Alaş Orda Hareketi, 20. yüzyıl başlarında Kazak bozkırında ortaya çıkan ve Kazak halkının millî bağımsızlık, modernleşme ve siyasal temsil taleplerini yansıtan önemli siyasi oluşumdur. Çarlık Rusyası’nın 19. yüzyılda uyguladığı idarî ve ekonomik politikalar sonucunda Kazak toplumunun geleneksel yapısı büyük ölçüde dönüşmüş, göçebe hayat tarzı çözülmeye başlamış ve geniş çaplı toprak kayıpları yaşanmıştır. I. Dünya Savaşı yıllarında ağır askerî yükümlülükler ve 1916’daki büyük ayaklanma, Kazak halkında bağımsızlık arayışlarını daha da güçlendirmiştir.

1917’de Rusya’da patlak veren Şubat ve Ekim Devrimleri, Kazak aydınlarına yeni bir fırsat sunmuş; bu süreçte Alihan Bökeyhanov, Ahmet Baytursınov, Mirjakıp Dulatov gibi önde gelen isimlerin öncülüğünde “Alaş” adlı siyasi parti kurulmuş ve kısa süre içinde “Alaş Orda” adıyla anılan millî hükûmet teşkil edilmiştir. Bu hareket, Kazak toplumunun kültürel aydınlanmasını, eğitim yoluyla modernleşmesini ve millî kimliğinin pekişmesini hedefleyen geniş kapsamlı bir program ortaya koymuştur.

Alaş Orda Hareketi, Bolşeviklerle başlangıçta çatışmalı bir ilişki sürdürmüş olsa da 1920’den sonra Sovyet yönetimiyle iş birliği yoluna gitmiş; böylece Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde önemli bir rol oynamıştır. Ancak 1930’ların siyasi tasfiyeleri sırasında hareketin lider kadrosu büyük ölçüde ortadan kaldırılmıştır. Buna rağmen Alaş Orda, modern Kazak ulusunun şekillenmesinde ve günümüz Kazakistan’ında bağımsızlık fikrinin tarihsel temellerinin meşruiyet kaynağı olarak önemini korumaktadır.

^{Soldan Sağa Ahmet Baytursınov, Alihan Bökeyhanov ve Mirjakıp Dulatov【1】}

Tarihçe

Çarlık Rusyası’nın Yayılma Politikaları

Kazak Hanlığı’nın 1820’lerde fiilen ortadan kaldırılmasının ardından Kazak bozkırları giderek Rusya İmparatorluğu’nun doğrudan yönetimi altına girdi. 1867–1868 reformlarıyla bölge genel valiliklere ayrıldı; idari, hukuki ve vergi düzenlemeleri yapılarak Kazak toprakları Rusya’nın ayrılmaz bir parçası hâline getirildi. Aynı dönemde Sibirya demir yolu hattının inşası ve Rus köylülerinin kitlesel göçü, Kazakların su kaynakları ve verimli topraklarını kaybetmesine neden oldu. Bu süreç, Kazak toplumunun sosyoekonomik yapısını köklü biçimde sarstı ve göçebe yaşam tarzının çözülmesini hızlandırdı.

Toprak Kaybı ve Sosyoekonomik Kriz

1861’de Rusya’da serfliğin kaldırılmasının ardından milyonlarca köylünün Kazak topraklarına yerleştirilmesi, bölgede demografik yapıyı değiştirdi. Yerli Kazak nüfus giderek marjinalleşirken tarım arazilerinin daralması toplumsal huzursuzluğu artırdı. Geleneksel hayvancılık ekonomisi ciddi şekilde zayıfladı; bu da Kazak halkını hem ekonomik yoksunlukla hem de kültürel kimliğin erozyonuyla karşı karşıya bıraktı.

19. Yüzyıl Bağımsızlık Hareketleri

Kazak Hanlığı'nın ortadan kaldırılmasına rağmen, 19. yüzyılda çeşitli bağımsızlık girişimleri görüldü. Özellikle 1837–1847 yılları arasında Kenesarı Kasımov’un liderliğinde yürütülen direniş hareketi, Kazak siyasi birliğini yeniden kurmayı amaçladı. Ancak bu girişim de başarısız oldu ve Rus hâkimiyeti daha da pekişti.

