Antiocheia ad Cragum, antik dönemde Dağlık Kilikya olarak bilinen coğrafyada, günümüzde Antalya'nın Gazipaşa ilçesine bağlı Güneyköy Mahallesi sınırları içerisinde yer alan bir kıyı kentidir. Akdeniz kıyısında konumlanmasına rağmen, kentin merkezi deniz seviyesinden yaklaşık 300-350 metre yükseklikte, kayalık ve sarp yamaçlarla çevrili korunaklı bir alana kurulmuştur. Bu stratejik konumu, Helenistik dönemde komşu kentleri ve ticaret gemilerini yağmalayan Kilikyalı korsanlar için bir sığınak işlevi görmesine neden olmuştur.
Antiocheia ad Cragum Antik Kenti (Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)
Kuruluşu ve Gelişimi
Kentin adı, M.S. 41 yılında İmparator Claudius tarafından bölgenin yetkisi kendisine verilen Kommagene Kralı IV. Antiochos'tan gelmektedir. IV. Antiochos, korsan sığınağı olan bu sarp kayalık bölgede imar faaliyetleri başlatarak, kendi adını taşıyan Antiocheia ad Cragum ve karısının adını taşıyan Iotape kentlerini kurmuştur. Kentin adında geçen "Cragum" ifadesi, Claudius Ptolemaeus'un aktarımına göre, Antiocheia adını taşıyan diğer kentlerle karışıklığı önlemek amacıyla bölgedeki Kragos Dağı'nın isminden türetilmiştir.
Antiocheia ad Cragum Antik Kenti (Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)
Antiocheia ad Cragum, Roma İmparatorluk dönemi boyunca (M.Ö. 30 – M.S. 303) Kilikya Eyaleti'nin bir parçası olarak iskân görmüştür. Ancak en yoğun ve parlak çağını Doğu Roma İmparatorluk dönemi (M.S. 303 – 1453) boyunca yaşamıştır. Özellikle M.S. 4. yüzyıldan itibaren 12. yüzyıla kadar önemli bir Hristiyanlık merkezi olarak tanımlanmıştır.
Kazılarda ortaya çıkarılan meclis binası, tapınak ve mozaikli yapılar, kentin hem dini hem de kamusal yaşam açısından zenginliğini gözler önüne sermektedir. Tapınak yapısının kazısı büyük ölçüde tamamlanmış olup restorasyon projeleri planlanmaktadır.
Antiocheia ad Cragum'da basılmış sikkelere dair kesin bilgi bulunmamakla birlikte, Roma İmparatorluk Çağı'nda Antoninus Pius'tan Valerianus'a kadar imparatorluk sikkelerinin basıldığı bilinmektedir.
Kazılarda, üzerinde "ANT" damgası bulunan mozaik ve çömleklerin bulunması, Antiocheia ad Cragum’un antik dönemde markalaşmayı başaran sayılı kentlerden biri olduğunu göstermektedir. Bu mühürler, kentte seramik üretiminin yerel fırınlarda yapıldığını kanıtlamaktadır.
ANT Damgalı Çömlek (Anadolu Ajansı)
Mimari Yapılar ve Kalıntılar
Kentin kalıntıları üç ana kotta gruplandırılmıştır ve bunlar, antik yerleşimin farklı işlevlere sahip bölgelerini yansıtır.
Mabet Mezar
Örenyerinin doğu ucunda, tepelerin eteğindeki bir teras üzerinde yer alan Mabet Mezar, tamamen yıkılmış durumda olmasına rağmen önemli mimari öğeler sunar. Doğu ve batı cephelerinde alınlık parçaları, sütunlar ve Korint tarzı sütun başlıkları bulunmaktadır. Yüksek bir podyum üzerinde doğu-batı istikametinde konumlanan yapının podyumu 7.25×7.5 metre boyutlarındadır ve tabanı mermer kaplıdır.
Batı alınlığındaki figürlü parçada, simetrik olarak uçuşan iki cinin taşıdığı bir madalyon içerisinde çıplak bir kadın büstü yer alır. Bu büst, sol omuzunda yay ve sağ tarafında sadak bulunmasıyla tanrıça Artemis'i anımsatmaktadır. Yapının genel mimari özellikleri ve cin başının yüz hatları, M.S. 2. yüzyılın ortalarına tarihlendirilmesini sağlamıştır. İnşaat malzemesi olarak düzgün kesilmiş kalker bloklar, siyah mikalı granit sütunlar ve mermer mimari parçalar kullanılmıştır.
Tek Nefli Kilise
Mabet mezarın güneyindeki terasta konumlanan kilise, tek nefli ve nartekslidir. Nefin uzunluğu 24.42 metredir ve apsisten nartekse doğru daralmaktadır. Apsis yarım daire şeklindedir ve üzeri harçla sıvalıdır. Kilisenin kuzey duvarının inşasında devşirme malzeme, özellikle dikey olarak yerleştirilmiş granit sütunlar kullanılmıştır. Güney duvarı ise daha önceki bir Roma yapısının parçasıdır ve üzerinde M. Aurelius isminin okunduğu bir yazıtlı sütun bulunmaktadır. Narteks, nef duvarlarını her iki tarafta da aşmakta olup uzunluğu 20 metredir. Yapıda küçük moloz taş ve harç kullanılmıştır.
