Besni, Adıyaman iline bağlı bir ilçedir. Anadolu'nun güneydoğusunda, Güneydoğu Toroslar'ın eteklerinde yer alan Besni, yüksekliği 900 metreye kadar çıkan rakımıyla doğa ile iç içe bir yaşam sunmaktadır.
Tarih
M.Ö. 5.000'lere kadar uzandığı düşünülen yerleşim tarihiyle, bölge birçok eski uygarlığın etkisinde kalmıştır. Kommagene Krallığı döneminde "Bahsna" olarak bilinen Besni, Osmanlı dönemiyle birlikte önem kazanmış ve 1516'da Osmanlı topraklarına katılmıştır. Daha sonra Besni, sırasıyla Memlükler, Bizanslılar, Selçuklular ve Eyyübiler gibi farklı yönetimlerin egemenliğinde bulunmuştur. Günümüzde, Besni'nin tarihi, kaleler, köprüler, camiler ve türbeler gibi birçok tarihî eserle yansıtılmaktadır.
Besni Kalesi (Kültür Portalı)
Coğrafya - İklim
Besni, doğal güzellikler açısından zengin bir coğrafyada yer almaktadır. İlçe, dört bir yanı ormanlık alanlar, verimli tarım arazileri ve yükselen dağlarla çevrili bir yapıya sahiptir. Bu çeşitli doğal unsurlar, Besni’ye hem ekolojik çeşitlilik kazandırmakta hem de bölgenin tarım ve hayvancılık açısından önemini artırmaktadır. İlçenin iklimi, Akdeniz iklimi özelliklerini taşır. Yaz ayları genellikle sıcak ve kurak geçerken, kış aylarında ise hava ılıman ve yağışlıdır. Yaz mevsiminde sıcaklık 30°C’nin üzerine çıkabilirken, kış aylarında sıcaklık genellikle 5°C civarına kadar düşer. Bu iklimsel özellikler, hem tarımsal üretim için elverişli bir ortam sağlar hem de yerel yaşam üzerinde belirleyici rol oynar.
Nüfus - Demografi
Besni, 20. yüzyılın başlarından itibaren dikkat çekici bir nüfus artışı göstermiştir. Bu dönemde 10.000’i geçen nüfusu, ilçenin bölgesel anlamda gelişim potansiyelini yansıtır niteliktedir. 1990 yılına gelindiğinde, şehir merkezinin nüfusu 26.076’ya ulaşmış, aynı yıl itibarıyla Besni ilçesinin genel nüfusu ise 88.531 olarak kaydedilmiştir. Bu artış, ilçenin sosyal ve ekonomik dinamizmini göstermesi açısından önemlidir. 1980’li yılların sonlarına doğru iç göç hareketlerinin etkisiyle ilçenin demografik yapısında belirgin değişiklikler yaşanmıştır. Kırsal kesimlerden şehir merkezine olan göçler, kentleşmeyi hızlandırmış; bu da beraberinde konut ihtiyacını ve altyapı yatırımlarını artırmıştır. Besni’nin yüzölçümü göz önüne alındığında, 1990 yılı itibarıyla nüfus yoğunluğu 63 kişi/km² olarak belirlenmiştir. Bu oran, ilçenin yerleşim potansiyelinin coğrafi koşullarla uyumlu bir şekilde geliştiğini göstermektedir. Günümüzde ise sanayi yatırımlarının artması, organize sanayi bölgelerinin faaliyete geçmesi ve altyapı çalışmalarının hızlanmasıyla birlikte nüfus artış eğilimi devam etmektedir. Özellikle genç nüfusun ilçede kalmaya ve üretim süreçlerine dahil olmaya başlaması, Besni’nin demografik ve ekonomik yapısını olumlu yönde etkilemektedir.