1916 Ayaklanması

I. Dünya Savaşı sırasında Kazaklardan 19–43 yaş arasındaki erkeklerin cephe gerisinde çalıştırılmak üzere askere alınması, zaten ağır şartlar altında yaşayan toplumda büyük bir infiale yol açtı. 1916 ayaklanması, Türkistan genelinde olduğu gibi Kazak bozkırında da geniş çaplı isyanlara sahne oldu. Ayaklanmalar, halkın hem Çarlık yönetimine hem de artan ekonomik ve sosyal baskılara karşı öfkesini yansıtıyordu.

Devrim Öncesi Kazak Aydınları

1905 Devrimi sonrasında Rusya’daki siyasal özgürlük ortamından yararlanan Kazak aydınları, modern eğitim kurumlarında yetişerek yeni bir entelektüel kuşak oluşturdu. Bu kuşak, gazete ve dergiler çıkararak, millî kimliği, eğitim reformunu ve öz yönetim fikrini tartışmaya açtı. Bu aydınlar, ilerleyen yıllarda Alaş hareketinin lider kadrosunu oluşturacaklardı.

^{Alaş Orda Hareketi'nin Tanıtımı}^{(TRT Avaz)}

1917 Devrimleri ve Siyasi Atmosfer

I. Dünya Savaşı’nın yarattığı toplumsal yıkım ve 1916 ayaklanmalarının izleri henüz silinmemişken 1917 Şubat Devrimi Çarlık rejimini sona erdirdi. Petrograd’da başlayan işçi grevleri ve kitlesel protestolar kısa sürede devrimci bir harekete dönüştü. Çar II. Nikola’nın tahttan çekilmesiyle Romanov hanedanının üç yüzyılı aşkın iktidarı son buldu. Devrimin ardından kurulan Geçici Hükûmet, ülkenin farklı bölgelerine olduğu gibi Kazak bozkırına da umut ve heyecanla karşılandı. Hapishanelerdeki siyasi tutuklular serbest bırakıldı, Kazak aydınları siyasi faaliyetlerini daha açık bir şekilde sürdürme imkânına kavuştu.

Şubat Devrimi sonrasında Kazak bozkırında siyasal örgütlenmeler hız kazandı. Kazak aydınları Duma’ya telgraflar göndererek yeni yönetimi desteklediklerini açıkladılar. Bu dönemde ulusal kimlik, öz yönetim ve toprak meselesi gibi sorunlar Kazak entelijansiyasının gündeminin merkezine yerleşti.

Aynı yılın Ekim ayında Bolşeviklerin iktidarı ele geçirmesi, Kazak topraklarında yeni bir siyasi ikilem doğurdu. Bir yanda Geçici Hükûmet ile iş birliğini savunanlar, diğer yanda Bolşeviklerin vaat ettiği “halkların kendi kaderini tayin hakkı”na umut bağlayanlar vardı. Ancak Kazak aydınlarının büyük bölümü, başlangıçta Bolşeviklere mesafeli durdu. Onlara göre Bolşeviklerin şiddet yanlısı yöntemleri ve merkeziyetçi yaklaşımı, Kazakların millî özerklik talepleriyle çelişmekteydi.

Bu atmosferde Kazak aydınları, önce Rus liberal demokratlarıyla yakın iş birliği yürüttüler; ardından bağımsız bir siyasi parti kurma fikrinde birleştiler. Bu gelişmeler, kısa süre sonra Alaş Partisi’nin doğuşuna ve Alaş Orda hükûmetinin kurulmasına zemin hazırlayacaktı.

Alaş Partisi’nin Kuruluşu

1905 Devrimi’nden sonra Rus İmparatorluğu’nda açılan sınırlı siyasal alan, Kazak aydınlarının hem modern eğitim kurumlarında yetişmesine hem de basın ve yayın yoluyla millî talepleri dillendirmesine imkân verdi. 1916’daki büyük ayaklanma ve I. Dünya Savaşı’nın ağır yükü, toprak kaybı ve idari baskılarla zaten gerilmiş olan toplumsal zemini daha da sarsarken, 1917 Şubat Devrimi’nin ardından Çarlık rejiminin yıkılması Kazak bozkırında hızlı bir “uyanış” yarattı. Bu ortam, bağımsız örgütlenme ve millî bir siyasal program fikrini olgunlaştırdı ve kısa sürede “Alaş” adlı partinin doğuşuna kapı araladı.

