Aksaray çerezlik ayçekirdeği, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi’nde yer alan Aksaray ilinde yetiştirilen ve 03 Kasım 2023 tarihinde mahreç işaretiyle tescillenmiş bir tarım ürünüdür. Ayçekirdeğin kabuğu siyah zemin üzerine gri çizgili olup iç tanesi iri, dolgun ve gevrek yapıdadır. Kurutulduğunda çıtır dokusunu koruyan bu çekirdek, çerezlik tüketim için özel olarak seçilir.

Tescil işlemi, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında Aksaray Ticaret Borsası tarafından gerçekleştirilmiştir. Ürün, işlenmiş ve işlenmemiş meyveler ve sebzeler ile mantarlar grubunda yer almakta olup, coğrafi sınır olarak yalnızca Aksaray ili esas alınmıştır.

Coğrafi ve Ekolojik Özellikler

Aksaray çerezlik ayçekirdeği, 1960’lardan bu yana Tuz Gölü Havzası’nda yetiştirilen Helianthus annuus türü ayçiçeği bitkisinin meyvesinden elde edilir. Bölgenin karakteristik rüzgârları -Hasandağı ve Ekecik Dağı’ndan gelen hava akımları ile Tuz Gölü çevresindeki esintiler- ve toprağın yapısı, ayçiçeği tarımı için elverişli bir mikroklima oluşturur. Bu doğal koşullar, ürünün verimliliğini ve kalitesini doğrudan etkileyerek Aksaray ilinde ayçekirdeği üretiminin yıllar içinde artmasına olanak tanımıştır.

Ayırt Edici Özellikler

Aksaray çerezlik ayçekirdeği, bölgeyle ün bağı taşıyan ve yerel ekonomide önemli bir yere sahip üründür. Hasat sonrası ayıklama ve kurutma işlemleriyle elde edilen bu çerezlik ayçekirdeği, hem fiziksel özellikleri hem de üretim süreciyle diğer ayçekirdeği türlerinden ayrılır. Ürünün ambalajı veya kendisi üzerinde “Aksaray çerezlik ayçekirdeği” ibaresi ve mahreç işareti amblemi yer alır; aksi durumda bu ibare ve amblem işletmede görünür biçimde bulundurulmalıdır.

Üretim Süreci

Aksaray çerezlik ayçekirdeği üretimi, bölgeye özgü tarımsal uygulamalarla şekillenir. Sonbaharda anızlı tarlalar 20–25 cm derinlikte sürülerek kış boyunca yağışları depolamaya uygun hâle getirilir. Bu süreçte sap ve saman gibi artıklar organik maddeye dönüşür. İlkbaharda toprak tava geldiğinde çizel veya kültivatörle işlenir, gerekirse gübreleme ve yabancı ot ilacı uygulanarak tohum yatağı hazırlanır.

Gübreleme üç aşamada yapılır: tohumla birlikte, çapa sırasında ve gelişim döneminde. Bu aşamalarda potasyum, azot ve magnezyum gibi elementler damlama yöntemiyle verilir. Nisan–Mayıs aylarında yapılan ekimde sıra arası 70 cm, sıra üzeri mesafe ise toprak verimliliği ve bitki boyuna göre 25–40 cm arasında değişir. Ekim derinliği 5–7,5 cm olup toprak tavına göre ayarlanır.

Toprağın yorgunluğunu önlemek amacıyla ayçekirdeği ekimi, buğday, arpa, yulaf gibi saçak köklü bitkilerle dönüşümlü yapılır. Sulama, çıkış döneminde ve bitki solgunluk gösterdiğinde 15–20 gün aralıklarla yapılır. Ayçekirdeği için en kritik sulama zamanları çiçeklenme başlangıcı ve süt olum evreleridir. Sulama yöntemi olarak erken dönemde yağmurlama, boylanma sonrası karık sistemi tercih edilir.

Hasat, bitki tamamen kuruyup tablalar kahverengiye döndüğünde Ağustos–Eylül aylarında yapılır. Rutubet oranı %9,5’i geçmemelidir. Elle hasatta tablalar orakla kesilip harman yerlerine taşınır, sopayla dövülerek veya özel makinelerle harmanlanır. Biçerdöverle hasatta silindir hızı, batör-kontrabatör açıklığı, vantilatör ve elek ayarları dikkatle yapılmalıdır.

Kurutma işlemi, posasından ayrılan tohumların gıda ile temasa uygun sergiler üzerinde güneş altında ortalama iki hafta kurutulmasıyla gerçekleşir. Günlük karıştırma ile kurutma tamamlanır. Depolamada ürün nemi %9,5’i geçmemeli, yığın yüksekliği 1–1,5 m’yi aşmamalıdır. Kızışma ve çürümeyi önlemek için gerekirse karıştırılır. Kurutulan ayçekirdeği, kuru, serin ve kokusuz ortamlarda bir yıl boyunca muhafaza edilebilir.

Son aşamada ürün, dökme olarak veya uygun ambalajlarda, gıda mevzuatına uygun etiket bilgileriyle piyasaya sunulur.

Denetim ve Koruma

Denetim süreci, Aksaray Ticaret Borsası koordinasyonunda Aksaray İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Aksaray Ziraat Odası uzmanlarının katılımıyla yürütülür. Yılda en az bir kez yapılan denetimlerde üretim metoduna uygunluk ve mahreç işareti kullanımına dair kontroller gerçekleştirilir. Gerekli durumlarda kamu ve özel kuruluşlardan hizmet alınabilir. Tescil ettiren kurum, hukuki süreçleri yürütme yetkisine sahiptir.