Tarih öncesi çağların kalıntılarına baktığımızda, insanoğlunun hep gelişim içinde olduğunu görürüz. Bu pek şaşırtıcı bir durum değildir. Ancak, bazı antik yapılar ve teknolojiler var ki, modern bilimin bile bugün tam anlamıyla açıklayamadığı detaylarla doludur. Binlerce yıl öncesine ait bu eserler, sahip olduğumuz teknolojilere rağmen, kavrayamadığımız prensiplerle yapılmış. Bu yazıda, geçmişin gölgesinde kalmış ve varlığı kadar yapılış şekli de bilim, tarih ve teknoloji dünyasını hayrete düşüren bazı antik teknolojileri inceleyeceğiz. Belki de çözemediğimiz bu gizemlerin bazıları, bildiğimiz tarih anlayışını kökten değiştirecek kadar büyük ipuçları barındırıyordur.
Bağdat Pili
Bağdat Pili, M.Ö. 250 ile M.S. 640 yılları arasında yapıldığı düşünülen bir arkeolojik bulgudur. Bu ilkel pilin görünümü Lütyen çömlekler gibi basit olsa da işlevselliği oldukça dikkat çekici. Bağdat Pili, 14 cm yüksekliğinde kilden bir çömlek, içinde bakır bir silindir ve demir bir çubuktan oluşur. İçine sirke veya üzüm suyu gibi elektrolit bir sıvı koyulduğunda yaklaşık 1.5-2 voltluk bir elektrik üretir.
Amerikalı mühendis Willard Gray, 20. yüzyılda bu yapının bir replikasını yaparak basit elektrolit sıvılarla test etmiş ve bu teoriyi doğrulamayı başarmıştır. Pilin kullanım amacı hâlâ tartışmalıdır. En çok kabul gören teorilerden biri, küçük objeleri altın kaplamak için bir elektroliz işlemi yapıldığı yönündedir. Ayrıca, bazı uzmanlar bunun tıbbi amaçlarla küçük elektriksel şoklar yaratmak için de kullanılmış olabileceğini öne sürüyorlar. Ancak bilim insanları arasında bu teorilere kuşkuyla bakanlar da var. Bazıları, bu çömleklerin sıradan bir depo veya dini amaçlı bir kap olabileceğini savunuyor.
Pillerin keşfi her ne kadar heyecan verici olsa da 2003’teki Irak Ulusal Müzesi’nin yağmalanması sırasında kaybolmuş, dolayısıyla tarihçilerin ve arkeologların bu gizemli cihazı daha derinlemesine inceleme fırsatı kısıtlanmıştır. Bağdat Pili, tarihin sırlarını aydınlatmak için bize birçok ipucu sunsa da, beraberinde daha fazla soruyu da getirmeye devam ediyor. Antik insanlar gerçekten bu kadar sofistike bir teknolojiye sahip miydi, yoksa bu bizim yanlış yorumladığımız bir buluştan mı ibaret?
Ba’albek Tapınağı’nın Taşları
Baalbek Tapınağı'nın taşları, antik dünyanın en büyük ve en gizemli megalitleri arasında yer alır. Özellikle Jüpiter Tapınağı’nın temelinde kullanılan devasa taş bloklar dikkat çekicidir. Bazı blokların ağırlıkları 500 ile 1100 ton arasında değişirken, bölgedeki en büyük taş olan Hamile Kadın Taşı (Ḥajjar al-Ḥibla) yaklaşık 1000 ton ağırlığındadır. Yakın zamanda ise yine aynı taş ocağında işlenmiş, 1650 tonluk başka bir monolit keşfedilmiştir, bu da insan eliyle şekillendirilmiş en büyük taşlardan biri olarak kabul edilir.
Bu devasa taşların, teknolojik imkanların çok sınırlı olduğu bir dönemde nasıl çıkarıldığı, işlendiği ve tapınak alanına taşındığı halen bir araştırma konusudur. Taşların inşaatında Romalılar önemli rol oynamış olsa da, bazı uzmanlar bu taş blokların tapınaktan önceki Fenike dönemine ait olabileceğini öne sürmektedir. Ayrıca Jüpiter Tapınağı’ndaki 300 tonluk bazı sütunların Mısır’dan getirildiği tespit edilmiştir. Tüm bu işlemlerin nasıl yapıldığı konusundaki belirsizlik, Baalbek’i mühendislik ve arkeoloji açısından bir muamma hâline getiriyor.