Orenburg’daki Birinci Genel Kazak Kurultayı (21–26 Temmuz 1917)

Alaş Partisi, Orenburg’da 21–26 Temmuz 1917 tarihleri arasında toplanan Birinci Genel Kazak Kurultayı’nda kuruldu. Kurultay, yeni Rusya’nın yönetim şekli, toprak, eğitim, yerel idare ve toplumsal siyasi haklar gibi temel meseleleri ele aldı. Delegeler, Rusya’nın demokratik federal bir cumhuriyet olması gerektiğini savunarak yerinden yönetimi ve yerel özerkliği önceleyen bir çerçeveyi benimsediler. Bu doğrultuda, Kazak toplumunun sosyokültürel yapısına uygun mahkemelerin kurulması gerekliliği de vurgulandı.

Kurultayda kadınlara erkeklerle eşit siyasi haklar tanınması, başlık parasının kaldırılması, 16 yaşından küçük kızlarla evliliğin yasaklanması ve çok eşliliğe ilk eşin rızası olmaksızın izin verilmemesi gibi düzenlemeler kabul edildi. Bu kararlar, Alaş Hareketi'nin sadece bir bağımsızlık ve özerklik arayışı değil, aynı zamanda toplumsal modernleşme programı olduğunun en görünür işaretleri oldu.

Kurultay, Kazakların kendi siyasal partilerini kurmaları gereğini karara bağlayarak yeni partiye “Alaş” adını verdi. Parti, Ekim 1917’den itibaren taşrada teşkilatlanmaya başladı; kazalardan vilayet merkezlerine kadar uzanan yerel komiteler ve kurullar kurularak siyasal örgütlenme derinleştirildi. Alaş’ın programı, Kazak Gazetesi'nin 21 Kasım 1917 tarihli sayısında 10 madde hâlinde yayımlandı:

Devlet Düzeni,
Yerel Özgürlük,
Temel Haklar,
Din İlleri,
Hükûmet ve Yargı,
Millî Savunma,
Vergi,
İşçiler,
Bilim ve Eğitim,
Toprak Meselesi.

^{Kazak Gazetesi'nin 4. Sayısı. Bu Sayıda Kullanılan Yurt (Çadır) İmgesi, Daha Sonra Alaş Orda Bayrağında da Kullanılmıştır.【2】}

Program; anayasal düzenin tesisi, yerel öz yönetim, kişi hak ve hürriyetleri, din ve vicdan özgürlüğü, bağımsız yerel yargı, adil vergi sistemi, emek dünyasının korunması, zorunlu ve ana dilde ilk öğretim, bilimin teşviki ve toprağın Kazak halkının yararına adil tahsisi gibi başlıklarda kapsamlı ve reformist bir vizyon ortaya koydu.

Alaş’ın kuruluşunda ve teşkilatlanmasında dönemin önde gelen Kazak aydınları belirleyici rol oynadı: Alihan Bökeyhanov, Ahmet Baytursınov, Mirjakıp Dulatov, Mustafa Çokay, Muhamedjan Tınışbayev, Jakıp Akbayev, Halil ve Cahanşa Dosmuhamedov kardeşler, farklı bölgelerde hem kurultay hazırlıklarını yürüttüler hem de parti programının şekillenmesine katkı sundular. Bu kadro, 1905 sonrasında şekillenen modernist, basın yayınla güçlenmiş ve eğitim odaklı bir entelektüel ağın siyasal alandaki temsiliydi.

Alaş hareketinin düşünsel omurgası, basın ve eğitim üzerinden inşa edildi. Gazete ve dergiler, millî bilinç ve modernleşme hedeflerini halka yaymanın başlıca aracına dönüştü. Bu yönüyle Alaş, yalnızca bir “siyasal parti” değil; edebiyat, eğitim ve kültür sahasında millî bilinci tahkim etmeyi amaçlayan geniş tabanlı bir aydınlanma hareketi idi. Cedit mekteplerinden yetişen kuşağın etkisi, programın eğitim ve kültür maddelerinde belirgin biçimde hissedildi.

Alaş programı, kadın hakları ve aile hukukunda getirdiği ilerlemeci yaklaşım; ana dilde ve ücretsiz ilk öğretim hedefi; yerel ve toplumsal örfe uygun yargı mekanizmaları; toprakların adil iadesi ve tahsisi gibi başlıklarda dönemin muadillerine göre ileri bir çizgi izledi. Bu maddeler, Kazak toplumunun hem politik özerklik hem de toplumsal dönüşüm ihtiyaçlarını birlikte gözeten bütüncül bir çerçeve sunuyordu.