Ekonomi
Besni ekonomisi, uzun yıllardır tarım ve hayvancılığa dayalı bir yapıya sahiptir. Verimli toprakları ve uygun iklim koşulları sayesinde ilçede çeşitli tarım ürünleri başarıyla yetiştirilmektedir. Buğday, arpa, nohut ve mercimek gibi temel tahıl ve baklagillerin yanı sıra, pamuk ve üzüm üretimi de önemli yer tutmaktadır. Özellikle Besni üzümü, yüksek kalite standartları ve aroması ile bölgesel olarak ün kazanmıştır. Bunun yanında, geçmişten günümüze kadar geleneksel olarak sürdürülen tütün ve pamuk üretimi, ilçenin tarımsal ekonomisinde hâlâ önemli bir yere sahiptir. Hayvancılık faaliyetleri de tarıma paralel olarak gelişmiştir. Küçükbaş ve büyükbaş hayvancılığın yanı sıra, süt ve et üretimi ile ilgili küçük işletmeler kırsal alanlarda önemli bir geçim kaynağı sağlamaktadır. Besni’de sadece tarım değil, sanayi sektörü de son yıllarda hızlı bir gelişim göstermiştir. İlçede faaliyet gösteren iplik fabrikaları, demircilik atölyeleri ve geleneksel dokumacılık işletmeleri, sanayi altyapısının temel taşlarını oluşturmaktadır. Girişimcilerin desteklenmesi ve organize sanayi bölgelerine yapılan yatırımlar, Besni’nin sanayi kapasitesini artırmış ve yerel istihdama olumlu katkılar sağlamıştır. Ayrıca, Besni’de madencilik sektörü de gelişim göstermektedir. Bölgede yer alan doğal kaynakların değerlendirilmesiyle birlikte, madencilik faaliyetleri hem ekonomik kazanç hem de yeni iş sahaları yaratma açısından önem taşımaktadır. Genel olarak değerlendirildiğinde, Besni ekonomisi artık yalnızca tarım ve hayvancılığa değil; sanayi ve madencilik gibi sektörlere de dayalı, çok boyutlu bir yapıya dönüşmektedir. Bu çeşitlilik, ilçenin ekonomik istikrarı ve sürdürülebilir kalkınması açısından önemli bir avantaj oluşturmaktadır.
Besni Üzümünde Hasat (Adıyaman İl Tarım ve Orman Müdürlüğü)
Turizm - Kültür - Mutfak
Besni, tarih boyunca farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış, köklü geçmişiyle dikkat çeken önemli bir yerleşim yeridir. İlçede yer alan tarihî yapılar ve kültürel değerler, hem akademik araştırmalar hem de kültür turizmi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu zengin tarihî mirasın en belirgin örneklerinden biri Besni Kalesi’dir. Stratejik bir tepe üzerine inşa edilen bu kale, hem savunma amaçlı kullanılmış hem de bölgeye hâkim bir yapıya sahip olması nedeniyle tarih boyunca önemli bir rol oynamıştır. Diğer dikkat çeken yapılardan biri olan Göksu (Kızılin) Köprüsü, zarif taş işçiliği ve tarihî dokusuyla her yıl çok sayıda yerli ve yabancı turistin ilgisini çekmektedir. Köprü, sadece ulaşımı sağlamakla kalmamış; aynı zamanda medeniyetlerin izlerini günümüze taşıyan bir kültür varlığı hâline gelmiştir. Besni, yalnızca tarihî yapılarıyla değil, aynı zamanda zengin kültürel dokusuyla da öne çıkmaktadır. İlçenin mutfağı, geleneksel Akdeniz mutfağının izlerini taşımakla birlikte, yöreye özgü tatlar ile çeşitlenmiştir. Zeytinyağlılar, etli yemekler, kebap çeşitleri, bulgur temelli lezzetler, salatalar ve özgün tatlılar, Besni mutfağının başlıca unsurlarını oluşturur. Bu yemekler, hem yerel halkın günlük yaşamında hem de özel günlerde önemli bir yer tutar. Ayrıca, geleneksel el sanatları da Besni’nin kültürel kimliğini şekillendiren unsurlar arasında yer alır. Özellikle halı ve kilim dokumacılığı, geçmişten günümüze sürdürülen bir zanaat olarak ilçede hâlâ yaşatılmaktadır. Bu dokuma ürünleri, hem estetik hem de kültürel açıdan yöreye özgü motifleri yansıtarak geçmiş ile bugünü birbirine bağlayan bir köprü vazifesi görmektedir. Tüm bu unsurlar bir araya geldiğinde, Besni yalnızca tarihî bir yerleşim yeri değil, aynı zamanda yaşayan bir kültür mozaiği olarak karşımıza çıkar. İlçenin tarihî, kültürel ve gastronomik zenginlikleri, onu bölgesel turizmin ve kültürel mirasın önemli merkezlerinden biri hâline getirmektedir.