Araştırmalara göre, Baalbek şehri eski önemini yitirdikten sonra içerisinde bulunan büyük taş bloklar ve devasa sütunlar, farklı bölgelerde inşa edilecek olan dini yapılarda kullanılmak üzere taşınmıştır. Özellikle Ayasofya'nın temelinde, Baalbek'ten getirilen bazı taşların ve sütunların kullanıldığı bilinmektedir.
Ba'albek Tapınağı'nın Taşları Görseli (Anadolu Ajansı)
Lycurgus Kupası
Lycurgus Kupası, M.S. 4. yüzyılda Roma İmparatorluğu dönemine ait olan ve hem sanatı hem de bilimsel özellikleriyle dikkat çeken nadir bir eser. Işığa bağlı olarak renk değiştiren kupa, Yan taraftan gelen ışıkla yeşil renkte görünürken, içten aydınlatıldığında kırmızı renge dönüşür. Bu optik etki, camın içine karıştırılan nano boyuttaki altın ve gümüş partiküllerle sağlanmaktadır.
Modern bilim insanları, kupayı inceleyerek Roma dönemi zanaatkarlarının ileri düzey cam işçiliği ve nanoteknoloji bilgisine sahip olduğunu keşfetmiştir. Romalıların bu kadar ileri bir nanoteknoloji bilgisine nasıl ulaştıkları ve bu tekniği kasıtlı olarak mı geliştirdikleri hala bilinmemektedir.
Lycurgus Kupası Görseli (The British Museum)
İnka Metal Kenetleri
İnka metal kenetleri, İnka uygarlığının taş yapılarında kullanılan gizemli ve etkileyici tekniklerden biridir. Bu kenetler, "I" veya "T" şeklinde oyulan taş bloklara metal döküm yapılarak oluşturulur. Genellikle bakır alaşımdan yapıldığı tespit edilen kenetler, yapıların dayanıklılığını artırmak için kullanılmıştır. Metal kenetler, antik Mısır’daki taş yapıları birleştirmek için de kullanılmıştır. Benzer şekilde Etiyopya’daki Aksum Obeliskleri gibi devasa taş yapılarda da kullanıldığı gözlemlenmiş. Bu durum, uygarlıklar arasında nasıl bir bağlantı olduğu sorusunu akıllara getiriyor.
İnka kenetleri, özellikle büyük taş blokların birbirine harç kullanılmadan mükemmel şekilde oturtulduğu yapılar olan Sacsayhuamán (İnka kalesi harabeleri) ve Ollantaytambo (Peru’da bir şehir) gibi alanlarda öne çıkar. İnka mühendislerinin, taşlar arasındaki boşlukları nasıl bu kadar hassas bir şekilde oydukları, taşları yerleştirme sırasında bağlayıcı metal elemanları nasıl döktüğü veya nasıl milimetrik yerleştirdiği konusunda kesin bir bilgi bulunmuyor. Metal bağların büyük blokları stabilize etmeye yardımcı olduğu ve yapısal bütünlüğü koruduğu düşünülüyor. İnka uygarlığının demircilik alanındaki teknikleri, günümüz mühendisleri için hala şaşırtıcıdır.
Phaistos Diski
1908 yılında Girit’te İtalyan bir arkeolog tarafından keşfedilen 4 bin yıllık Phaistos Diski, hiçbir yazı sistemine benzemeyen sembollerle doludur. Araştırmacılar, Phaistos diskinin, Girit’in Tunç Çağı’ndaki Minos Uygarlığı ile bir bağlantısı olduğunu düşünüyor. Ancak sembollerin anlamı ve işlevi hâlâ tam olarak çözülmemiştir.
2018 yılında Dr. Gareth Owens liderliğindeki araştırmalar, diskin dini temalara atıfta bulunabileceğini öne sürüyor. Owens, Phaistos Diski üzerindeki işaretleri, Minoan Linear A ve Linear B yazı sistemleriyle karşılaştırarak incelemiştir. Owens, metnin yarısından fazlasının çözüldüğünü iddia etse de, sözleri bir iddiadan fazlası olamamış. Disk gizemini günümüzde de korumaya devam ediyor.
Phaistos Diski Görseli (flickr)