Ekim 1917’de Bolşeviklerin iktidarı ele geçirmesi, bozkırda ikili bir güç dağılımı ve belirsizlik yarattı. Alaş, bir yandan federal-demokratik bir devlet düzeni içinde millî özerklik arayışını sürdürürken öte yandan yerelde güvenlik ve idareyi sağlamak için hızla teşkilatlandı. Bu siyasal hat, 1917 sonundaki ikinci kurultay ve akabinde “Alaş Orda” millî hükümetinin teşekkülüyle yürütme ölçeğine taşınacaktı.

^{Kazak Sovyetleri 4. Toplantısından Bir Görsel【3】}

Alaş Orda Hükûmeti

Alaş Orda Hükûmeti, 5–13 Aralık 1917 tarihleri arasında Orenburg’da toplanan İkinci Genel Kazak Kurultayı’nda kuruldu. Kurultay, Ekim Devrimi’nin ardından Rusya’da yaşanan iktidar boşluğu ve Bolşeviklerin şiddetli yöntemleri karşısında Kazakların kendi millî hükümetlerini oluşturma kararı aldı. Delegeler, “Alaş Orda” adını verdikleri geçici hükûmeti ilan ettiler. Bu hükûmetin başına Kazak aydınlarının en önde gelen isimlerinden Alihan Bökeyhanov seçildi

Teşkilat Yapısı

Alaş Orda Hükûmeti, 25 üyeden oluşuyordu. Bu üyelerin 10’u Rus ve diğer halklardan seçilerek çoğulculuğa vurgu yapıldı. Merkez olarak Semey şehri belirlendi ve şehir kısa sürede “Alaşkala” (Alaş şehri) olarak anılmaya başlandı. Hükûmetin temel amacı, Kazak halkının topraklarını, eğitimini, güvenliğini ve kültürel kimliğini korumak ve geliştirmekti.

Lider Kadro

Alaş Orda’nın çekirdeğini, modern Kazak entelijansiyasının önde gelen temsilcileri oluşturdu:

Alihan Bökeyhanov: Hükümetin başkanı, siyasal lider.

Ahmet Baytursınov: Eğitim ve kültür politikalarının mimarı.

Mirjakıp Dulatov: Basın ve edebiyat yoluyla millî bilinci yaygınlaştıran ideolog.

Mustafa Çokay: Dış ilişkiler ve Türkistan genelinde birlik arayışlarıyla öne çıkan isim.

Muhamedjan Tınışbayev: Mühendis ve siyasetçi, altyapı ve idarî düzenlemelerde etkili.

Halil ve Cahanşa Dosmuhamedov: Hukuk ve eğitim alanında çalışmalar yürüten kardeşler.

Bu kadro, Rusya’daki diğer millî hareketlerle (Baskurtlar, Tatarlar, Türkistanlılar) temas hâlindeydi; ancak kendi başlarına Kazak millî devletini inşa etme hedefi, Alaş Orda’yı özgün kılan temel özellikti.

Siyasi Program ve Öncelikler

Alaş Orda hükûmetinin öncelikli hedefleri şunlardı:

Toprak meselesi: Rus göçmenlere verilen toprakların Kazaklara iadesi.
Eğitim: Ana dilde ve zorunlu ilköğretimin yaygınlaştırılması.
Kamu düzeni: Bozkırda güvenliği sağlamak için milis kuvvetlerin oluşturulması.
Yargı: Örf ve âdetlere uygun mahkemelerin kurulması.
Toplumsal reform: Kadın erkek eşitliği, başlık parasının kaldırılması ve çocuk yaşta evliliğin yasaklanması gibi reformların gerçekleşmesi.

Beyaz Ordu ile İlişkiler

1918’de Bolşeviklerle çatışma şiddetlendiğinde, Alaş Orda Hükûmeti kendi varlığını sürdürmek için Beyaz Ordu ile ittifaka yöneldi. Semey ve çevresinde kısa süreliğine güçlü bir otorite kuruldu. Ancak Bolşeviklerin hızla güç kazanması ve Rus İç Savaşı’nda üstünlük sağlamaları, Alaş Orda’nın manevra alanını daralttı

Semey ve Alaşkala Dönemi

Alaş Orda Hükûmetinin merkezi olan Semey, Kazak aydınlarının faaliyetleriyle bir kültürel ve siyasi başkent hüviyetine büründü. Burada gazete ve dergiler yayımlandı, okul ve kültür kurumları açıldı. Bu dönem, kısa süreliğine de olsa Kazak halkının kendi kurumlarıyla varlık göstermesine imkân tanıdı.

