Anekoik oda, içinde yankı veya yansımanın bulunmadığı şekilde tasarlanmış özel bir akustik test odasıdır. Yunanca kökenli “an-ekoik” sözcüğü, “yansımasız” anlamına gelir. Bu odalar, özellikle ses ve elektromanyetik dalgaların serbest alan koşullarında yayılımını simüle etmek amacıyla kullanılır. Anekoik odalar, çeşitli endüstriyel testlerde, araştırma-geliştirme süreçlerinde ve uluslararası standartlara uygun ölçüm ihtiyaçlarında temel bir araç niteliğindedir.

^{Anekoik Odaya Ait Görsel- TÜBİTAK UME,GEBZE (TÜBİTAK UME)}

Yapısal Özellikler

Anekoik odalar, iç yüzeylerine yerleştirilen yüksek ses/yayılım soğurma kapasiteli yutucularla donatılmıştır. Genellikle bu yutucular kama biçiminde olur ve altı yüzeye de (duvarlar, tavan ve zemin) monte edilir. Bu sayede odadaki yüzeylerden gelen yansımalar neredeyse tamamen ortadan kaldırılır. Odanın zemini çoğu zaman gerilmiş tel ağlardan oluşan şeffaf bir platformla desteklenir; ancak pratik ve ölçüm hatalarını azaltıcı nedenlerle yansıtıcı sert zeminli yarı anekoik çözümler de tercih edilebilir.

Ses yutucu yapıların tasarımında, malzemenin yoğunluğu ve hava akışına karşı gösterdiği direnç önemli parametrelerdir. Düşük frekanslarda etkin soğurma sağlamak için kama yapılar bazen çok katmanlı hale getirilir ya da rezonatör tabanlı tasarımlar kullanılır. Elektromanyetik uygulamalarda ise karbon katkılı köpükler veya ferrit karolar gibi malzemeler tercih edilir.

Kullanım Alanları

Anekoik odalar, ses ve elektromanyetik alanlarda yapılan ölçümler için kullanılır. Akustik amaçlı odalarda;

• Makina ve ekipmanların ses gücü düzeyi belirlenebilir.
• Gürültü kaynaklarının yönsel ve spektral özellikleri analiz edilebilir.
• Ürünlerin alt sistemlerinden yayılan ses bileşenleri ayrı ayrı incelenebilir.

EMC (Electromanyetik Uyumluluk) testlerinde kullanılan RF anekoik odaları ise;

• Yayılım (emisyon) ve bağışıklık (susceptibility) testleri,
• Açık alan test alanlarının (OATS) yerine geçebilecek iç mekân koşulları sağlanması,
• 3 metre ve 10 metre test mesafelerinde standartlara uygun test yapılabilmesi için geliştirilmiştir.

Standartlar ve Doğrulama

Anekoik odalarda yapılan ölçümler, ISO 3745, ANSI S12.35 gibi uluslararası standartlarla tanımlanmıştır. Bu standartlar, odanın yankısızlık performansının ölçülmesi, mikrofon yerleşimleri, ses kaynağının özellikleri ve ölçüm prosedürlerini belirler. Oda doğrulaması sırasında kullanılan ses kaynaklarının yönselliği, ölçüm sonuçlarının güvenilirliği açısından kritik öneme sahiptir.

^{Anekoik Odaya Ait Görsel- İ.T.Ü. OTAM (TÜBİTAK UME)}

Yarı Anekoik Odalar

Tam yankısız ortamların oluşturulması her zaman gerekmez ve maliyetlidir. Bu nedenle zemini yansıtıcı bir yüzeyle kaplı yarı anekoik odalar yaygın olarak kullanılır. Bu tür odalar, özellikle yerle temas eden cihazların (çamaşır makinesi, kompresör, elektrikli aletler gibi) ölçümleri için daha uygun ve pratik bir test ortamı sunar.

Tarihsel Gelişim

Anekoik odaların tarihi, radyo dalgalarının ve akustik özelliklerin bilimsel olarak incelenmeye başladığı 20. yüzyıl ortalarına kadar uzanır. 1980’lerde EMC düzenlemelerinin yaygınlaşmasıyla birlikte büyük firmalar, açık alan test sahalarının yerine geçebilecek odalara yönelmiştir. 1982 yılında IBM için kurulan ilk 3 metrelik EMC anekoik odası bu alandaki dönüm noktalarından biridir. 1990’lardan itibaren ferrit karo ve hibrit yutucu malzemeler sayesinde odaların boyutları küçülmüş ve performansları artmıştır.

