Besin destekleri, bireylerin yeterli ve dengeli beslenmesini desteklemek, besin ögesi gereksinimlerini karşılamak ve normal fizyolojik fonksiyonların sürdürülmesine yardımcı olmak amacıyla üretilen ürünlerdir. Bu ürünler kapsül, tablet, pastil, damlalık, sıvı ampul, tek kullanımlık toz paket ve benzeri formlarda sunulmaktadır. Besin destekleri, nutrasötikler, gıda takviyesi veya takviye edici gıda gibi çeşitli terimlerle de anılmaktadır.

Besin desteklerinin temel amacı, normal beslenmeyi desteklemek olup tek başına yeterli ve dengeli beslenmenin yerini tutmaz. Tüketicilerin öncelikle besin ögesi gereksinimlerini besinlerden karşılaması esastır.

Yasal Düzenlemeler

Türkiye’de besin destekleri, Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi 2002/46/EC’ye paralel olarak düzenlenmiştir. 2013 yılından itibaren yürürlükte olan “Türk Gıda Kodeksi Takviye Edici Gıdalar Tebliği” ile bu ürünlerin üretim, içerik ve etiketleme standartları belirlenmiştir. Tebliğe göre takviye edici gıdalar; vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, amino asit gibi besin ögeleri ile bitkisel, hayvansal veya biyoaktif maddelerin konsantre veya ekstraktlarından hazırlanabilir. Ürünler günlük alım dozu belirlenmiş şekilde pazarlanır. Takviye edici gıdalarda kullanılacak maddeler, maksimum dozlar ve yasaklı veya kısıtlı bileşenler Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenir. Kullanıcı gruplarına göre (2-4 yaş, 4-10 yaş, 11 yaş ve üzeri) farklı limitler uygulanır.^【1】

Takviye Edici Gıdalarda Kullanılan Etken Maddeler

Vitaminler ve Mineraller

Takviye edici gıdaların temel bileşenleri vitaminler ve minerallerdir.

Ürünlerde bulunabilmesi için, günlük beslenme referans değerlerinin belirli bir oranını karşılaması gerekir. 4-10 yaş grubu çocuklar için bu oran, yetişkinler için öngörülen değerin yarısıdır.
Günlük alımlar, belirlenen maksimum limitleri aşmamalıdır.
Vitamin ve minerallerin takviye edici gıda formunda bulunması, ürünün etken madde olarak belirtilmesi için gereklidir.

Botanikler (Bitkiler, Otlar, Mantar, Alg ve Ekstraktlar)

Takviye edici gıdalarda kullanılacak bitkiler, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenen “Bitki Listesi”ne göre değerlendirilir.
Liste, bitkilerin bilimsel adı, Türkçe/İngilizce adı, bitki kısmı (kök, gövde, yaprak, çiçek vb.) ve kullanım iznini içerir.
Bitkilerin doğal olması, zararsız oldukları anlamına gelmez. Bazı bitkiler vücutta olumlu etkiler gösterirken bazıları olumsuz etkiler oluşturabilir.
Takviye edici gıda formları dışında çay, macun veya doğal bitki formları bu kapsamda değerlendirilmez.

Diğer Besleyici ve Fizyolojik Etkili Maddeler

Vitaminler, mineraller ve botanikler dışında kalan etken maddeler, Takviye Edici Gıda Komisyonu tarafından risk değerlendirmesi yapılarak belirlenir.
Bu maddeler, Gıda Güvenliği Bilgi Sistemi’nde “Kısıtlı Maddeler Listesi” olarak yayımlanır.
Liste, izin verilen maddelerin minimum ve maksimum limitlerini; yasaklı maddelerin ise kullanım durumunu içerir.

Kullanım Alanları ve İhtiyaç Duyan Gruplar

Besin destekleri, beslenmeden yeterli besin ögesi alınamadığı durumlarda kullanılabilir.

Bebekler ve Çocuklar

0-2 yaş grubu için takviye edici gıda üretimi ve kullanımı yasaktır. Hekim önerisi ile onaylı ürünler kullanılabilir.
2-4 ve 4-10 yaş grubu için üretilmiş ürünler, etiketlerinde uygun yaş grubunu belirtir.

