Ay tutulması, gökyüzünde gerçekleşen en büyüleyici ve etkileyici olaylardan biridir. İnsanlık tarihinin en eski dönemlerinden beri, bu göksel gösteri hem bilim insanlarının hem de sıradan gözlemcilerin ilgisini çekmiştir. Ay’ın yüzeyinde beliren kızıl ton, sessizce gökyüzünde duran dev bir top gibi görünmesi ve bunun arkasında yatan gök mekaniği, merak uyandıran bir konudur. Ancak Ay, her ay düzenli olarak Dünya etrafında dönmesine rağmen bu özel olaya tanık olamıyoruz. İşte bunun ardındaki nedenler…

Ay Tutulması Nasıl Gerçekleşir?

Ay tutulması, Güneş, Dünya ve Ay’ın tam olarak aynı hizaya geldiği anlarda oluşur. Bu sırada Dünya, Güneş ile Ay’ın arasına girer ve kendi gölgesini Ay’ın üzerine düşürür. Aslında bu durum, kulağa basit bir ışık-gölge olayı gibi gelebilir fakat arkasında son derece hassas bir hizalanma vardır. Ay’ın bu gölge konisine girebilmesi için hem yörüngesinin doğru noktada olması hem de dolunay evresinde bulunması gerekir. Ay tutulması Dünya’dan yaklaşık 380 bin km uzakta gerçekleşir. 

^{Ay Tutulması (Yapay Zeka İle Oluşturulmuştur.)}

Mucizevi bir şekilde, Ay tutulması sırasında Ay tamamen karanlıkta kalmaz. Dünya, Güneş’ten gelen doğrudan ışınları engeller; ancak gezegenimizin atmosferinde bulunan toz, su buharı ve gaz parçacıkları ışığın yönünü değiştirir. Bu kırılma ve saçılma etkisi sayesinde Güneş ışığının bir kısmı Ay’a ulaşır. Yeryüzüne ulaşan bu ışık, kırmızı ve turuncu tonlarında olduğundan Ay tutulması sırasında Ay kızılımsı bir renge bürünür. Bu nedenle bu manzara halk arasında “Kanlı Ay” olarak da adlandırılır.

^{Kanlı Ay Tutulması (pixabay)}

Her Ay Neden Tutulma Olmaz?

Ay, Dünya etrafındaki dönüşünü yaklaşık 29,5 günde tamamlar. Dolunay her ay gerçekleşir, dolayısıyla ilk bakışta her dolunayda Ay tutulması yaşanması gerektiği düşünülebilir. Fakat gerçekte bu nadir bir durumdur. Bunun sebebi, Ay’ın yörüngesinin Dünya’nın Güneş etrafındaki yörünge düzlemi ile tam olarak aynı hatta olmamasıdır. İki yörünge düzlemi arasında yaklaşık 5 derecelik bir açı vardır.

Bu küçük gibi görünen eğim, tutulma olasılığını büyük ölçüde azaltır. Çoğu zaman Ay, Dünya’nın gölgesinin biraz üstünden veya altından geçer. Yani gerekli hizalanma sağlanamaz ve tutulma meydana gelmez. Sadece yılın belirli dönemlerinde Ay, Dünya’nın gölgesinin tam içinden geçecek şekilde hizalanır. İşte bu zamanlarda, gökyüzünde parçalı ya da tam Ay tutulmasına tanık olabiliriz.

^{Dolunay (Fotoğraf: Mehmet Bağcı)}

Tutulmaların Zamanı

Yıl içinde Ay ve Dünya’nın yörünge düzlemleri sadece iki kez kesişir. Bu kesişim noktaları “düğümler” olarak adlandırılır. Eğer bu düğüm noktaları yakınında bir dolunay gerçekleşirse Ay tutulması ortaya çıkar. Bu nedenle Ay tutulmaları, yılda yalnızca birkaç kez gözlenir. Bazı yıllarda ise hiç gözlemlenmeyebilir, çünkü gerekli koşullar tam olarak sağlanmamış olabilir.

Ay tutulması, sadece gökyüzünde estetik bir şölen sunmakla kalmaz; aynı zamanda gezegenlerin ve uyduların yörünge hareketlerini anlamamız için de önemli bir fırsattır. Her ay göremememizin nedeni, yörüngelerin birbirine tam olarak paralel olmaması ve hassas bir hizalanma gerekliliğidir. Bu durum, tutulmaları daha nadir ve dolayısıyla daha özel kılar. Dolunay zamanlarında gökyüzünü kontrol etmek, bu doğa olayına tanık olma nasibinizi artırabilir.

^{Ay Tutulması (pixabay)}