Ölçüm Yöntemleri

Anekoik odalarda yapılan ölçümler, kullanılan yönteme ve test edilen nesnenin boyutlarına göre farklılık gösterebilir. Uluslararası akustik standartlarda tanımlanan başlıca iki ölçüm yaklaşımı şunlardır:

• Yarım Küre Yöntemi: Bu yöntemde test nesnesi, merkezinde yer aldığı varsayılan bir yarım küre etrafındaki mikrofonlarla ölçülür. Mikrofonlar, belirli uzaklık ve açılarla konumlandırılarak yayılan sesin yönsel karakteristiği elde edilir. Bu yöntem özellikle küçük ve simetrik kaynaklar için uygundur.
• Dikdörtgen Prizma Yöntemi: Büyük boyutlu makineler için tercih edilir. Test nesnesi etrafına dikdörtgen bir prizma çerçevesinde yerleştirilen mikrofonlar aracılığıyla ölçümler gerçekleştirilir. Bu yöntem, yönsel olmayan veya kompleks kaynak yapısına sahip test örnekleri için uygundur.

Her iki yöntemde de ses gücü düzeyi hesaplanırken A-ağırlıklı ses basınç düzeyleri, oktav veya 1/3 oktav band analizleri ve frekans bileşenleri kullanılır.

Absorban Malzeme Teknolojileri

Anekoik odaların performansı, iç yüzeylerine yerleştirilen absorban malzemelerin özelliklerine bağlıdır. Bu malzemelerin temel amacı, odadaki sesin ya da elektromanyetik dalgaların yansımadan soğurulmasıdır. Akustik anekoik odalarda kullanılan yutucular genellikle şu şekildedir:

• Kama Tipi (Wedge) Yutucular: Geleneksel olarak kullanılan bu yapı, düşük ve orta frekanslarda yüksek yutuculuk sağlar. Kama boyu arttıkça daha düşük frekanslara etkinlik gösterir. Ancak büyük hacim kaplaması ve yer gereksinimi, kurulumda zorluk yaratabilir.
• Katmanlı ve Rezonatör Tabanlı Yutucular: Malzemenin düşük frekans performansını artırmak amacıyla taban kısmına rezonans yapısı entegre edilebilir. Bu sayede düşük frekanslarda ek soğurma sağlanır.
• Hibrit Yutucular: Elektromanyetik amaçlı odalarda kullanılan ferrit karo ve karbon katkılı köpük kombinasyonları, daha kompakt çözümler sunar. Ferrit karolar 30–100 MHz arası etkili olurken, üst frekanslarda köpük bazlı yutucular devreye girer.

Malzeme seçimi, kullanılacak frekans aralığına, oda boyutuna ve test gereksinimlerine göre belirlenir.

Anekoik Oda Tasarım Kriterleri

Anekoik oda tasarımı, hedeflenen frekans aralığı, ölçüm doğruluğu seviyesi ve test edilecek nesnelerin boyutları gibi parametrelere bağlı olarak belirlenir. Tasarım sürecinde dikkate alınması gereken başlıca kriterler şunlardır:

• Frekans Aralığı: Odada geçerli olacak en düşük frekansa göre yutucu malzeme uzunluğu ve oda hacmi belirlenir. Düşük frekanslar için daha uzun yutucular ve geniş iç hacim gereklidir.
• Hassasiyet Sınıfı: ISO standartlarında tanımlandığı üzere, ölçüm sınıfı "Precision (Grade 1)", "Engineering (Grade 2)" veya "Survey (Grade 3)" olabilir. Hassas sınıf odalar, daha homojen serbest alan koşulları sunar ve daha dar toleranslarla çalışır.
• Yapısal Yalıtım: Oda içindeki sesin dışarı sızmaması ve dış seslerin ölçüm ortamını etkilememesi için oda içinde oda prensibiyle inşa edilir. İç ve dış yapılar arasında ses iletimi engellenmeli, katı temaslardan kaçınılmalıdır.
• Titreşim ve Gürültü İzolasyonu: Oda, zeminden titreşim yalıtımı sağlayan yüzer döşeme sistemleri (neopren takozlar veya yaylı sistemler) üzerine kurulur. Bu sayede yapısal gürültü kaynaklarının ölçüm sonuçlarını etkilemesi engellenir.
• Geometrik Şekil ve Mikrofon Konumları: Odanın şekli, iç yansımaların azaltılması amacıyla paralel olmayan yüzeylerden oluşacak şekilde tasarlanabilir. Mikrofon yerleşimleri, ölçüm standardına uygun yarım küre veya dikdörtgen prizma şeklinde düzenlenir.

