyatı bölümlerinden mezun oldu. Aynı yıllarda bazı özel liselerde edebiyat öğretmenliği yaptı ve öğrenci topluluklarında çeşitli görevlerde bulundu.

Kütüphanecilik Eğitimi ve Yurt Dışı Deneyimi

1935 yılında Prof. Helmutt Ritter’in başkanlığındaki Kütüphaneler Tasnif Komisyonu’nda kısa süreli görev aldı. 1936 yılında Millî Eğitim Bakanlığı tarafından kütüphanecilik eğitimi için Almanya’ya gönderildi. Berlin Devlet Kütüphanesi ve Leipzig Deutsche Bücherei’de teorik ve uygulamalı eğitim aldı. Almanya’daki dört yıllık eğitim sürecinden sonra 1939 yılında Türkiye’ye döndü ve kısa süreli İstanbul Üniversitesi Türkoloji asistanlığı yaptı.

Millî Kütüphane Kuruluş Sürecindeki Rolü

Ötüken, 1941 yılında Millî Eğitim Bakanlığı Neşriyat Müdürlüğü görevine getirildi. Bu görev sürecinde Millî Kütüphane’nin kurulmasına dair teknik ve bürokratik adımlar atılmış, kamuoyunun bilgilendirilmesi amacıyla basın ve radyo yayınlarında yer aldı. 15 Nisan 1946’da Millî Kütüphane Hazırlık Bürosu’nu kurdu. 1947 yılında Kütüphane, Kocatepe Mithatpaşa Caddesi’nde beş odalı bir binaya taşındı. Gerekli mali kaynak için Millî Kütüphane Yardım Derneği kuruldu. 1948’de Millî Kütüphane resmen açıldı ve 1950 yılında çıkarılan kanunla yasal statü kazandı.

Eğitim Alanındaki Girişimleri

Ötüken, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi bünyesinde kütüphanecilik eğitiminin kurumsallaşması için çalışmalarda bulundu. 1942’de başlatılan kütüphanecilik kursları 1952 yılına kadar devam etti. 1954 yılında Ankara Üniversitesi’nde Kütüphanecilik Kürsüsü’nün kurulmasını sağladı. Bu kürsü, daha sonra Kütüphanecilik Bölümüne dönüştü. 1957 yılına kadar bu bölümde öğretim görevlisi olarak görev aldı.

Yurt Dışı Görevler ve Sonraki Yıllar

1957 yılında Almanya’ya Kültür Ataşesi olarak atandı. Türkiye-Almanya kültürel ilişkilerinde görev aldı ve Federal Almanya tarafından Birinci Sınıf Hizmet Nişanı ile ödüllendirildi. 1960 yılında Türkiye’ye dönerek Millî Kütüphane Müdürlüğü görevine yeniden atandı. 1965 yılında kurulan Kültür Müsteşarlığı’na ilk müsteşar olarak atandı. Bu görevde opera ve balenin ayrı bir genel müdürlük hâline getirilmesi ve Folklor Enstitüsü’nün kurulması gibi işlemleri yönetti. 1971’de emekli oldu ve 2 Mart 1972’de İstanbul’da hayatını kaybetti.

Yayınları ve Kurumsal Katkıları

Ötüken’in, Millî Kütüphane’nin kuruluşuna ve Türk kütüphaneciliğinin meslekleşmesine dair deneyimlerini aktardığı “Millî Kütüphane Kurulurken” (1946) ve “Millî Kütüphane Nasıl Kuruldu” (1955) başlıklı iki eseri bulunmaktadır. Bu çalışmalarda dönemin kütüphanecilik sorunları ve kuruluş süreci detaylandırılmıştır. Ayrıca, birçok kamu kurumunun kurulmasında danışmanlık ve kurucu üyelik görevlerinde bulunmuş, çeşitli kültürel derneklerin oluşumuna katkı sağlamıştır.