Artamonovlar (Orijinal adı: Delo Artamonovykh), Rus ve Sovyet yazar Maksim Gorki tarafından yazılmış bir romandır. İlk kez 1925 yılında Berlin'deki "Kniga" yayınevinde yayımlanan eser, bir aile romanı türündedir. Roman, 1861'deki Rusya'da toprak köleliğinin (serflik) kaldırılmasından 1917 Ekim Devrimi'ne kadar olan süreçte, Artamonov ailesinin üç kuşağını kapsayan hikayesi aracılığıyla Rus kapitalizminin doğuşunu, yükselişini ve çöküşünü ele alır.

Kitabın Konusu

Roman, eski bir serf olan kurucu ata İlya Artamonov'un, özgürlüğünü kazanmasının ardından bir keten fabrikası kurmasıyla başlar. İlya, kendi işini kurarak sosyal statü kazanır ve ailesi için bir miras yaratmayı hedefler. Hikâye, bu fabrikanın ve ailenin üç kuşak boyunca geçirdiği dönüşümü takip eder. İlk kuşağın çalışkanlık ve otoriteye dayalı değerleri, ikinci kuşakta (özellikle Pyotr) mülkiyetin verdiği ağırlık altında ezilmeye ve ahlaki olarak yozlaşmaya başlar. Üçüncü kuşak ise (torun İlya), ailenin mirasını tamamen reddeder, fabrikayı bir sömürü aracı olarak görür ve devrimci harekete katılır. Roman, 1917 Devrimi ile ailenin dağılmasının ardından sona erer.

Karakterler

Artamonovlar, her biri Rus toplumunun farklı bir yönünü ve tarihsel bir aşamasını temsil eden üç kuşağın karakterleri üzerine kuruludur:

• İlya Artamonov (Birinci Kuşak): Ailenin kurucusu ve patriyarkıdır. Serflikten kurtulmuş, çalışkan, otoriter ve acımasız bir girişimci olarak tasvir edilir. Rusya'daki "ilkel birikim" ve erken dönem kapitalizminin enerjisini temsil eder.
• Pyotr Artamonov (İkinci Kuşak): İlya'nın en büyük oğlu ve fabrikanın varisidir. Babasının gücünden ve vizyonundan yoksundur. Mirası korumaya çalışır ancak mülkiyetin ve suçluluk duygusunun ağırlığı altında ezilir, melankolik ve kararsız bir yapıya bürünür.
• Nikita Artamonov (İkinci Kuşak): İlya'nın kambur olan küçük oğludur. İş dünyasını ve maddi hırsları reddederek manastıra çekilir ve ailenin manevi, dindar yönünü temsil eder.
• Aleksey Artamonov (İkinci Kuşak): İlya'nın evlatlığıdır. Aileye tam olarak ait hissetmez ve sosyal adalet arayışıyla devrimci düşüncelere yönelen ilk karakterdir.
• İlya Artamonov (Üçüncü Kuşak): Pyotr'un oğludur, kurucu dedesiyle aynı adı taşır. Ailenin mirasını ve kapitalist sistemi tamamen reddeden entelektüel kuşağı temsil eder. Fabrikayı bir "hapishane" olarak görür, Bolşeviklere katılır ve devrim sırasında aile mülküne el konulmasını bir kurtuluş olarak karşılar.

Temalar

• Kapitalizm Eleştirisi: Roman, aile destanı yapısını kullanarak 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başı Rusya'sındaki feodalizmden kapitalizme geçişi ve sanayileşmeyi alegorik bir şekilde anlatır.
• Kuşak Çatışması ve Değerlerin Dönüşümü: Eserin ana çatışması, üç kuşağın değişen değerleri üzerine kuruludur. Birinci kuşağın (İlya) yaratma ve inşa etme enerjisi, ikinci kuşakta (Pyotr) koruma ve şüpheye, üçüncü kuşakta (torun İlya) ise ret ve yıkıma dönüşür.
• Sanayileşme ve Yabancılaşma: Fabrika, romanın merkezindeki bir semboldür. Başlangıçta bir kurtuluş ve ilerleme aracı olarak görülse de, zamanla hem sahiplerini (Artamonovları) hem de işçileri yabancılaştıran, anlamsız bir mekanizmaya dönüşür.
• Mirasın Reddi ve Devrim: Gorki, sosyalist gerçekçi bir bakış açısıyla, kapitalist mülkiyetin kaçınılmaz olarak çökmeye mahkûm olduğunu savunur. Üçüncü kuşağın devrimi benimsemesi, bu mirasın tasfiyesi ve yeni bir toplumsal düzenin başlangıcı olarak sunulur.