Tüm bu parametreler, hem akustik hem de elektromanyetik testlerde yüksek doğrulukla ölçüm yapılabilmesini sağlar.

Sektörel Uygulama Örnekleri

Anekoik odalar, farklı sektörlerde ürün geliştirme, kalite kontrol ve yasal uygunluk testleri gibi çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Her sektör, ölçüm ihtiyaçlarına göre farklı tipte anekoik oda çözümleri talep edebilir. Başlıca kullanım alanları şunlardır:

• Otomotiv Sanayi: Motor, fan, klima ünitesi gibi alt sistemlerin ses gücü düzeyleri ve yayılım yönleri ölçülür. Ayrıca araç içi elektromanyetik bağışıklık testleri de RF anekoik odalarda gerçekleştirilir. Uluslararası pazara yönelik ürünler için bu tür testler, tip onay süreçlerinin bir parçasıdır.
• Beyaz Eşya ve Ev Elektroniği: Çamaşır makineleri, elektrikli süpürgeler ve küçük ev aletleri gibi ürünlerin gürültü yayılımı, anekoik ortamlarda belirli çalışma modlarında test edilir. Bu sayede ürünlerin ses düzeyleri standartlarla uyumlu şekilde belgelenebilir.
• Tıbbi Cihazlar: Hassas çalışması gereken manyetik rezonans (MR) cihazları gibi ekipmanların elektromanyetik bağışıklık testleri anekoik odalarda yapılır. Hem elektromanyetik emisyon hem de akustik performans açısından güvenlik kriterlerine uygunluk değerlendirilir.
• Savunma ve Havacılık: Radar ve anten sistemleri için yönlü yayılım testleri, anekoik ortamlarda gerçekleştirilir. Bu ölçümler, dalga davranışının yansımasız ortamda incelenmesini sağlayarak sistemlerin doğruluğunu artırır.
• Bilişim ve Telekomünikasyon: Bilgisayar ve ağ cihazlarının elektromanyetik yayılımları, EMC anekoik odalarında ölçülerek FCC, CE gibi düzenlemelere uygunluk sağlanır. Aynı zamanda anten tasarımlarının karakterizasyonu da bu ortamlarda yapılır.

Bu uygulama örnekleri, anekoik odaların yalnızca akademik değil, doğrudan ürün geliştirme ve sertifikasyon süreçlerinin bir parçası olduğunu göstermektedir.

^{Anekoik Odada Yapılan Araç Testine Ait Görsel (TÜBİTAK UME)}

Türkiye’den Kurum Örnekleri

Türkiye’de anekoik oda altyapısı, özellikle sanayi ve akademik araştırma merkezlerinde artan test ihtiyacını karşılamak amacıyla gelişmiştir. Bu odalar, yerli ürünlerin uluslararası pazarlarda kabul görebilmesi için gerekli olan EMC ve akustik uygunluk testlerinin yapılmasına olanak sağlar. Aşağıda bazı örnek kurumlar yer almaktadır:

• TÜBİTAK UME (Ulusal Metroloji Enstitüsü): Gebze'de yer alan merkezde hem çınlanım hem de anekoik odalar bulunmaktadır. TÜBİTAK UME, Türkiye’de anekoik ve çınlanım odalarının ISO standartlarına uygun olarak sertifikalandırılması ve ölçüm doğrulama hizmetlerinin sağlanması konusunda öncü bir kurumdur.
• İstanbul Teknik Üniversitesi – OTAM (Otomotiv Teknolojileri Araştırma Merkezi): Maslak kampüsünde yer alan OTAM, otomotiv sanayisine yönelik akustik ve titreşim testleri için anekoik test odalarına sahiptir. Motor, egzoz ve klima sistemlerinin ses gücü düzeyleri burada detaylı olarak ölçülebilmektedir.
• Hema Endüstri (Çerkezköy): Endüstriyel ürünlerin geliştirilmesi ve test edilmesi amacıyla kullanılan anekoik odalar, özellikle müşteri taleplerine uygun akustik performans doğrulama süreçlerinde kullanılmaktadır.

Bu kurumlar dışında Vestel, BSH, Arçelik gibi büyük yerli üreticiler de ürünlerinin ses karakteristiğini kontrol altında tutmak için anekoik ve yarı anekoik odalara sahiptir. Bu altyapılar, ürün geliştirme, kalite kontrol ve uygunluk değerlendirme süreçlerinin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.