Tanım ve Teknik Uygulama Yöntemleri

Bant daraltma, internet servis sağlayıcıları (ISS) veya yetkili otoriteler tarafından belirli internet hizmetlerine veya platformlarına yönelik veri iletim hızının bilinçli olarak düşürülmesi işlemidir. Bu yöntem, kullanıcıların belirli web sitelerine veya uygulamalara tamamen erişimini engellemek yerine, erişim hızını düşürerek kullanımını zorlaştırmayı amaçlar. Özellikle kriz dönemlerinde veya hükümetlerin kamu düzeni ve ulusal güvenlik gerekçesiyle bilgi akışını kontrol altına almak istediği durumlarda sıkça başvurulan bir uygulamadır.

Ancak bant daraltma, temel internet özgürlükleri ve ifade hakkı açısından ciddi tartışmalara neden olmakta; bireylerin haber alma ve bilgiye erişim hakkını kısıtladığı yönünde eleştirilere yol açmaktadır.

Bant daraltma, çeşitli tekniklerle gerçekleştirilebilir:

1. IP Tabanlı Kısıtlama: Belirli bir hizmete ait IP adreslerine yönelik veri akışı sınırlandırılır, böylece kullanıcılar ilgili platforma erişimde zorlanır.
2. Alan Adı (DNS) Kısıtlaması: Belirli bir alan adına yapılan DNS sorguları geciktirilir veya engellenir, böylece kullanıcılar internet tarayıcıları aracılığıyla siteye erişemez.
3. Paket Filtreleme: Ağ trafiği analiz edilerek belirli platformlara ait veri paketlerinin iletimi yavaşlatılır veya önceliği düşürülür.
4. Gecikme Artırma: Belirli bir siteye erişim süresi kasıtlı olarak uzatılır, bu da kullanıcı deneyimini olumsuz etkileyerek site kullanımını caydırıcı hale getirir.
5. Mobil Veri Kısıtlaması: Mobil operatörler, belirli uygulamalara erişimi yavaşlatabilir veya kısıtlayabilir, böylece kullanıcılar yalnızca Wi-Fi gibi alternatif bağlantılarla interneti verimli şekilde kullanabilir.

Tarihsel Arka Plan ve Küresel Örnekler

Bant daraltma uygulamaları dünya genelinde farklı ülkeler tarafından çeşitli amaçlarla uygulanmıştır. Örneğin, Çin Halk Cumhuriyeti'nde "Büyük Güvenlik Duvarı" adı verilen sistem kapsamında sosyal medya platformları, yabancı haber kaynakları ve belirli web sitelerine erişim büyük oranda kısıtlanmaktadır. İran’da ise rejim karşıtı protestoların yoğunlaştığı dönemlerde internet erişimi ya tamamen kesilmekte ya da belirli uygulamalara giriş büyük ölçüde yavaşlatılmaktadır.

Türkiye’de de özellikle kriz anlarında veya siyasi gelişmelerin ardından sosyal medya platformlarına erişimin yavaşlatıldığı rapor edilmiştir. Örneğin, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerinin ardından sosyal medya üzerinden yapılan haber paylaşımlarının kontrol altına alınabilmesi amacıyla Twitter gibi platformların bant genişliğinin daraltıldığı belirlenmiştir. Benzer şekilde, 19 Mart 2025 tarihinde yaşanan internet kesintilerinin ardından bazı sosyal medya platformlarına erişimin ciddi ölçüde yavaşlatıldığı ve NetBlocks gibi bağımsız kuruluşlar tarafından bu durumun doğrulandığı rapor edilmiştir.

_Pixabay

Uygulama Amaçları

Bant daraltma genellikle şu gerekçelerle uygulanır:

1. Ağ Yönetimi: Ağ tıkanıklığını önlemek ve hizmet kalitesini korumak amacıyla belirli yüksek bant genişliği kullanan uygulamaların hızını düşürmek.
2. Yasal Düzenlemeler: Kamu düzenini koruma, ulusal güvenliği sağlama veya olağanüstü hallerde yanlış bilgilerin yayılmasını engellemek için belirli platformlara erişimi sınırlamak. Türkiye’de yaşanan bazı olaylar sırasında sosyal medya platformlarına getirilen erişim kısıtlamaları, bu kapsamda değerlendirilmektedir.
3. Ticari Stratejiler: ISS'ler, kendi hizmetlerini veya iş ortaklarının hizmetlerini tercihli kılmak için rakip hizmetlerin hızını düşürebilir.

Bant Daraltmanın Ekonomik Etkileri

Bant daraltmanın ekonomik etkileri geniş kapsamlı olabilir:

• E-Ticaret Üzerindeki Etkiler: Online alışveriş yapan kullanıcıların platformlara erişiminin zorlaşması satışları doğrudan etkileyebilir.
• Dijital Reklamcılık Üzerindeki Etkiler: İnternet trafiğinin yavaşlaması, reklam görüntüleme sayısını ve tıklanma oranlarını azaltabilir.
• Çevrimiçi İş Modelleri Üzerindeki Etkiler: Serbest çalışanlar, içerik üreticileri ve çevrimiçi hizmet sağlayıcıları bant daraltma nedeniyle gelir kaybına uğrayabilir.

Bant Daraltmaya Karşı Kullanıcıların Aldığı Önlemler

Bant daraltmaya karşı bireyler çeşitli yöntemlerle çözüm aramaktadır:

• VPN Kullanımı: Sanal özel ağlar (VPN), internet trafiğini şifreleyerek kullanıcıların kısıtlamalardan kaçınmasını sağlar.
• DNS Değiştirme: Alternatif DNS servisleri kullanılarak bazı erişim engelleri aşılabilir.
• Tor Ağı Kullanımı: Tor tarayıcısı, internet trafiğini yönlendiren bir yapı sunarak sansürü aşmada etkili olabilir.
• ·Proxy Kullanımı: Proxy sunucular aracılığıyla internet trafiği farklı bir kaynaktan yönlendirilerek bant daraltma etkileri azaltılabilir.

Uluslararası Hukuk ve İnsan Hakları Açısından Bant Daraltma

İnternet erişimi, uluslararası insan hakları belgelerinde ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmiştir. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi, internet erişimini temel bir insan hakkı olarak kabul etmekte ve devletlerin bu erişimi keyfi olarak kısıtlamamasını vurgulamaktadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) de internet erişiminin engellenmesine ilişkin çeşitli kararlar vermiştir.

Türkiye'de, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından gerçekleştirilen bant daraltma uygulamalarının yargı süreçlerine taşındığı ve ifade özgürlüğü ihlali iddialarıyla ele alındığı bilinmektedir. Özellikle kriz anlarında veya seçim dönemlerinde internet erişiminin bilinçli olarak yavaşlatıldığı iddiaları, uluslararası insan hakları örgütlerinin de dikkatini çekmiştir.