Ayvaz Dede Şenlikleri (Ajvatovica), Bosna Hersek’te Ayvaz Dede’nin hatırasını yaşatmak amacıyla düzenlenen, dinî ve kültürel nitelikli bir etkinliktir. Şenlikler, Bosna Hersek’in Donji Vakuf Belediyesine bağlı Prusac (Akhisar) kasabası yakınlarında, her yıl haziran ayının son pazar günü gerçekleştirilmektedir. Etkinlikler; toplu yürüyüşler, ziyaretler, dua, ibadet ve geleneksel uygulamalardan oluşmaktadır.
Bosna Hersek’te 512'nci Ayvaz Dede Şenlikleri (TRT Haber)
Tarihçe
Ayvaz Dede Şenlikleri’nin ortaya çıkışı Ayvaz Dede ile ilişkilendirilen ve Bosna Hersek’te yaygın olarak aktarılan bir anlatıya dayanmaktadır. Bu anlatıya göre, Prusac ve çevresinde yaşanan kuraklık döneminde Ayvaz Dede kırk gün boyunca inzivaya çekilerek dua etmiş ve kırkıncı günün ardından suyun önünü kapatan büyük kayanın ortadan ikiye yarılmasıyla bölge suya kavuşmuştur. Bu olayın, yörede yaşayan halkın İslamiyet’i kabul etmesinde etkili olduğu aktarılmaktadır.【1】
Şenliklerin yüzyıllar boyunca düzenli ya da sınırlı katılımlarla sürdürüldüğü belirtilmektedir. Savaş dönemlerinde ve olağanüstü şartlarda dahi küçük gruplar aracılığıyla temsili ziyaret ve dualarla geleneğin devam ettirildiği ifade edilmektedir. Eski Yugoslavya döneminde, 1947 yılından itibaren şenliklerin yasaklandığı; bu yasağın 1990 yılında sona ermesinin ardından etkinliklerin yeniden düzenlenmeye başlandığı bilinmektedir. Günümüzde Ayvaz Dede Şenlikleri, beş asırı aşan bir geçmişe sahip bir gelenek olarak kabul edilmektedir.
Ayvaz Dede
Ayvaz Dede, Bosna Hersek’te İslamiyet’in yayılışıyla ilişkilendirilen bir derviştir. Ayvaz Dede’nin asıl adı, kökeni ve Bosna’ya ne zaman geldiği konusunda farklı görüşler bulunmaktadır:
- Bir görüşe göre Ayvaz Dede, Fatih Sultan Mehmed’in 1463 yılında Bosna’ya düzenlediği sefer sırasında fethin manevi yönünü desteklemek amacıyla bu topraklara getirilen kırk dervişten biridir.
- Başka bir görüş, Ayvaz Dede’nin 16. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış Halveti şeyhlerinden Akhisarlı Hasan Kafi ile özdeşleştirilebileceğini ileri sürmektedir.
- Bir diğer görüş ise Ayvaz Dede’nin Bosnalı bir derviş olduğu yönündedir. Bu görüş, Ayvaz Dede’ye atfedilen ve 1480 yılında Bosna’ya saldıran Kral Matijaş’a karşı Boşnak Müslümanların savunmasını konu alan kasideye dayandırılmaktadır.
- Ayvaz Dede’nin Bogomil kökenli bir din adamı olduğu yönündeki iddia ise ilmi temellere dayanmadığı gerekçesiyle genel kabul görmemiştir.
Bosna Hersek’te Ayvaz Dede inanışlarının 13. yüzyıla kadar uzandığı belirtilmektedir. Ayvaz Dede’nin Anadolu’dan Balkanlara geldiği yönündeki inanç yaygındır ve ata yurdu olarak Manisa’nın Akhisar ilçesi öne çıkmaktadır. Hakkındaki görüşler farklılık gösterse de Ayvaz Dede’nin faaliyetleriyle bölgenin Müslümanlaşmasına katkı sağladığı kabul edilmektedir.【2】
Şenliklerin Yapıldığı Yer
Ayvaz Dede Şenlikleri, Prusac kasabasına yaklaşık 7–8 kilometre mesafede, ormanlık ve geniş bir alanda düzenlenmektedir. Şenlik alanında Ayvaz Dede’nin duasıyla yarıldığına inanılan kaya ve Ayvaz Dede pınarı bulunmaktadır. Alan, yüksek bir mevkide yer almaktadır ve geniş katılımlı toplu ibadetlere imkân sağlayacak bir yapıya sahiptir.
