Akşehir kirazı, Türkiye’nin Konya ili Akşehir ilçesi ile Afyonkarahisar’ın Sultandağı ilçesi arasında yer alan mikroklimatik bölgede yetiştirilen, ayırt edici fiziksel ve aromatik özellikleriyle tanınan, menşe adıyla tescillenmiş bir kiraz çeşididir. Türk Patent Enstitüsü tarafından coğrafi işaret olarak tescillenmiştir.
Köken ve Yayılım
Akşehir kirazı, bölgeye özgü iklimsel ve toprak koşullarının etkisiyle gelişmiş, uzun ömürlü ve yaygın dallı bir ağaç yapısına sahiptir. Sinonimleri arasında “Akşehir Napolyonu” ve “Allahdiyen” adları yer alır. Üretim alanı Konya-Akşehir ve Afyon-Sultandağı ile sınırlıdır. Bu bölge, kuzeyde Akşehir Gölü, kuzeybatıda Eber Gölü ve güneyde Sultan Dağları ile çevrelenmiş olup, kirazın gelişimi için ideal mikroklima koşullarını sunar.
Botanik Özellikler
Akşehir kirazı, Bigarreau sınıfına ait, geç olgunlaşan bir çeşittir. Hasat dönemi genellikle 20 Haziran – 20 Temmuz tarihleri arasındadır. Meyvesi geniş kalp biçiminde, çok iri ve parlak koyu kırmızı renktedir. Ortalama ağırlığı 9–13 gram arasında değişir; eni 26.50–32 mm, boyu ise 27–29 mm’dir. Meyve eti sert, gevrek, sulu ve özel bir aromaya sahiptir. Kabuk rengine göre daha açık renkli olan et kısmı, damak tadı açısından oldukça niteliklidir. Çekirdeği küçük (0.3–0.4 gram) ve ete çok az bağlıdır. Meyve sapı ince yapılı olup 48–50 mm uzunluğundadır; taşıma sürecinde canlılığını ve yeşil rengini uzun süre koruyabilir.
Ayırt Edici Özellikler
Akşehir kirazını diğer yöre kirazlarından ayıran temel faktörler, bölgeye özgü çevresel koşullar ve ürünün fizyolojik yapısıdır. Meyvelerin %80–90’ı 26 mm çapından büyüktür. Periyodisite göstermeyen, istikrarlı verim sürecine sahiptir. Bölgedeki göller ve dağlar sayesinde oluşan mikroklima, kirazın aroma, tat ve lezzet açısından üstün nitelikler kazanmasını sağlar. Yaz aylarında nem oranı %60’ın altına düşmez; bu durum meyvenin su kaybını azaltır, ani olgunlaşmayı engeller. Meyve etinin gevrek yapısı, sertliği ve hafif mayhoşumsu tadı, tüketim kalitesini artırır.
Kirazın yetiştiği topraklar tınlı yapıdadır; kum, kil ve şilt içeren bu topraklar su tutma ve hava kapasitesi açısından dengelidir. Drenajı ve geçirgenliği yeterli olan bu zemin, organik maddece zengin ve madde çevrimi yüksek bir ekosistem oluşturur. Bölgeye ait uzun yıllar yağış ortalaması 550–610 mm arasında değişmektedir. Tarımda kimyasal gübre kullanımı minimum düzeyde tutulur; bunun yerine düzenli ve dengeli çiftlik gübresi tercih edilir. Bu uygulama, toprağın organik yapısını güçlendirerek ürünün lezzet ve aroma bakımından farklılaşmasını sağlar.
Akşehir kirazı, Atakent, Gölçayır, Değirmenköy, Yeniköy, Saray, Ulupınar, Engili, Gedil, Ilıcak ve Çakıllar gibi yerleşimlerde temel ürün olarak yetiştirilmektedir.
Akşehir kirazı kendine kısırdır; yabancı tozlaşmaya ihtiyaç duyar. Dölleyici çeşitler arasında Starks Gold, Merton Late, Lambert, Bigarreau Gaucher, Noble, Jübilee ve yerli çeşitlerden Gılli yer alır.
Dayanıklılık ve Taşınabilirlik
Meyve çatlaması yapmaz; uzun yol koşullarına dayanıklıdır. Sap yapısı sayesinde tüketiciye ulaşıncaya kadar canlılığını ve yeşil rengini korur.
Denetim ve Kullanım
Denetim süreci, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Akşehir İlçe Müdürlüğü koordinasyonunda, ilgili meslek odaları ve üretici temsilcilerinden oluşan bir komisyon tarafından yürütülür. Yılda en az üç kez denetim yapılır; bunlardan ikisi hasat ve ihracat dönemine denk gelir. Coğrafi işaretin kullanımı için TKB Akşehir İlçe Müdürlüğü ile protokol yapılması gereklidir. Gerekli laboratuvar analizleri Bursa Gıda Kontrol ve Merkez Araştırma Enstitüsü’nde gerçekleştirilebilir.