Besni Kalesi
Besni Kalesi, Adıyaman ilinin Besni ilçesinde yer alan ve tarihî derinliğiyle öne çıkan önemli bir savunma yapısıdır. İlk olarak Orta Çağ döneminde inşa edildiği düşünülen kale, coğrafi olarak yüksek ve hâkim bir tepeye konumlanmıştır. Bu stratejik konumu, kaleyi yüzyıllar boyunca askeri, siyasi ve ticari anlamda önemli kılmış; farklı medeniyetlerin ilgisini üzerine çekmiştir. Kale, 1516 yılında Yavuz Sultan Selim’in Doğu Seferi sırasında Osmanlı topraklarına katılmış, bu tarihten sonra onarımdan geçirilerek yeniden yapılandırılmıştır. Osmanlı döneminde kalenin içine bir cami ve hamam inşa ettirilmişse de, ne yazık ki bu yapılar günümüze ulaşamamıştır. Ancak bu mimari müdahaleler, kalenin yalnızca bir askeri yapı değil, aynı zamanda sosyal yaşamın sürdüğü bir merkez olduğunu da göstermektedir. Besni Kalesi’nin mimari yapısı oldukça dikkat çekicidir. Kesme taş ve moloz taş kullanılarak inşa edilen kale, dönemin inşaat teknolojisinin ve estetik anlayışının bir yansımasıdır. Kalenin burçları, halk arasında "Kel Tıraş" olarak bilinen ünlü bir usta tarafından yapılmıştır ve bu detay, yerel mimari kültürün de bir parçası olarak kabul edilmektedir. Günümüzde kaleden geriye, harap olmuş bazı duvarlar ve temel izleri kalmıştır. Ancak kalenin çevresinde bulunan ve 17. yüzyıla tarihlenen Toktamış Camisi, tarihî dokuyu hissettiren nadide yapılardan biridir. Her ne kadar caminin yalnızca kesme taştan yapılmış minaresi ayakta kalabilmiş olsa da, bu yapı bölgedeki Osmanlı mimarisinin önemli bir izidir. Besni, tarih boyunca yalnızca yapılarıyla değil, halkının karakteriyle de anılmıştır. İlçe, Yiğitliği ve kahramanlıklarıyla Osmanlı döneminde ün kazanmış ve Yıldırım Bayezid döneminde bu özellikleri nedeniyle takdirname ile ödüllendirilmiştir. Bu da bölgenin yalnızca fiziksel olarak değil, kültürel ve ahlaki açıdan da dikkat çeken bir yerleşim olduğunu göstermektedir. Ancak 20. yüzyıla gelindiğinde, özellikle 1933-1934 yıllarında, eski yerleşim alanının coğrafi genişlemeye elverişli olmaması, ulaşım bağlantılarının yetersiz kalması gibi sebeplerle önemli bir değişikliğe gidilmiştir. Bu dönemde Besni kasabasının yeri değiştirilmiş ve bugünkü yeni Besni yerleşimi kurulmuştur. Bu değişim, hem tarihi koruma hem de modernleşme açısından kritik bir dönüm noktası olmuştur.