Ayvaz Dede Şenlikleri (Anadolu Ajansı)
Ritüeller ve Uygulamalar
Şenliklerin temel uygulamaları arasında atlı yürüyüşler önemli bir yer tutmaktadır. Bosna Hersek’in farklı şehirlerinden gelen atlı gruplar, geleneksel kıyafetler giyerek Travnik yakınlarındaki Karaula köyünde toplanmaktadır. Burada Kur’an-ı Kerim okunmakta ve dualar edilmektedir. Ardından atlılar tekbir ve dualar eşliğinde Prusac’a doğru bir günlük yolculuğa başlamaktadır.
Ayvaz Dede Şenlikleri'ne Katılmak İçin Yola Çıkan Atlılar (Anadolu Ajansı)
Şenlik günü sabah saatlerinde Prusac’ta Ayvaz Dede’nin kabri ziyaret edilmekte ve dua edilmektedir. Daha sonra Prusac Camii önünden hareketle şenlik alanına doğru toplu yürüyüş yapılmaktadır. Yürüyüş sırasında din adamları eşliğinde salavatlar, tekbirler ve ilahiler okunmaktadır. Atlılar geldikleri şehirleri temsil eden sancaklar taşımaktadır.
Ayvaz Dede Şenlikleri (Anadolu Ajansı)
Katılımcılar, Ayvaz Dede’nin duasıyla yarıldığına inanılan kayanın içinden sırasıyla geçmektedir. Yaklaşık 30 metre uzunluğunda ve 7 metre yüksekliğinde olduğu belirtilen kayanın sonunda Kur’an-ı Kerim okunmakta ve dualar edilmektedir. Ardından topluluk, Ayvaz Dede pınarına yakın bir mevkide ve dağın tepesindeki açık alanda gerçekleştirilen toplu ibadet ve dua etkinliklerine katılmaktadır.
Toplumsal ve Kültürel Çerçeve
Ayvaz Dede Şenlikleri, Boşnak halk kültüründe dinî ve tarihî bir gelenek olarak yer almaktadır. Şenlikler, Bosna Hersek’te İslamiyet’in kabulüyle ilişkilendirilen anlatıların yaşatılmasına ve kuşaktan kuşağa aktarılmasına katkı sağlayan bir uygulama olarak kabul edilmektedir. Etkinliklere her yaştan kadın, erkek ve çocuk katılmakta; Bosna Hersek’in yanı sıra farklı ülkelerden de katılımcılar bulunmaktadır.
Ayvaz Dede Şenlikleri (Anadolu Ajansı)
Güncel Uygulamalar
2025 yılında düzenlenen şenlikler kapsamında Bosna Hersek’in farklı şehirlerinden gelen yüzlerce atlı, Karaula köyünde toplanarak dualarla Prusac’a doğru yola çıkmıştır. Aynı yıl Prusac’taki merkezî etkinliklerde 300’den fazla atlı yer almış ve T.C. Millî Savunma Bakanlığı Mehteran Birliği tarafından konser verilmiştir.
Ayvaz Dede Şenlikleri Konseri (T.C. Millî Savunma Bakanlığı)
Etkinliklere Bosna Hersek İslam Birliği Başkanı, Bosna Hersek İslam Birliği temsilcileri, Türkiye’nin Saraybosna Büyükelçisi ve farklı ülkelerden katılımcılar iştirak etmiştir. Şenlikler, Kur’an-ı Kerim okunması, dualar ve öğle namazının kılınmasıyla tamamlanmıştır.
Türkiye ile Kurumsal İlişkiler
Manisa Akhisar Belediyesi ile Bosna Hersek Donji Vakuf Belediyesi arasında Ayvaz Dede’nin Akhisarlı olduğu kabulünden hareketle 2010 yılında Ayvaz Dede Şenlikleri ile Akhisar Çağlak Festivali kardeş festival ilan edilmiştir. 2015 yılında ise iki belediye arasında resmî kardeş şehir ilişkisi kurulmuştur. Ayrıca her iki belediye, Ayvaz Dede Şenlikleri ve Çağlak Festivali’nin UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras kapsamına alınması amacıyla ortak çalışmalar yürütmektedir.
Ayvaz Dede Şenlikleri (Anadolu Ajansı)
