Boraltan Köprüsü Faciası, 1945 yılında Türkiye ile Sovyetler Birliği arasında yaşanan ve Türkiye’ye sığınan Azerbaycan asıllı Sovyet askerlerinin iadesiyle sonuçlanan bir sınır olayıdır. İade edilen kişilerin Sovyet topraklarında infaz edildiğine yönelik bilgiler, söz konusu gelişmeyi insan hakları bağlamında tartışmalı bir mesele haline getirmiştir. Olay, adını Türkiye ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki Boraltan Deresi üzerindeki köprüden almıştır.

^{Boraltan Köprüsü Faciasını Anlatan Bir Görsel (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur)}

^{Tarihsel Arkaplan}

İkinci Dünya Savaşı boyunca tarafsızlık politikası izleyen Türkiye, savaşın sonlarına gelindiğinde dış politikasını yeniden şekillendirme sürecine girmiştir. 1945 yılı itibarıyla savaşın galip tarafı olan Müttefik Devletler ile uyumlu bir çizgi benimsenmiş; Sovyetler Birliği’nin Doğu Anadolu üzerindeki talepleri ve Boğazlar konusundaki baskıları Türk dış politikasında etkili olmuştur.

^{Olayın Seyri}

Savaşın son döneminde, Sovyet ordusunda görevli bazı Azerbaycan asıllı askerler çeşitli nedenlerle Sovyet yönetimine karşı çıkarak Türkiye’ye sığınmıştır. Sığınmacılar arasında, savaş esir kamplarından gelenlerin yanı sıra doğrudan sınırı geçenler de bulunmaktaydı. Sayılarının 150’yi aştığı tahmin edilen bu kişiler, Türkiye’de Yozgat’ta kurulan bir kampta barındırılmıştır.

Türkiye’nin 1945 yılı Mayıs ayında Almanya ve Japonya’ya savaş ilan ederek Müttefikler arasında yer almasının ardından, Sovyetler Birliği bu kişilerin iadesini talep etmiştir. Türk hükümeti, bu iadenin yalnızca askerî personel ile sınırlı ve mütekabiliyet esasına dayalı olacağı yönünde karar almıştır. Ancak uygulamada Sovyet tarafının aynı koşulları sağlamadığı değerlendirilmiştir.

6 Ağustos 1945 tarihinde, yaklaşık 195 kişinin Boraltan Köprüsü üzerinden Sovyet yetkililere teslim edildiği bildirilmiştir. Bu kişilerin önemli bir kısmının iade edildikten sonra infaz edildikleri yönündeki bilgiler, olayı insan hakları ve geri gönderme ilkesi çerçevesinde tartışmalı hale getirmiştir. Bu gelişmelerin ardından planlanan ikinci bir sevkiyat uygulamaya konmamıştır.

^{Siyasi ve Hukuki Değerlendirme}

Boraltan Köprüsü Faciası, Türkiye’nin savaş sonrası uluslararası sistemdeki yerini ve dış politika yönelimini belirlemeye çalıştığı hassas bir dönemde gerçekleşmiştir. Sovyet tehdidinin somut biçimde hissedildiği bu süreçte Türkiye, Batı ile uyumlu bir çizgi izlemek istemiş, Sovyetlerle diplomatik gerilim yaşamamak adına bu tür kararlar almak zorunda kalmıştır. Bununla birlikte,iade edilen kişilerin yaşam hakkına yönelik tehdit açık olmasına rağmen işlemin gerçekleştirilmiş olması, Türkiye’nin insan hakları konusundaki yaklaşımının sorgulanmasına neden olmuştur.

Olayın uluslararası hukuk açısından değerlendirilmesi, "geri göndermeme" (non- refoulement) ilkesinin o dönemde henüz evrensel bir norm haline gelmemiş olması nedeniyle farklı açılardan yorumlanabilir. Bununla birlikte, iltica eden kişilerin açıkça geri dönmek istemedikleri ve hayatlarının tehlikede olduğunu beyan ettikleri bilinmektedir. Bu durum,devletin koruma yükümlülüğü bağlamında etik ve hukuki sorumluluğu gündeme getirmektedir.