Ergenlik (Adolesan Dönem)

Hızlı büyüme ve gelişmenin yaşandığı dönemdir; enerji ve besin ögesi gereksinimleri artar.
Yetersiz besin ögesi alımı durumunda destek ürünleri kullanılabilir.
Kemik kütlesinin geliştiği bu dönemde kalsiyum ve D vitamini alımı önemlidir.
Menstruasyon döneminde demir gereksinimi artar ve izlenmelidir.

Gebeler ve Emziren Kadınlar

Gebelik ve emziklilik, enerji ve besin ögesi gereksinimlerinin arttığı dönemlerdir.
Demir ve D vitamini destek programları ulusal çapta uygulanmaktadır.
Gebelik öncesi ve ilk trimester döneminde belirli vitamin desteği önerilmektedir.
Bu dönemde takviye edici gıdalar mutlaka hekim gözetiminde kullanılmalıdır.

Yaşlılar

Yaşlanma ile iştahsızlık, çiğneme ve yutma güçlükleri, besin ögesi alımını sınırlayabilir.
Deriden D vitamini sentezi azalır; B12 vitamini eksikliği sık görülür.
Kemik kaybının önlenmesi için kalsiyum ve D vitamini alımı desteklenmelidir.

Vejetaryen ve Veganlar

Hayvansal besinleri tüketmeyen bireylerde B12 vitamini, kalsiyum ve demir eksikliği görülebilir.
Vegan beslenmede bazı bitkisel kaynakların biyoyararlılığı düşük olabilir.
Gebeler için vejetaryen diyetlerde D vitamini ve demir desteği sağlanmalıdır.

Kronik Hastalık veya İlaç Kullanan Bireyler

Bazı hastalıklar ve ilaçlar, besin ögesi emilimi ve metabolizmasını etkileyebilir.
Takviye edici gıda kullanımı hekim gözetiminde olmalıdır.
Birden fazla ürün kullanımı ve ilaç etkileşimleri dikkate alınmalıdır.

Takviye Edici Gıda Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Kullanıcılar kendi fizyolojik ve sağlık durumlarına uygun ürünleri seçmelidir.
Günlük porsiyon ve kullanım süresi etikette belirtilen değerleri aşmamalıdır.
Gebelik, emzirme, kronik hastalık veya ilaç kullanımı durumunda sağlık profesyoneline danışılmalıdır.
Takviye edici gıdalar normal beslenmenin yerine geçmez.
Ürünler arasında etkileşim olabileceği unutulmamalıdır.

Etiket Bilgileri ve Sunum

Takviye edici gıdaların etiketlerinde, ürünü karakterize eden besin ögesi veya botanik madde, onay numarası, günlük porsiyon miktarı ve zorunlu uyarılar yer almalıdır.
Zorunlu uyarılar arasında; tavsiye edilen günlük porsiyonun aşılmaması, çocukların ulaşamayacağı yerde saklanması, ürünün ilaç olmadığı ve normal beslenmenin yerine geçemeyeceği gibi bilgiler yer alır.

Denetim ve Yasal Düzenlemeler

Takviye edici gıdaların üretim, ithalat ve satış aşamaları Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından denetlenir. Yanıltıcı beyan veya mevzuata aykırı içerik tespit edilirse idari işlem uygulanır. Ürünlerde vücut ağırlığı, boy uzaması, cinsel performans veya sigarayı bırakma gibi etkiler iddia edilemez. Tüketiciler yalnızca izinli sağlık beyanlarına itibar etmelidir.

Besin Desteklerinin Önemi ve Kullanım Amacı

Besin destekleri, temel besin ögesi gereksinimlerinin karşılanamadığı durumlarda güvenli bir destek sağlar. Kullanımı sırasında dikkatli etiket okuma, yaş ve sağlık durumuna uygun seçim yapma ve hekim danışmanlığı, ürünün güvenli ve etkili kullanımını sağlar.

Uyarı: Bu maddede yer alan içerik, yalnızca genel ansiklopedik bilgi amacı taşımaktadır. Buradaki bilgiler tanı koyma, tedavi etme ya da tıbbi yönlendirme amacıyla kullanılmamalıdır. Sağlıkla ilgili konularda karar vermeden önce mutlaka bir hekime veya uzman sağlık personeline danışmanız gerekmektedir. Bu bilgilerin tanı veya tedavi amacıyla kullanılması sonucunda doğabilecek durumlardan madde yazarı ve KÜRE Ansiklopedi herhangi bir sorumluluk kabul etmez.

Besin Destekleri