Ata Beyit, Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’in yaklaşık 30 kilometre uzaklıktaki Çon-Taş köyü yakınlarında bulunan bir anıtsal mezarlık ve ulusal hafıza mekânıdır. Ata Beyit ifadesi Kırgız Türkçesinde “Baba Mezarı” anlamına gelir. 1938 yılında Stalin döneminde gerçekleştirilen siyasi katliamların kurbanı olan Kırgız aydınlarının, siyasetçilerin ve sanatçıların gizlice gömüldüğü bu alan, bugün hem ulusal yas hem de hafıza mekânı niteliğindedir.

^{Ata Beyit Anıt Mezarlığı (AA)}

Tarihsel Arka Plan

Sovyetler Birliği’nin kuruluşundan sonra Kırgızistan’da Komünist Parti yönetimi milliyetçilik, din ve bağımsızlık fikirlerini bastırmaya yönelik politikalar uygulamaya başlamıştır. Bu dönemde Stalin’in baskıcı rejimi, özellikle milliyetçi ve bağımsızlık yanlısı olarak nitelendirilen Kırgız aydınlarını hedef almıştır.

Sovyetler Birliği'nin Büyük Temizlik (Repressiya) Politikası

Rejimin 1938 yılında yürüttüğü “Büyük Temizlik (Repressiya)” politikası, Kırgızistan’da derin izler bırakmıştır. Halk düşmanlığı ve milliyetçilik suçlamalarıyla aralarında Cusup Abdrahmanov, Abdıkerim Sıdıkov, Kasım Tınıstanov, Bayalı İsakeev ve Törekul Aytmatov gibi isimlerin bulunduğu Kırgız aydınları tutuklanmış, Bişkek yakınlarında kurşuna dizilmiştir.

Bu infazlar, uzun yıllar gizli tutulmuş ancak olayın tanıklarından Abıkan Kıdıralıyev'in kızı Bübüyra Kıdıraliyeva’nın 1990 yılındaki açıklamalarıyla Çon-Taş köyündeki toplu mezar ortaya çıkarılmıştır.

^{Çon-Taş köyünde Bulunan Toplu Mezar (Mayramgül Dıykanbayeva)}

Toplu Mezarın Keşfi ve Anıtın Kuruluşu

Çon-Taş köyü, 1930’lu yıllarda üst düzey Sovyet görevlilerinin yazlık evlerinin bulunduğu bir bölgeydi. Büyük temizlik sırasında bölgede faaliyet gösteren kerpiç fabrikasının yakınında bulunan derin bir çukur, infaz edilen aydınların gömüldüğü toplu mezar olarak kullanılmıştır. Kırgızistan istihbarat görevlisi Bolot Abdrahmanov, Kıdıraliyeva’nın yönlendirmesiyle 1991 yılında bölgede kazı çalışmaları başlatmış, burada elleri arkadan bağlanmış ve kafalarına kurşun sıkılarak öldürülmüş 138 kişinin naaşları bulmuştur.

Yapılan kimlik tespit çalışmaları sonucunda naaşların dönemin aydınlarına ait olduğu belirlenmiş; 30 Ağustos 1991’de, Kırgızistan’ın bağımsızlığının ilanından bir gün önce düzenlenen törenle cesetler defnedilmiştir. Yazar Cengiz Aytmatov’un önerisiyle bu alana Ata Beyit adı verilmiştir.

^{Ata Beyit Anıtı (AA)}

Ata Beyit Anıt Kompleksi

Kırgızistan bağımsızlığını kazandıktan sonra, bu alan Ata Beyit (Baba Mezarı) adıyla ulusal bir anıt mezarlık olarak düzenlenmiştir. 2000’li yıllarda tamamlanan Ata Beyit Anıt Kompleksi, siyasi baskı yıllarının, 1938 yılında katledilen mağdurları başta olmak üzere, Sovyet dönemi kurbanlarına adanmıştır. Yakın dönem içerisinde, 2010 tarihinde gerçekleşen ayaklanmalarda hayatını kaybedenler de buraya defnedilmiştir.

Alan içerisinde toplu mezar üzerine yapılmış bir anıtsal mezar taşı, anıt duvarında kurbanların isimleri ve kabirleri bulunmaktadır. Kompleksin bünyesinde yer alan müze, 1938 infazlarına dair belgeleri ve eşyaları barındıran küçük bir bellek mekânıdır. Müzede, toplu mezardan çıkarılan madeni paralar, ayakkabılar, kimlikler, gazete kupürleri, fotoğraflar ve kurbanlara ait özgeçmişler sergilenmektedir. Bu materyaller, Stalin döneminin baskıcı rejiminin Kırgız aydınlarına yönelik şiddetini gözler önüne sermektedir.

Cengiz Aytmatov’un babası Törekul Aytmatov’un mezarı da burada yer alır. Cengiz Aytmatov 2008 yılında hayatını kaybetmiş ve vasiyeti üzerine kendisi de Ata Beyit’e defnedilmiştir. Böylelikle baba ile oğul, Kırgızistan tarihinin simgesel mekânında yeniden bir araya gelmiştir.

^{Müzede Sergilenen, Kırgız Aydınlara Ait Fotoğraf ve Belgeler (AA)}

Sembolik Önemi

Ata Beyit sadece bir mezarlık değil, Kırgız kolektif hafızasının üç önemli tarihsel kırılma noktasını temsil eden sembolik bir mekândır:

1. 1938 “Büyük Temizlik” Kurbanları: Sovyet baskısına uğrayan aydınlar burada yatmaktadır.
2. 1916 Ürkün Olayı Mağdurları: Rus Çarlığı’na karşı ayaklanan ve topluca öldürülenlerin anısına burada temsili bir anıt bulunmaktadır.
3. 2010 Nisan Olayları (İkinci Devrim): 7 Nisan 2010’da devrim sırasında öldürülen 87 kişi ulusal kahraman ilan edilerek Ata Beyit’e defnedilmiştir.

Ata Beyit, Kırgızistan için bir ulusal bellek alanı niteliği taşımaktadır. Çarlık ve Sovyet dönemlerinde Kırgız halkının maruz kaldığı baskıya karşı direnişi ve kayıpları için tuttukları yası temsil eden mekân, kolektif hafızanın yeniden inşasında edebî ve politik söylemlerde önemli bir referans noktasıdır.

^{Ata Beyit Şehitleri (TRT Avaz)}

Ata Beyit, günümüzde öğrenciler, yerli ve yabancı turistler ile resmî heyetlerin ziyaret ettiği manevî bir merkez hâline gelmiştir. Her yıl 7–8 Kasım tarihlerinde düzenlenen Tarihi ve Ecdadı Anma Günü törenlerinde devlet erkanı ve halk, anıtlara çiçekler bırakır, dualar eder ve ülkenin bağımsızlığı uğruna hayatını kaybedenlerin kahramanlıklarını yad eder.