Ali Rıza Efendi, Mustafa Kemal Atatürk’ün babasıdır. Osmanlı Devleti’nin son döneminde Selanik’te yaşamış; eğitimli, aydın ve vatansever bir şahsiyettir. Evkaf ve Gümrük memurluklarında bulunmuş, Asakir-i Milliye Taburunda üsteğmen olarak görev yapmış ve ticaretle uğraşmıştır.
Aile Kökeni ve Doğumu
Ali Rıza Efendi, 1839 yılında Selanik’te doğdu. Ailesi, Konya/Karaman bölgesinden Rumeli’ye göç ettirilen “Kocacık Yörükleri”ne mensuptur. Babası, Kızıl Hafız Ahmet Efendi; annesi Ayşe Hanım’dır. Eğitimli bir aileye mensup olan Ali Rıza Efendi, ilk öğrenimini Selanik’teki Abdi Hafız Mektebinde aldı.
Memuriyet ve Askerî Görevler
Eğitimini tamamladıktan sonra Evkaf İdaresinde kâtip olarak görev yaptı. Ardından gümrük muhafaza memurluğuna geçerek Selanik civarındaki Papazköprüsü’nde (Çayağzı) çalıştı. 1876 yılında kurulan Selanik Asakir-i Milliye Taburu’na gönüllü olarak katılarak üsteğmen (birinci mülazım) rütbesiyle görev aldı. Bu tabur, Osmanlı-Sırp Savaşı sırasında kurulan gönüllü birliklerden biri olup İstanbul’a gönderilmişti.
Ticaret Hayatı ve Zorluklar
1880’li yıllardan itibaren memuriyetten ayrılarak kereste ticaretine atıldı. Ancak bu dönemde Rum çetelerinin baskıları nedeniyle ticaret faaliyetleri büyük zarar gördü. Keresteleri yakıldı, işçileri tehdit edildi. Sonraki yıllarda tuz ticaretiyle uğraştı fakat bu işten de zarar etti. Yaşadığı ekonomik sıkıntılar ve güvenlik tehditleri onu derinden etkiledi.
Aile Hayatı ve Çocukları
Ali Rıza Efendi, 1870 veya 1871 yılında Zübeyde Hanım ile evlendi. Bu evlilikten altı çocuğu oldu: Fatma, Ahmet, Ömer, Mustafa, Makbule ve Naciye. Ancak çocuklarının çoğu küçük yaşta hayatını kaybetti. Mustafa (1881) ve Makbule (1885) uzun ömürlü olan iki çocuğuydu. Ailesiyle birlikte önce baba evinde yaşadı, sonra Şehzade Mahallesi'nde kendi evlerine taşındılar.
Eğitime ve Modernleşmeye Bakışı
Ali Rıza Efendi, oğlunun çağdaş eğitim almasını isteyen ileri görüşlü bir babaydı. Mustafa’yı mahalle mektebinden alarak dönemin modern eğitim kurumu olan Şemsi Efendi Mektebi’ne yazdırdı. Ona “adam olmak için okumak, öğrenmek şarttır.” diyen Ali Rıza Efendi, Atatürk’ün gelişiminde önemli bir etki bırakmıştır.
Hastalığı ve Vefatı
Memuriyetten ayrıldıktan sonra giriştiği işlerdeki başarısızlıklar nedeniyle büyük bir moral bozukluğu yaşadı. Bir süre sonra bağırsak veremine yakalandı ve üç yıl süren hastalık sürecinin ardından 1889 veya 1893 yıllarında Selanik’te vefat etti. Mezarı, Selanik’teki Hortacı Süleyman Efendi Camii haziresindedir.