Kule Mezar
Kilisenin güneydoğusunda yer alan Kule Mezar, dikdörtgen bir kule görünümündedir. 3.65×5 metre boyutlarında ve iki katlıdır. Kapısı batıya bakar ve birinci kat doğu-batı istikametinde tonozla örtülüdür. Katlar arasında bir bağlantı bulunmamaktadır. Yapı, yerli küçük taşlardan harçla inşa edilmiştir.
Hamam
Kilise ile direkli cadde arasında yer alan hamam, arazinin eğimli yapısına uygun olarak inşa edilmiştir. Düzgün olmayan dikdörtgen bir plana sahip olan yapının uzunluğu 22.50 metre, genişliği ise 15.5 metredir. Girişi kuzeyden olmasına rağmen, arazinin dikleşmesi nedeniyle güneye doğru cephelenmiştir. Hamamda üç adet sarnıç bulunmaktadır; bunlardan en büyüğü doğu duvarı boyunca uzanan (F) sarnıcıdır. Hamam, Syedra ve Anamurium hamamlarıyla benzerlik göstermektedir.
Antiocheia ad Cragum Antik Kenti (AA)
Direkli Cadde
Hamamın batısında bulunan zafer takından başlayıp agorada son bulan Direkli Cadde, bir teras şeklindedir. Uzunluğu 166 metre, genişliği 12.10 metredir. Caddenin her iki kenarında birer sütun dizisi bulunmaktadır. Sütunlar granitten olup Korint nizamında mermer sütun başlıklarına sahiptir. Caddenin her iki tarafında da küçük dükkânlar yer almaktadır. Cadde üzerinde yer yer heykel kaidelerinin bulunması, antik çağda caddenin heykellerle süslü olduğunu düşündürmektedir. Caddenin doğu ucunda tek geçitli bir tak (zafer takı) bulunmaktadır.
Trikonkhos
Direkli caddenin agoraya dönen köşesinin kuzeyinde yer alan Trikonkhos, 8×6.50 metre ölçülerindedir ve girişi batıdandır. Doğu, kuzey ve güney duvarlarında birer apsis bulunmaktadır. Yapının duvarları yerli küçük taşlardan harçla inşa edilmiştir.
Agora
Direkli caddenin batı ucunun güneyinde yer alan agora, kareye yakın planlı olup sadece doğu ve batı kenarlarında sütunlu galeriler mevcuttur. Sütunlar granitten olup, başlıkları kaliteli beyaz mermerden ve Korint tarzındadır. Agoranın tam ortasında, güney-kuzey istikametinde uzanan bir mabet bulunmaktadır. Yüksek bir podyum üzerinde yer alan mabedin ölçüleri yaklaşık olarak 14.50×8.50 metredir.
Saray
Agoranın gerisindeki tepede bulunan saray, coğrafi konumu itibarıyla kentin en gösterişli yeridir. Sarayın giriş kapısı agoraya bakmaktadır. Yapının mevcut duvarları 1-2 metre yükseklikte olup muntazam küçük taş ve harçla yapılmıştır.
Kale
Kentin en batısındaki tepede kurulu olan kale, denizden yaklaşık 150 metre yüksekliktedir. Üç tarafı denizle çevrili olduğu için bu kısımlardan kaleye ulaşım mümkün değildir. Surlar doğuda çift tahkimatlı olup kulelerle güçlendirilmiştir. Kalenin girişi kuzeydendir. İç kalede çeşitli yerlerde tonozlu sarnıçlar bulunmaktadır.
Nekropol
Kentin iki büyük nekropolü bulunmaktadır. Biri direkli caddenin kuzeyinde, Nohutyeri mahallesinin doğusundaki sahada, diğeri ise kentin batısında saray ile kale arasındaki küçük tepe üzerindedir. Batı nekropolünün bulunduğu tepe üç tarafı denizle çevrili, kayalık ve sarptır. Buradaki mezarların büyük bir kısmı sağlam durumdadır. İki katlı olarak inşa edilmiş mezarlar tepenin güney kenarı boyunca dizilmiştir. Dikdörtgen planlı mezarların yanı sıra, daire planlı ve kubbeli bir mezar da bulunmaktadır. Mezarların içleri kaya oyularak oluşturulmuştur.
Tepenin ortasında tek nefli bir şapel bulunmaktadır. Şapelin iç duvarlarında azizlere ait fresk kalıntıları günümüze kadar gelmiştir. Diğer nekropol, kentin en eski nekropolü olup Nohutyeri mahallesinin yapımı sırasında tahribata uğramıştır.
Kazı Çalışmaları
Antiocheia ad Cragum antik kentinde düzenli bilimsel kazı çalışmaları, 2005 yılında farklı ülkelerden ve disiplinlerden bilim insanlarının katılımıyla başlamıştır. Prof. Dr. Michael C. Hoff'un liderliğinde, Nebraska Üniversitesi ve Atatürk Üniversitesi'nin ortaklığıyla yürütülen kazı çalışmalarında, bilimsel kazıların yanı sıra paleopatolojik çalışmalar gibi farklı disiplinlerden araştırmalar da yapılmaktadır.
Günümüzde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yürütülen "Geleceğe Miras" projesi kapsamında, antik kent çevresinde kamulaştırma çalışmaları başlatılmıştır. Bu proje, alanın daha etkin korunmasını ve turizme kazandırılmasını hedeflemektedir.
Antik Kentte Kazı Çalışmaları (Anadolu Ajansı)