Bolşeviklerle Uzlaşma

1920’ye gelindiğinde Bolşeviklerin üstünlüğü kesinleşmişti. Alaş Orda liderleri, mücadeleyi sürdürmenin Kazak halkına daha fazla zarar vereceğini görerek Sovyet yönetimiyle iş birliğini kabul ettiler. Bu süreç, Alaş Hareketi'nin bağımsız hükûmetten Sovyet Kazak Özerk Cumhuriyeti’nin kuruluşuna katkı sunan bir kadroya dönüşmesiyle sonuçlandı.

Tarihî Önemi

Her ne kadar ömrü kısa sürse de Alaş Orda Hükûmeti, Kazak halkı için ilk modern devletleşme denemesi olarak büyük önem taşır. Millî kimlik, öz yönetim, modern eğitim ve toplumsal reform hedefleriyle Alaş Orda, bağımsızlık mücadelesinin ve Kazak ulus inşasının temel kilometre taşlarından biri olmuştur.

Fikri ve Kültürel Boyut

Alaş Aydınlarının Entelektüel Kökeni

Alaş Orda Hareketi’nin omurgasını oluşturan aydınlar, büyük ölçüde Cedit okullarında ve Rusya’nın merkez şehirlerindeki üniversitelerde eğitim görmüş, Doğu’nun ve Batı’nın düşünsel mirasıyla tanışmış bir kuşaktı. Alihan Bökeyhanov, Ahmet Baytursınov, Mirjakıp Dulatov, Mustafa Çokay, Muhamedjan Tınışbayev gibi isimler, bir yandan Rusya’daki liberal, sosyalist ve milliyetçi akımlardan beslenirken diğer yandan Kazak halkının tarihî ve kültürel mirasını korumaya gayret ettiler. Bu ikili beslenme, hareketin hem modernleşmeci hem de millî değerlere yaslanan bir ideoloji geliştirmesini sağladı.

Basın ve Edebiyat

Alaş aydınlarının en güçlü araçlarından biri basın oldu. Kazak Gazetesi, hareketin fikirlerini yaydığı, millî bilinci uyandırdığı ve siyasal örgütlenmeye öncülük ettiği en önemli yayın organıydı. Bunun yanı sıra dergiler ve kitaplar aracılığıyla hem eğitim reformu hem de toplumsal meseleler halka aktarıldı.

Edebiyat, yalnızca bir sanat alanı değil, aynı zamanda bir millî bilinçlenme sahası olarak işlev gördü. Mirjakıp Dulatov’un şiir ve yazıları, Ahmet Baytursınov’un dil ve alfabe üzerine çalışmaları, halkın hem duygu dünyasını hem de kültürel kimliğini dönüştürmeyi hedefledi. Bu yönüyle Alaş Orda hareketi, siyasetin ötesine geçerek bir aydınlanma hareketine dönüştü.

Eğitim ve Modernleşme

Alaş programının en önemli maddelerinden biri ana dilde ve zorunlu eğitimdi. Baytursınov’un öncülüğünde alfabe çalışmaları yapıldı, ders kitapları hazırlandı. Okuma yazma seferberliğiyle birlikte modern bilimlerin öğretilmesi, Kazak toplumunun yalnızca kültürel değil, ekonomik ve siyasal açıdan da güçlenmesi amaçlandı.

Eğitim aynı zamanda toplumsal reformların aracı olarak görüldü. Kadınların eğitime katılması, kız çocuklarının zorla evlendirilmesinin yasaklanması ve çok eşliliğe sınırlama getirilmesi gibi kararlar, hareketin toplumsal dönüşüm vizyonunun merkezindeydi. Bu, dönemin Orta Asya coğrafyasında son derece ilerici bir çizgiye işaret ediyordu.

Ulusal Kimliğin İnşası

Alaş Orda hareketinin temel hedeflerinden biri, Kazak kimliğini aşiret (cüz) temelli yapıdan ulus düzeyine taşımaktı. Bu doğrultuda ortak tarih, edebiyat, dil ve kültür vurgusu yapıldı. Gazete ve edebî eserler, “biz Kazak halkı” bilincini yaygınlaştırmanın araçları oldu. Bu süreç, ulus inşası ve modernleşmeyi iç içe geçiren bir stratejiye dayanıyordu.