Adıyaman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Göksu Köprüsü (Kızılin Köprüsü)
Adıyaman’ın Besni ilçesi sınırlarında, Göksu Nehri üzerinde yer alan Göksu Köprüsü, halk arasında bilinen adıyla Kızılin Köprüsü, bölgenin en önemli tarihî yapılarından biridir. Mimari estetiği ve mühendislik başarısıyla dikkat çeken bu köprü, tarih boyunca hem ulaşımı kolaylaştıran bir geçit hem de ticaret yollarının birleşim noktası olarak işlev görmüştür. Orta Çağ dönemine tarihlenen Göksu Köprüsü, dönemin taş yapı tekniklerini ve estetik anlayışını yansıtan eşsiz bir örnektir. Köprü, tamamen kesme taşlardan inşa edilmiş olup, dayanıklılığı ve sağlam yapısıyla yüzyıllara meydan okuyarak günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Mimari açıdan değerlendirildiğinde, köprünün kemerleri, düzgün taş işçiliği ve simetrik yapısı, dönemin zanaatkârlık seviyesini ortaya koymaktadır. Köprü, yalnızca bir ulaşım aracı değil, aynı zamanda Besni’nin tarihî ve ekonomik gelişiminde önemli bir role sahiptir. Yüzyıllar boyunca hem insanlar hem de kervanlar için güvenli bir geçiş sağlayarak, Birecik – Malatya – Maraş ticaret güzergâhı üzerindeki en önemli bağlantı noktalarından biri olmuştur. Bu özelliğiyle, çevredeki ekonomik ve sosyal etkileşimi artırmış, Besni’nin bölgesel bir merkez hâline gelmesine katkı sağlamıştır. Günümüzde Göksu Köprüsü, tarihî bir kültür varlığı olarak koruma altındadır. Yapının çevresi, tarihî dokunun korunması amacıyla özel alan ilan edilmiş; restorasyon çalışmalarıyla köprünün özgünlüğü muhafaza edilmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda bölge halkı ve turistler için simgesel bir yapı hâline gelmiş; fotoğrafçılar, tarih tutkunları ve doğa gezginlerinin ilgisini çeken önemli bir durak olmuştur. Göksu Köprüsü, geçmişin izlerini bugüne taşıyan nadide eserlerden biri olarak, Besni’nin kültürel mirasının ve tarihî zenginliğinin somut bir sembolüdür.
Göksu Köprüsü (AA)
İlçenin Özel Durumu: Göç ve Nüfus Hareketliliği
Besni, tarih boyunca farklı medeniyetlerin etkisi altında kalmış, bu nedenle yerleşim düzeni ve nüfus yapısı zamanla çeşitli değişikliklere uğramıştır. İlçe, hem stratejik konumu hem de doğal kaynaklarıyla tarih boyunca göç alan bölgelerden biri olmuştur. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Türkiye’deki ekonomik ve toplumsal dönüşümlerin etkisiyle Besni’de de belirgin göç hareketleri yaşanmıştır. Bu hareketlilik, 1980’li yıllardan itibaren daha da belirgin hâle gelmiştir. Bu dönemde kırsal alanlardan şehir merkezine yönelen göç, ilçenin kentsel dönüşüm sürecini hızlandırmıştır. Özellikle Besni’nin sanayi potansiyelinin artması, küçük ve orta ölçekli işletmelerin kurulması ve tarım dışı sektörlerdeki istihdam olanaklarının genişlemesi, çevre köylerden ve diğer illerden daha fazla nüfus çekmesine neden olmuştur. Göçle birlikte sadece nüfus sayısında değil, nüfusun demografik ve sosyo-kültürel yapısında da önemli değişimler meydana gelmiştir. Özellikle büyükşehirlerden ve farklı illerden gelen bireylerin ilçeye yerleşmesi, kültürel çeşitliliği beraberinde getirmiştir. Farklı yaşam tarzlarının, geleneklerin ve bakış açılarının bir arada bulunması, Besni’nin sosyal dokusuna zenginlik katmış; aynı zamanda yerel halkın yaşam pratiklerini de dönüştürmüştür. Bu değişim, eğitimden sosyal hayata, şehir planlamasından yerel yönetim politikalarına kadar pek çok alanda etkisini göstermiştir. Özellikle genç nüfusun artmasıyla birlikte ilçede kültürel etkinlikler, eğitim yatırımları ve kentleşme projeleri hız kazanmıştır. Bugün Besni, göçün yarattığı çeşitlilik sayesinde hem geleneksel değerlerini koruyan hem de modernleşmeye açık dinamik bir yapıya sahiptir. Bu yönüyle Besni, sadece coğrafi olarak değil, kültürel ve toplumsal olarak da büyümeye devam eden bir ilçedir.