Aydınların Çifte Rolü

Alaş entelijansiyası, siyasi lider ve kültürel önder rolünü aynı anda üstlendi. Bökeyhanov siyaset arenasında öne çıkarken Baytursınov dil ve eğitimde; Dulatov edebiyat ve basında; Tınışbayev ise mühendislik ve altyapı alanında Kazak toplumunu modernleştirmeye çalıştı. Bu çok yönlülük, Alaş Orda’yı sıradan bir siyasi hareket olmaktan çıkararak bütüncül bir toplumsal dönüşüm projesine dönüştürdü.

Fikirsel ve kültürel boyutuyla Alaş Orda, Kazak halkı için yalnızca kısa süreli bir hükûmet deneyimi değil, aynı zamanda modernleşme ve millî kimlik inşasının entelektüel laboratuvarı oldu. Basın, edebiyat ve eğitim yoluyla toplumun geniş kesimlerine nüfuz eden bu hareket, bağımsız Kazakistan’ın tarihsel temellerini atan en önemli aydınlanma girişimi olarak değerlendirilmektedir.

Alaş Orda’nın Dağılışı ve Sonrası

Sovyet Yönetimiyle Entegrasyon

1919–1920 yıllarında Bolşeviklerin Rus İç Savaşı’ndaki üstünlüğü kesinleşince, Alaş Orda Hükûmeti fiilen işlevsiz hâle geldi. Alaş liderleri, halkın çıkarlarını koruyabilmek için Sovyet yönetimiyle iş birliği yapmayı kabul ettiler. 1920’de Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti resmen kuruldu ve Alaş Orda’nın siyasi varlığı sona erdi. Bu süreçte Alaş kadrosunun bir bölümü Sovyet devletinde bürokratik, kültür ve eğitim görevleri üstlenerek ideallerini dolaylı yollarla sürdürmeye çalıştı.

1920’lerdeki Görece Serbestlik

1920’lerin ilk yarısında Alaş kökenli aydınlar, Sovyet rejiminin “yerelleşme” (korenizatsiya) politikalarından faydalanarak Kazak kültürü, dili ve eğitim kurumlarını geliştirme fırsatı buldular. Alihan Bökeyhanov, Ahmet Baytursınov, Mirjakıp Dulatov gibi isimler, basın, üniversite ve eğitim kurumlarında görev alarak Alaş’ın modernleşme programını sınırlı da olsa devam ettirdiler. Bu dönem, Alaş’ın fikir mirasının Sovyet sistemi içinde kısmen yaşatıldığı bir ara evre olarak değerlendirilebilir.

1930’larda Tasfiyeler

Stalinist dönemde uygulanan sert merkeziyetçi politikalar, Alaş aydınlarının kaderini belirledi. 1928’den itibaren başlayan siyasi davalar ve 1937–1938 Büyük Temizlik sürecinde Alaş hareketinin önde gelen isimleri “burjuva milliyetçisi”, “halk düşmanı” ya da “bölücü unsurlar” olarak suçlandı. Birçoğu Sibirya’ya sürgün edildi, hapse atıldı veya idam edildi. Böylece Alaş Orda’nın entelektüel ve siyasal kadrosu fiziki olarak ortadan kaldırıldı.

Fikirsel Mirasın Gizli Devamlılığı

Resmî tarih yazımında Alaş Orda, uzun yıllar “karşı devrimci” ve “burjuva milliyetçi” bir hareket olarak damgalandı. Ancak halk arasında, edebiyat ve sözlü gelenekte Alaş idealleri gizli biçimde yaşamaya devam etti. Muhtar Avezov gibi yazarlar, eserlerinde doğrudan Alaş’tan söz edemeseler de özgürlük, millî kimlik ve modernleşme ideallerini edebî motifler üzerinden sürdürdüler.

Bağımsızlık Sonrası Yeniden Değerlendirme

1991’de Kazakistan’ın bağımsızlığını kazanmasının ardından Alaş Orda, resmî tarih yazımında yeniden hak ettiği yere geldi. Alaş liderleri “millî kahraman” ilan edildi; eserleri yayımlandı, adları üniversitelere, caddelere ve kurumlara verildi. Bugün Alaş Orda, Kazakistan’da hem millî bağımsızlığın hem de modernleşmenin tarihsel temeli olarak görülmektedir.

Alaş Orda Hareketi